کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح متن و ویکی‌سازی
imported>Alipour جز (←دوره خلافت امیرمومنان: اصلاح) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (اصلاح متن و ویکی‌سازی) |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
}} | }} | ||
'''کوفه''' از شهرهای [[عراق]] و دومین | '''کوفه''' از شهرهای [[عراق]] و دومین شهر ساخته‌شده توسط [[مسلمانان]] است. [[امام علی]](ع) در [[سال ۳۶ قمری|سال ۳۶ق]] این شهر را مرکز [[خلافت]] خود قرار داد و در همین شهر به [[شهادت]] رسید. بیشتر [[شیعیان]] در قرن نخست اهل شهر کوفه بوده‌اند. [[مسجد کوفه]] و [[مسجد سهله]] در این شهر است. علومی همچون [[فقه]]، [[حدیث]] و نحو در کوفه رونق فراوان داشته است. | ||
{{عراق}} | {{عراق}} | ||
کوفه در [[واقعه کربلا]] نقش داشت؛ [[امام حسین]](ع) با توجه به [[نامه‌های کوفیان به امام حسین|نامه‌های کوفیان]] عازم این شهر | کوفه در [[واقعه کربلا]] نقش داشت؛ [[امام حسین]](ع) با توجه به [[نامه‌های کوفیان به امام حسین|نامه‌های کوفیان]] عازم این شهر شد، همچنین بخش زیادی از سپاهی که در [[کربلا]] با امام حسین جنگید، اهل کوفه بودند. [[امام صادق]](ع) در آغاز حکومت [[عباسیان]] چند بار به این شهر سفر کرد و در مدت اقامت خود به بیان معارف اسلامی پرداخت. | ||
در [[روایات]] شیعه، کوفه جایگاه والایی دارد و مرکز حکومت [[حضرت مهدی(عج)]] پس از [[ظهور]] دانسته شده است. اهمیت شهر کوفه بیشتر به دو قرن نخست هجری برمی‌گردد. پس از آشکار شدن [[حرم امام علی|مرقد امیرمومنان]](ع) و گسترش شهر [[نجف]]، به تدریج از اهمیت و جایگاه کوفه کاسته و به اهمیت و جایگاه نجف افزوده شد. | |||
==ساخت اولیه== | |||
بنابر [[روایات]]، منطقه کوفه،پیش از [[اسلام]]، آباد و مسکونی بوده و بعدها ویران شده است. طبق روایتی، [[حضرت نوح (ع)]] [[کشتی نوح|کشتی]] خود را در کوفه ساخت<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۱۸۱.</ref> و قوم نوح در کوفه بت‌هایی گذاشته بودند.<ref>مجلسی، حياة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۷۱.</ref> | |||
شهر کوفه در عصر اسلامی از نو بازسازی شد. این منطقه محل اردوی دائم سپاهیان مسلمان در جریان فتوحات اسلامی بود و طبق دستور [[عمر بن خطاب]] به [[سعد بن ابی وقاص]] در سال [[سال ۱۵ هجری قمری|۱۵]]، [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]] یا [[سال ۱۹ هجری قمری|۱۹]] قمری، به جایی برای اقامت مسلمانان تبدیل شد.<ref>دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref> بر این اساس، کوفه در نیم فرسخی غرب [[فرات]] و یک فرسخی شمال شرقی [[حیره]] (مرکز حکومت آل مَنذَر در آن زمان) بنا شد که در فاصله دو فرسخی شمال آن، نُخیله و در هشت فرسخی شمال غربی آن [[کربلا]] قرار داشت.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۴-۳۵.</ref> از اولین اقدامات سعد بن ابی وقاص، ساخت [[مسجد کوفه]] و [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] در بخش مرتفع کوفه بود.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۹.</ref> کوفه در دوره عمر که همراه با فتوحات اسلامی بود، به یک پایگاه نظامی تبدیل شد که بین مدینه، مرکز دولت اسلامی، و میدان جنگ قرار گرفته بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۷۰ش، ص۱۲۴.</ref> | |||
*'''ترکیب جمعیتی''' | *'''ترکیب جمعیتی''' | ||
کوفه، مثل [[مکه]]، [[مدینه]] و حتی [[دمشق]]، شهری با قبایل و مردم عرب نبود، بلکه مردمی از مناطق مختلف در آن ساکن بودند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۷.</ref> و ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر از کسانی که در ابتدای تاسیس کوفه در آن ساکن شدند، از نواحی دوردست بودند. به دستور [[عمر بن خطاب]] جمعیت کوفه به هفت گروه تقسیم شد: | |||
# [[کنانه]] با هم‌پیمانانشان | # [[کنانه]] با هم‌پیمانانشان. | ||
# [[قضاعه]]، غسان بجیله، [[خثعم]]، کنده، حضرموت و اَزد از قبایل یمنی. | # [[قضاعه]]، غسان بجیله، [[خثعم]]، کنده، حضرموت و اَزد از قبایل یمنی. | ||
#[[مذحج]]، [[حِمْیر]]، [[قبیله همدان|هَمدان]] و | #[[مذحج]]، [[حِمْیر]]، [[قبیله همدان|هَمدان]] و هم‌پیمانان آنها. | ||
# [[تمیم]]، رهاب و [[هوزان]] | # [[تمیم]]، رهاب و [[هوزان]]. | ||
#[[اسد]]، [[غطفان]]، [[محارب]]، [[نمر]]، [[ضبیعه]] و [[تغلب]] | #[[اسد]]، [[غطفان]]، [[محارب]]، [[نمر]]، [[ضبیعه]] و [[تغلب]]. | ||
# [[ایاد]]، [[عک]]، [[عبدالقیس]]، [[اهل الحجر]] و [[حمراء]] | # [[ایاد]]، [[عک]]، [[عبدالقیس]]، [[اهل الحجر]] و [[حمراء]]. | ||
# قبیله یمنی [[طی]].<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ص۱۲۸-۱۳۱</ref> | # قبیله یمنی [[طی]].<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ص۱۲۸-۱۳۱</ref> | ||
این ترکیب قبایل در دوره خلافت [[امام علی (ع)]] تغییر کرد و پس از آن در دوره حکومت [[زیاد بن ابیه]] در [[سال ۵۰ هجری قمری|سال ۵۰ هجری]] هم دچار تغییر شد. | |||
[[ | بیشتر قبیله‌های عرب که در زمان گسترش قلمرو [[اسلام]] در کوفه ساکن شدند، اهل [[یمن]] بودند و بیشتر قبیله‌های یمنی به ویژه قبیله هَمدان، شیعه بوده‌اند.<ref>فیاض، پیدایش و گسترش شیعه، ۱۳۸۲ش، ص۸۰.</ref> همچنین بر اساس منابع اسلامی، [[قبیله طی]] یکی از قوی‌ترین قبایل حامی حضرت علی (ع) در جنگ‌های [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفین]] در ابتدای شکل‌گیری کوفه بوده است.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۰.</ref> | ||
از | [[خاندان اشعری]] از شیعیان حضرت علی(ع) که اصالت یمنی داشتند، از جمله قبایلی بودند که به کوفه مهاجرت کردند و به دلیل سختگیری‌های [[حجاج بن یوسف]] به شیعیان، از کوفه به [[قم]] مهاجرت کردند و با حضور آنان، قم به مرکزی برای سکونت و ترویج [[تشیع]] در [[ایران]] تبدیل شد.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۲۶۱.</ref> | ||
*'''دارالاماره کوفه''' | *'''دارالاماره کوفه''' | ||
هنگامی که به فرمان [[سعد بن ابی وقاص]] | هنگامی که کوفه به فرمان [[سعد بن ابی وقاص]] ساخته می‌شد، قصری در جنوب شرقی مسجد کوفه بنا نهاده شد که قصر طمار (جای بلند) خوانده شد و ابتدا اقامتگاه سعد و پس از آن محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود.<ref> کریمان، «کوفه»، ج۱۴، ص۲۴۵.</ref> | ||
این قصر که دار الاماره هم خوانده می‌شود، محور رخدادهای مهمی بوده است؛ از جمله اینکه [[مسلم بن عقیل]] را به فرمان [[عبیدالله بن زیاد]] از بالای همین قصر به زیر انداختند،<ref>کریمان، «کوفه»، ج۱۴، ص۲۴۵.</ref>، کاروان اسرای [[کربلا]] و سر [[امام حسین]] (ع) را در این قصر نزد [[عبیدالله بن زیاد]] بردند و [[حضرت زینب]] (س) و [[امام سجاد]] (ع) در این مکان با [[عبیدالله بن زیاد]] گفتگو کردند.<ref>سید بن طاووس، لهوف، ۱۳۷۷ش، ص۱۹۰-۱۹۳.</ref> این مکان همچنین محل اقامت [[مختار ثقفی]] بود و در همین قصر، سرِ قاتلان واقعه عاشورا به نزد مختار آورده شد. | |||
دارالاماره در [[سال ۷۱ هجری قمری|سال ۷۱ق]] به فرمان [[عبدالملک بن مروان]]تخریب شد.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۱۲۰.</ref> | |||
=== دوره خلافت | === دوره خلافت امیرمؤمنان=== | ||
کوفه پس از تأسیس به علّت آب و هوای خوش و نزدیکی به فرات و وضعیت اقـتصادی خوبی که از راه غنایم و خراج سرزمین‌های فتح شده کسب نموده بود، پذیرای | کوفه پس از تأسیس به علّت آب و هوای خوش و نزدیکی به فرات و وضعیت اقـتصادی خوبی که از راه غنایم و خراج سرزمین‌های فتح شده کسب نموده بود، پذیرای مهاجرت اقوام و گروه‌های مختلف از قلمرو اسلامی آن روز شد. این مهاجرت‌ها به‌خصوص در [[سال ۳۶ قمری]] که حضرت علی(ع) کوفه را پایتخت خلافت اسلامی قرار داد شدّت بیشتری گرفت و تنها تعداد سپاهیان کوفی در [[جنگ صفین]]، بالغ بر ۶۵ هزار نفر ذکر شده است<ref>طبری، تاريخ الأمم و الملوك، بیروت، ج۵، ص۸۰.</ref> که برخی محققان با احتساب خانواده آنان و نیز افرادی که در جنگ شرکت نکرده‌اند، شمار اینان را ۱۵۰ هزار نفر دانسته‌اند. با این حال برخی گزارش‌های تاریخی، شمار لشکریان امام علی در جنگ صفین را ۹۰ هزار نفر گزارش کرده‌اند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۷۱.</ref> | ||
این مهاجرت‌ها به‌خصوص در [[سال ۳۶ قمری]] که حضرت علی(ع) | |||
پس از حرکت اصحاب [[جنگ جمل|جمل]] به سوی [[بصره]]، [[امام علی(ع)]] در [[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶ق]] با هزار مرد جنگی اهل [[مدینه]]، به سوی [[عراق]] حرکت کرد. ده یا دوازده هزار نفر از اهالی کوفه نیز برای مقابله با پیمان‌شکنان، به سپاه امام علی(ع) پیوستند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۳۵.</ref> امام علی(ع) پس از پیروزی در برابر اصحاب جمل، به کوفه رفت<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۷.</ref> و آنجا را مرکز [[خلافت]] اسلامی قرار داد.<ref>یوسف خلیف، حياة الشعر فی الکوفه، ص۵۴.</ref> | |||
پس از حرکت | |||
برخی محققان، دلایل انتخاب کوفه به عنوان مرکز خلافت اسلامی از سوی امام علی(ع) را توانایی کوفه در مقابله با تجاوزها، برتری‌های اقتصادی نسبت به مدینه و حجاز، و همچنین اطاعت بیشتر مردم کوفه از امام علی(ع) دانسته‌اند. روحیه رفاه‌طلبی مردم مدینه و دور شدن از روحیات معنوی، و همچنین سکونت یاران پیامبر در کوه، و نیز اشراف کوفه به حجاز،شام و مصر، برخی دیگر از این دلایل دانسته شده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/magazine/view/6440/7046/85445 ناصح ستوده، «علل انتخاب کوفه به عنوان مرکز خلافت از سوی حضرت علی(ع)».]</ref> | |||
{{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از ابتدای تاسیس تا شهادت امام علی(ع)'''.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، | {{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از ابتدای تاسیس تا شهادت امام علی(ع)'''.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۳۸۱ش، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref>{{پایان}} | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|- | |- | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۰۰: | ||
===دوره اموی=== | ===دوره اموی=== | ||
در دوره [[اموی]] | شهر کوفه در دوره [[اموی]]، پس از فتوحات در ایران و ماوراءالنهر، تبدیل به پایگاه سیاسى - نظامى حکومت اموی در بینالنهرین و همچنین مرکزى براى کنترل و نظارت بر این سرزمین‌ها شد و حاکم عراقین، یعنی بصره و کوفه، حاکم اصلى ایران به شمار می‌آمد. به همین دلیل اهمیت نظامى - سیاسى و در نتیجه رونق اقتصادى کوفه در این دوره با توجه به فتوحات افزایش یافت. تاثیر این رونق اقتصادى در دوران حکومت خالد بن عبدالله قسرى بر عراق نمایان شد، به دستور او بازارهاى زیادى ساخته و براى هر صنفى از بازرگانان، غرفه‌هایی در نظر گرفته شد و اجاره این اماکن تجارى، صرف ده هزار نیروی جنگی می‌شد که در کوفه به سر می‌بردند.<ref> یعقوبی، البلدان، ۱۴۲۲ق، ص۱۴۹.</ref> | ||
====نقش کوفه در واقعه کربلا==== | ====نقش کوفه در واقعه کربلا==== | ||
{{اصلی|نامه‌های کوفیان به امام حسین}} | {{اصلی|نامه‌های کوفیان به امام حسین}} | ||
پس از مرگ [[معاویه]] در [[سال ۶۰ هجری قمری]]، بسیاری از مردم و بزرگان کوفه نامه‌هایی به [[امام حسین]](ع) | شهر کوفه، یکی از مهمترین و اثرگذارترین شهرها در واقعه کربلا بوده است. پس از مرگ [[معاویه]] در [[سال ۶۰ هجری قمری]]، بسیاری از مردم و بزرگان کوفه نامه‌هایی به [[امام حسین]](ع) نوشته و امام سوم شیعیان را به کوفه دعوت کردند تا حکومت این شهر را در دست گیرد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۷-۳۹.</ref> با افزایش تعداد نامه‌ها، امام حسین به طرف کوفه حرکت کرد ولی [[ابن زیاد]] که والی کوفه شده بود، با تهدید و تطمیع، مردم را از گرد [[مسلم بن عقیل]] نماینده امام حسین پراکنده کرد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۸۰-۸۱.</ref> و از سوی دیگر سپاه کوفه را به فرماندهی [[عمر بن سعد]] برای مقابله با امام فرستاد و بدین ترتیب [[واقعه کربلا]] رخ داد. | ||
شهر کوفه در سال‌های منتهی به واقعه کربلا، محل زندگی گروه‌ها و قبایل مختلفی بود؛ تعداد قابل توجهی از کوفیان، شیعه و علاقمند به اهل بیت بودند، هواداران بنی‌امیه به رهبری افرادی مانند [[عمرو بن حجاج]]، [[یزید بن حارث بن رویم شیبانی|یزید بن حرث]]، [[عمرو بن حریث]]، عبدالله بن مسلم، و [[عمر بن سعد]]، بخش دیگری از ساکنان کوفه بودند. بخش مهم دیگری از ساکنان کوفه، گروه‌هایی از نسل بردگان و [[موالی]] بودند که بر اساس منابع تاریخی، ۲۰ هزار جنگجو داشته‌اند و «الحمراء» خوانده می‌شده‌اند. بخش دیگری از مردم کوفه، «بی‌تفاوت‌ها» خوانده شده‌اند که ابتدا امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کردند اما پس از سخت شدن شرایط، به سپاه یزید پیوستند.<ref>شیخیان، «رفتار شناسی مردم کوفه در نهضت حسینی»، ص۴۵۶-۴۵۸.</ref> | |||
====قیام‌های شیعی در کوفه==== | ====قیام‌های شیعی در کوفه==== | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۱۵: | ||
*'''قیام مختار''' | *'''قیام مختار''' | ||
{{اصلی|قیام مختار}} | {{اصلی|قیام مختار}} | ||
[[مختار]] که در زمان قیام توابین در زندان زبیریان به سر می‌برد، به طور سرّی نامه‌ای برای باقیمانده [[توابین]] فرستاد. آنان پس از خواندن نامه به او پیغام دادند که برای قیامی مجدد آماده‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، ص۶۶.</ref>مختار پس از آزادی، دعوت خود را علنی کرد و بسیاری از بزرگان [[شیعه]] در کوفه از وی حمایت کردند. مختار با شعار یا لثارات الحسین و [[یا منصور امت|یا منصور أمِت]] به مقر حکومت کوفه حمله کرد و والی [[ابن زبیر]] را اخراج نمود و حکومت شیعی تشکیل داد<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، | [[مختار]] که در زمان قیام توابین در زندان زبیریان به سر می‌برد، به طور سرّی نامه‌ای برای باقیمانده [[توابین]] فرستاد. آنان پس از خواندن نامه به او پیغام دادند که برای قیامی مجدد آماده‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، ص۶۶.</ref>مختار پس از آزادی، دعوت خود را علنی کرد و بسیاری از بزرگان [[شیعه]] در کوفه از وی حمایت کردند. مختار با شعار یا لثارات الحسین و [[یا منصور امت|یا منصور أمِت]] به مقر حکومت کوفه حمله کرد و والی [[ابن زبیر]] را اخراج نمود و حکومت شیعی تشکیل داد<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، ج۶، ص۲۰-۲۳.</ref>. از جمله اقدامات مهم مختار در مدتی که حکومت کوفه در دستش بود، کشتن شمار زیادی از قاتلان [[امام حسین]](ع) بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۷۰ش، ص۲۹۸-۳۰۳.</ref> | ||
*'''قیام زید بن علی''' | *'''قیام زید بن علی''' | ||
{{اصلی|قیام زید بن علی}} | {{اصلی|قیام زید بن علی}} | ||
| خط ۱۷۱: | خط ۱۵۰: | ||
===دوره عباسی=== | ===دوره عباسی=== | ||
نقل شده [[امام صادق]](ع) در سال‌های آغازین حکومت عباسی، از سوی [[ابوالعباس سفاح|سفاح]] و [[منصور عباسی|منصور]] به عراق احضار شده و مدتی در کوفه اقامت داشته و در این فرصت، به تدریس و تبیین معارف اسلامی و مقابله با عقاید [[غلو|غلات]] پرداخته است.<ref>ثقفی، الغارات، انجمن آثار ملی، ج۲، | نقل شده [[امام صادق]](ع) در سال‌های آغازین حکومت عباسی، از سوی [[ابوالعباس سفاح|سفاح]] و [[منصور عباسی|منصور]] به عراق احضار شده و مدتی در کوفه اقامت داشته و در این فرصت، به تدریس و تبیین معارف اسلامی و مقابله با عقاید [[غلو|غلات]] پرداخته است.<ref>ثقفی، الغارات، انجمن آثار ملی، ج۲، ص۸۵۰-۸۵۶.</ref> | ||
کوفه در این دوره، به تدریج اهمیت سیاسى، نظامى و به دنبال آن، اقتصادى خود را از دست داد. در عصر عباسى دوم با تضعیف قدرت سیاسى بنى عباس، شهر کوفه در پی حملات قبایل بدوى و غارتگر [[عربستان]]، بویژه [[قرامطه]] و طوایف شمر و خفاجه، به شدت آسیب دید و تخریب گردید. ابن جبیر سفرنامه نویس مسلمان که در سال ۵۸۰ق، شهر کوفه را از نزدیک مشاهده کرده، درباره آن گفته است: | کوفه در این دوره، به تدریج اهمیت سیاسى، نظامى و به دنبال آن، اقتصادى خود را از دست داد. در عصر عباسى دوم با تضعیف قدرت سیاسى بنى عباس، شهر کوفه در پی حملات قبایل بدوى و غارتگر [[عربستان]]، بویژه [[قرامطه]] و طوایف شمر و خفاجه، به شدت آسیب دید و تخریب گردید. ابن جبیر سفرنامه نویس مسلمان که در سال ۵۸۰ق، شهر کوفه را از نزدیک مشاهده کرده، درباره آن گفته است: | ||
| خط ۱۹۷: | خط ۱۷۶: | ||
==شیعیان کوفه== | ==شیعیان کوفه== | ||
===خاندانهای علمی=== | ===خاندانهای علمی=== | ||
خاندانهای علمی شیعه در کوفه در قرون نخست هجری عبارتند از:<ref>رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین، ۱۳۷۸ش، | خاندانهای علمی شیعه در کوفه در قرون نخست هجری عبارتند از:<ref>رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین، ۱۳۷۸ش، ص۴۷۵-۴۸۶.</ref> | ||
{{ستون|۵}} | {{ستون|۵}} | ||
*[[آل ابی شعبه]] | *[[آل ابی شعبه]] | ||
| خط ۲۲۸: | خط ۲۰۷: | ||
یکی از اتهاماتی که در مورد کوفیان مطرح شده، بی‌وفایی آنان است تا جایی که عباراتی همچون «الکوفی لایوفی:کوفیان وفا نمی‌کنند» و «اغدر من کوفی: فریبکارتر از کوفی» معروف شده است. | یکی از اتهاماتی که در مورد کوفیان مطرح شده، بی‌وفایی آنان است تا جایی که عباراتی همچون «الکوفی لایوفی:کوفیان وفا نمی‌کنند» و «اغدر من کوفی: فریبکارتر از کوفی» معروف شده است. | ||
برخی پژوهشگران این اتهام را ناشی از ویژگی «تابع احساسات بودن» در مردم کوفه دانسته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به موضع احساسی کوفیان در قبال [[مسلم بن عقیل]] و همچنین [[قیام مختار ثقفی]] اشاره کرد.<ref>صفری فروشانی، «اسلام و مسلمانان/ مردم شناسی کوفه»، | برخی پژوهشگران این اتهام را ناشی از ویژگی «تابع احساسات بودن» در مردم کوفه دانسته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به موضع احساسی کوفیان در قبال [[مسلم بن عقیل]] و همچنین [[قیام مختار ثقفی]] اشاره کرد.<ref>صفری فروشانی، «اسلام و مسلمانان/ مردم شناسی کوفه»، ص۲۳.</ref> | ||
برخی نیز این اتهام را مبالغه‌آمیز و با هدف مخدوش کردن چهره شیعیان و کوفه به عنوان شهری شیعی دانسته‌اند، افزون بر آنکه بخش زیادی از جمعیت کوفه، شیعه نبوده‌اند.{{مدرک}} | برخی نیز این اتهام را مبالغه‌آمیز و با هدف مخدوش کردن چهره شیعیان و کوفه به عنوان شهری شیعی دانسته‌اند، افزون بر آنکه بخش زیادی از جمعیت کوفه، شیعه نبوده‌اند.{{مدرک}} | ||
| خط ۲۴۸: | خط ۲۲۷: | ||
{{اصلی|مسجد صعصعه بن صوحان}} | {{اصلی|مسجد صعصعه بن صوحان}} | ||
'''مساجد ملعونه:''' | '''مساجد ملعونه:''' | ||
مساجدی هستند که به منظور مقابله با [[حضرت علی]] و به صورت [[مسجد ضرار]] بنا شده بود. در روایتی از [[امام باقر]] چنین آمده است که چهار [[مسجد]] نیز بعد از [[شهادت]] [[امام حسین]] به شکرانه پیروزی لشکر کوفه بر آن حضرت تجدید بنا شد از این رو این مساجد [[لعن]] مضاعف دارند. از این مساجد ملعونه هم اکنون هیچ اثری باقی نمانده است.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، | مساجدی هستند که به منظور مقابله با [[حضرت علی]] و به صورت [[مسجد ضرار]] بنا شده بود. در روایتی از [[امام باقر]] چنین آمده است که چهار [[مسجد]] نیز بعد از [[شهادت]] [[امام حسین]] به شکرانه پیروزی لشکر کوفه بر آن حضرت تجدید بنا شد از این رو این مساجد [[لعن]] مضاعف دارند. از این مساجد ملعونه هم اکنون هیچ اثری باقی نمانده است.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۱۴۴ـ۱۳۷.</ref> | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
#[[مسجد اشعث بن قیس کندی]] | #[[مسجد اشعث بن قیس کندی]] | ||
| خط ۲۶۸: | خط ۲۴۷: | ||
=== فقه=== | === فقه=== | ||
در اواخر عمر [[امام صادق]](ع)، مکتب [[فقه]] شیعی از [[مدینه]] به کوفه منتقل شد و، حیات فقهی جدیدی در کوفه شکل گرفت. | در اواخر عمر [[امام صادق]](ع)، مکتب [[فقه]] شیعی از [[مدینه]] به کوفه منتقل شد و، حیات فقهی جدیدی در کوفه شکل گرفت. | ||
در کتاب [[تاریخ الکوفة]] آمده است [[امام صادق]](ع) در زمان حکومت [[سفاح]] به کوفه رفت و برای دو سال در آنجا در بین بنی‌عبدالقیس منزل گزید. در این مدت شیعیان از هر طرف به نزد وی می‌آمدند و از علوم او بهره می‌گرفتند. از محمد بن معروف هلالی نقل شده است که برای ملاقات امام صادق به | در کتاب [[تاریخ الکوفة]] آمده است [[امام صادق]](ع) در زمان حکومت [[سفاح]] به کوفه رفت و برای دو سال در آنجا در بین بنی‌عبدالقیس منزل گزید. در این مدت شیعیان از هر طرف به نزد وی می‌آمدند و از علوم او بهره می‌گرفتند. از محمد بن معروف هلالی نقل شده است که برای ملاقات امام صادق به حیره رفت ولی به دلیل کثرت جمعیتی که بر گرد امام بود نتوانست با ایشان ملاقات کند. | ||
[[حسن وشاء]] می‌گوید: من [[مسجد کوفه]] را از نزدیک دیدم که حدود نهصد شیخ در آن می‌گفتند: «حَدَّثنی [[جعفر بن محمد الصادق|جعفر بن محمد]](ع)».<ref>برقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۴۶۶.</ref> | [[حسن وشاء]] می‌گوید: من [[مسجد کوفه]] را از نزدیک دیدم که حدود نهصد شیخ در آن می‌گفتند: «حَدَّثنی [[جعفر بن محمد الصادق|جعفر بن محمد]](ع)».<ref>برقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۴۶۶.</ref> | ||
| خط ۲۷۵: | خط ۲۵۴: | ||
*در این دوره مسائل جدید و [[مستحدثه]] فراوانی به وجود آمدند که از [[قرآن]] کریم برای آن جوابی نمی‌یافتند، و آنچه که فقهای [[اهل سنت]] از روایات و اخبار در دست داشتند، پاسخ گو نبود و وضعیت جامعه و تبلیغات آن روز به گونه‌ای نبود که مردم به [[اهل بیت]](ع)، مراجعه کنند. از این رو، فقهای [[اهل سنت]] به [[قیاس فقهی|قیاس]]، [[استحسان]]، [[رأی]] و [[ظن]] روی آوردند. | *در این دوره مسائل جدید و [[مستحدثه]] فراوانی به وجود آمدند که از [[قرآن]] کریم برای آن جوابی نمی‌یافتند، و آنچه که فقهای [[اهل سنت]] از روایات و اخبار در دست داشتند، پاسخ گو نبود و وضعیت جامعه و تبلیغات آن روز به گونه‌ای نبود که مردم به [[اهل بیت]](ع)، مراجعه کنند. از این رو، فقهای [[اهل سنت]] به [[قیاس فقهی|قیاس]]، [[استحسان]]، [[رأی]] و [[ظن]] روی آوردند. | ||
*در این دوره بین نقل راویان اختلاف پیش آمد. روایات بسیاری از [[ائمه اطهار]](ع) نقل شد و گاه در یک موضوع واحد، دو روایت متعارض نقل می‌شد. از این رو، برخی راویان از [[ائمه اطهار]](ع) راهی برای شناخت حدیث درست از نادرست درخواست می‌کردند. روایاتی که تحت عنوان اخبار علاجیه وجود دارد، برای حل تعارض این گونه اخبار است. | *در این دوره بین نقل راویان اختلاف پیش آمد. روایات بسیاری از [[ائمه اطهار]](ع) نقل شد و گاه در یک موضوع واحد، دو روایت متعارض نقل می‌شد. از این رو، برخی راویان از [[ائمه اطهار]](ع) راهی برای شناخت حدیث درست از نادرست درخواست می‌کردند. روایاتی که تحت عنوان اخبار علاجیه وجود دارد، برای حل تعارض این گونه اخبار است. | ||
*در این دوره ملاک‌های [[اجتهاد]] و استنباط [[احکام شرعی]] مانند [[استصحاب]]، [[برائت]]، [[احتیاط]]، [[تخییر]]، [[قاعده طهارت]]، [[قاعده ید]]، [[اباحه]] و [[حلیت]] از سوی [[ائمه]](ع) بیان شد. در مواردی راویان به مناطق دور سفر می‌کردند که برای پرسش‌های مطرح شده نمی‌توانستند با امام(ع) در تماس باشند. از این رو، با استفاده قواعد و اصول فقهی به [[اجتهاد]] استنباط احکام شرعی پرداختند.<ref>کریمی نیا، «تاریخ فقه و حقوق»، | *در این دوره ملاک‌های [[اجتهاد]] و استنباط [[احکام شرعی]] مانند [[استصحاب]]، [[برائت]]، [[احتیاط]]، [[تخییر]]، [[قاعده طهارت]]، [[قاعده ید]]، [[اباحه]] و [[حلیت]] از سوی [[ائمه]](ع) بیان شد. در مواردی راویان به مناطق دور سفر می‌کردند که برای پرسش‌های مطرح شده نمی‌توانستند با امام(ع) در تماس باشند. از این رو، با استفاده قواعد و اصول فقهی به [[اجتهاد]] استنباط احکام شرعی پرداختند.<ref>کریمی نیا، «تاریخ فقه و حقوق»، ص۴۶.</ref> | ||
=== حدیث === | === حدیث === | ||
| خط ۲۸۴: | خط ۲۶۳: | ||
*''کثرت محدّثان کوفی و نقش ائمه(ع) '': در زمینه تعداد محدّثان شیعی ساکن در کوفه، روایاتی در دست است که حاکی از کثرت قابل توجه راویان شیعی در این حوزه حدیثی، پس از استقرار [[تشیع]] در آن است. نخستین گروه از شاگردان [[امام باقر]] را برخی از [[شیعیان]] کوفه می‌یابیم که در رأس آنها می‌توان از [[خاندان اعین]] نام برد. برادران اعین عامل تبلیغ و نشر تعالیم [[اهل بیت]](ع) در کوفه بودند. مراوده‌های [[شیعیان]] کوفه با [[امام صادق]](ع) در [[مدینه]] نیز ادامه یافت و مشایخ شیعی از کوفه به صورت فردی یا گروهی به محضر آن حضرت رفته و کسب حدیث می‌نمودند. گذری به فهرست اصحاب [[امام ششم]] در رجال شیخ طوسی نیز مؤید این نکته است که راویان آن حضرت در درجه اوّل کوفی بوده‌اند و گاه ده‌ها نام را در [[اصحاب]] آن حضرت ذکر می‌کند که وصف مشترک همه آنها «کوفی» است. | *''کثرت محدّثان کوفی و نقش ائمه(ع) '': در زمینه تعداد محدّثان شیعی ساکن در کوفه، روایاتی در دست است که حاکی از کثرت قابل توجه راویان شیعی در این حوزه حدیثی، پس از استقرار [[تشیع]] در آن است. نخستین گروه از شاگردان [[امام باقر]] را برخی از [[شیعیان]] کوفه می‌یابیم که در رأس آنها می‌توان از [[خاندان اعین]] نام برد. برادران اعین عامل تبلیغ و نشر تعالیم [[اهل بیت]](ع) در کوفه بودند. مراوده‌های [[شیعیان]] کوفه با [[امام صادق]](ع) در [[مدینه]] نیز ادامه یافت و مشایخ شیعی از کوفه به صورت فردی یا گروهی به محضر آن حضرت رفته و کسب حدیث می‌نمودند. گذری به فهرست اصحاب [[امام ششم]] در رجال شیخ طوسی نیز مؤید این نکته است که راویان آن حضرت در درجه اوّل کوفی بوده‌اند و گاه ده‌ها نام را در [[اصحاب]] آن حضرت ذکر می‌کند که وصف مشترک همه آنها «کوفی» است. | ||
*''حضور [[امام صادق]] و وکلای [[ائمه]](ع) در کوفه'': هجرت دو ساله [[امام صادق]](ع) به کوفه در عصر [[ابوالعباس سفّاح]]،و گستردن بساط تربیت شاگردان در این شهر، با توجه به تازه کار بودن دولت [[بنی عباس]] و اهتمام آن به تثبیت کامل حاکمیت خود، و عدم توجه کافی به فعالیت‌های [[امام صادق]](ع) موجب آن گردید که این دو سال برای محدّثان شیعی و حتی برای برخی از محدّثان غیرشیعی، به دوران پربرکتی تبدیل شود. درباره همین دو سال است که بنا به نقلی، [[ابوحنیفه]] این واقعیت را نسبت به خودش بر زبان رانده که: «لولا السنتان لهلک النعمان.» | *''حضور [[امام صادق]] و وکلای [[ائمه]](ع) در کوفه'': هجرت دو ساله [[امام صادق]](ع) به کوفه در عصر [[ابوالعباس سفّاح]]،و گستردن بساط تربیت شاگردان در این شهر، با توجه به تازه کار بودن دولت [[بنی عباس]] و اهتمام آن به تثبیت کامل حاکمیت خود، و عدم توجه کافی به فعالیت‌های [[امام صادق]](ع) موجب آن گردید که این دو سال برای محدّثان شیعی و حتی برای برخی از محدّثان غیرشیعی، به دوران پربرکتی تبدیل شود. درباره همین دو سال است که بنا به نقلی، [[ابوحنیفه]] این واقعیت را نسبت به خودش بر زبان رانده که: «لولا السنتان لهلک النعمان.» | ||
*''تدوین اصول و کتب حدیثی'': از جمله ویژگی‌های مهمّ مکتب حدیثی کوفه، پرداختن محدّثان این حوزه به تدوین و کتابت منابع حدیثی است که از نظر کمی و کیفی قابل توجه است و بخش عمده‌ای از ۶۶۰۰ کتابی که [[شیخ حر عاملی]] در آخر فائده چهارم از [[وسائل الشیعه]]، تدوین آنها را به قدمای شیعه اثنی عشری که معاصر ائمه(ع) بوده‌اند نسبت می‌دهد، توسط محدّثان کوفی تدوین گشته است. ثمره همین کتابهای مدوّن، پیدایش «[[اصول اربعمأة]]» بود. البته این مجموعه‌های مدوّن در ابتدا شکل مجموعه‌های روایی شخصی داشت که یک راوی مجموع مسموعات حدیثی خود را یک جا جمع کرده بود که بعدها تبویب گشته و شکل منظَّم تری به خود گرفت.<ref>جباری، «نگاهی به مکاتب حدیثی شیعه در سده های اولیه»، | *''تدوین اصول و کتب حدیثی'': از جمله ویژگی‌های مهمّ مکتب حدیثی کوفه، پرداختن محدّثان این حوزه به تدوین و کتابت منابع حدیثی است که از نظر کمی و کیفی قابل توجه است و بخش عمده‌ای از ۶۶۰۰ کتابی که [[شیخ حر عاملی]] در آخر فائده چهارم از [[وسائل الشیعه]]، تدوین آنها را به قدمای شیعه اثنی عشری که معاصر ائمه(ع) بوده‌اند نسبت می‌دهد، توسط محدّثان کوفی تدوین گشته است. ثمره همین کتابهای مدوّن، پیدایش «[[اصول اربعمأة]]» بود. البته این مجموعه‌های مدوّن در ابتدا شکل مجموعه‌های روایی شخصی داشت که یک راوی مجموع مسموعات حدیثی خود را یک جا جمع کرده بود که بعدها تبویب گشته و شکل منظَّم تری به خود گرفت.<ref>جباری، «نگاهی به مکاتب حدیثی شیعه در سده های اولیه»، ص۵۹.</ref> | ||
=== نحو === | === نحو === | ||
در نحو دو مکتب عمده وجود دارد: مکتب [[بصره]] و مکتب کوفه. از ابتدای کار این دو مکتب اختلافات زیادی بین بزرگان آنها به وجود آمد. [[سید محسن امین]] در [[اعیان الشیعه]] می‌گوید بانیان اول علم نحو در بصره و کوفه، علمای [[شیعه]] بودند که این دانش را در این دو سرزمین بسط و نشر دادند. | در نحو دو مکتب عمده وجود دارد: مکتب [[بصره]] و مکتب کوفه. از ابتدای کار این دو مکتب اختلافات زیادی بین بزرگان آنها به وجود آمد. [[سید محسن امین]] در [[اعیان الشیعه]] می‌گوید بانیان اول علم نحو در بصره و کوفه، علمای [[شیعه]] بودند که این دانش را در این دو سرزمین بسط و نشر دادند. | ||
[[پرونده:بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری).JPG|بندانگشتی|بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری)]] | [[پرونده:بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری).JPG|بندانگشتی|بخشی از سوره فاطر به خط کوفی متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری)]] | ||
پیشوای نحو و لغت در مکتب کوفه [[کسائی]] است که آگاهترین مردم آن دیار در این دانش بوده است.<ref>مهاجرانی، «تاریخ صرف و نحو»، | پیشوای نحو و لغت در مکتب کوفه [[کسائی]] است که آگاهترین مردم آن دیار در این دانش بوده است.<ref>مهاجرانی، «تاریخ صرف و نحو»، ص۱۰۱.</ref> | ||
به خاطر اینکه کوفی ها، با بنی عباس در قیام علیه بنی امیه همکاری کردند بنی عباس از کوفی‌ها در مقابل بصری‌ها حمایت می‌کردند و از علمای کوفی برای تربیت فرزندان خویش دعوت به عمل می‌آوردند.{{مدرک}} | به خاطر اینکه کوفی ها، با بنی عباس در قیام علیه بنی امیه همکاری کردند بنی عباس از کوفی‌ها در مقابل بصری‌ها حمایت می‌کردند و از علمای کوفی برای تربیت فرزندان خویش دعوت به عمل می‌آوردند.{{مدرک}} | ||
| خط ۲۹۵: | خط ۲۷۴: | ||
===خط کوفی=== | ===خط کوفی=== | ||
خط کوفی به خط زاویه‌دار و مسطحی می‌گویند که زاویه‌های آن مایل به تربیع (چهارگوش) و مسطحات آن، زوایای مستقیم دارد. این خط ده‌ها سال خط غالب عرب به شمار می‌رفت و [[قرآن]]ها و نامه‌ها با آن نوشته می‌شد و همچنین با این خط، روی سکه‌های [[درهم]] و [[دینار]] ضرب می‌شد. | خط کوفی به خط زاویه‌دار و مسطحی می‌گویند که زاویه‌های آن مایل به تربیع (چهارگوش) و مسطحات آن، زوایای مستقیم دارد. این خط ده‌ها سال خط غالب عرب به شمار می‌رفت و [[قرآن]]ها و نامه‌ها با آن نوشته می‌شد و همچنین با این خط، روی سکه‌های [[درهم]] و [[دینار]] ضرب می‌شد. | ||
حروف خط کوفی در آغاز بدون نقطه و بدون حرکت‌های اعرابی نگاشته می‌شد و به سبب آنکه حافظان و قاریان [[قرآن]] فراوان بودند و آن را سینه به سینه از پیامبر گرفته بودند اشتباه و خطا کمتر در آن رخ می‌داد اما پس از نیمه اول قرن اول که اعراب با اقلیت‌های دیگر به شدت مختلط شده بودند کم کم خطا و اشتباه در قرائت [[قرآن]] نمودار شد لذا [[ابوالاسود دوئلی]] برای سهولت قرائت [[قرآن]] به وسیله نقطه ها، نگارش فتحه، ضمه و کسره را ابداع کرد.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، | حروف خط کوفی در آغاز بدون نقطه و بدون حرکت‌های اعرابی نگاشته می‌شد و به سبب آنکه حافظان و قاریان [[قرآن]] فراوان بودند و آن را سینه به سینه از پیامبر گرفته بودند اشتباه و خطا کمتر در آن رخ می‌داد اما پس از نیمه اول قرن اول که اعراب با اقلیت‌های دیگر به شدت مختلط شده بودند کم کم خطا و اشتباه در قرائت [[قرآن]] نمودار شد لذا [[ابوالاسود دوئلی]] برای سهولت قرائت [[قرآن]] به وسیله نقطه ها، نگارش فتحه، ضمه و کسره را ابداع کرد.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۰ـ۳۲۷.</ref> | ||
==شهر کوفه در روایات== | ==شهر کوفه در روایات== | ||