قبرستان وادی‌السلام (نجف): تفاوت میان نسخه‌ها

قبرستان وادی‌السلام (نجف) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ اوت ۲۰۱۴، ساعت ۱۴:۲۵

۱۶۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۹ اوت ۲۰۱۴

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

کاربر ناشناس

imported>Aghaie

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''قبرستان وادِی‌السَّلام''' نام قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر [[نجف]] [[عراق]] که به سبب وجود احادیث بسیاری درباره فضیلت آن، برای [[شیعیان]] اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات مذهبی، این قبرستان محل [[رجعت]] برخی از پیامبران و صالحان است و هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. وجود وادی‌السلام در شهر نجف، که مرقد امام اول شیعیان، [[امام علی(ع)]] در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده و زائران [[عتبات عالیات]] عراق، غالبا همراه [[زیارت]] مکانهای مذهبی، این قبرستان را نیز زیارت می‌کنند. همچنین بسیاری از مشاهیر مذهبی، سیاسی و اجتماعی شیعه در این قبرستان مدفونند.
+'''قبرستان وادِی السَّلام''' نام قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر [[نجف]] [[عراق]] که به سبب وجود احادیث بسیاری درباره فضیلت آن، برای [[شیعیان]] اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات مذهبی، این قبرستان محل [[رجعت]] برخی از پیامبران و صالحان است و هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. وجود وادی السلام در شهر نجف، که مرقد امام اول شیعیان، [[امام علی(ع)]] در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده و زائران [[عتبات عالیات]] عراق، غالبا همراه [[زیارت]] مکانهای مذهبی، این قبرستان را نیز زیارت می‌کنند. همچنین بسیاری از مشاهیر مذهبی، سیاسی و اجتماعی شیعه در این قبرستان مدفونند.
-=== وجه نامگذاری ===
-کلمه «وادی» در عربی به معنای سیل‌گاه و جایی میان دو کوه و آبراهی است که سیلاب در آن جاری می‌شود و اندک اندک در زمین فرو می‌رود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار می‌برند<ref>فراهیدی، ج8، ص98؛  راغب اصفهانی،  862؛ دهخدا، ذیل مدخل «وادی».</ref>و کلمه «السلام» نزد مسلمانان از نامهای خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.<ref>راغب، 421؛ قرشی، ج‏3  ص  296.</ref>برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی‌السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام(ص)و بلکه جبرئیل بر آن نهاده  به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برخ معاف و در سلامت است.<ref>براقى، ص243.</ref> کلینی(م. ۳۲۸ق.)روایتی درباره این قبرستان از امام علی(ع)نقل کرده که در آن، از کلمه «وادی‌السلام»برای اشاره به این قبرستان استفاده شده است.<ref>کلینی،  ج3، ص 243.</ref> در برخی روایات بدون ذکر نام «وادی‌السلام» با عبارت «ظَهر الکوفَه»(پشت کوفه)به این قبرستان اشاره شده مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده: «قال أمير المؤمنين- صلوات اللّه عليه: أول بقعة عبد اللّه عليها ظهر الكوفة لما أمر اللّه الملائكة ان يسجدوا لآدم، سجدوا على ظهر الكوفة<ref>مجلسی، ج 22، ص 37.</ref>: امیر مومنان(ع)فرمود: نخستین جایی[در زمین]که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگاه را امر به سجده بر آدم کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.»
-=== موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی ===
+== وجه نامگذاری ==
-وادی‌السلام در شهر [[نجف]] کشور [[عراق]] واقع است و از جنوب به مرقد [[امام علی(ع)]] و خیابان موسوم به علی بن ابی‌طالب و از شرق به جاده نجف - [[کربلا]] و از شمال به منطقه حی‌المهندسین و از سمت غرب به دریای سابق نجف می‌رسد.
+کلمه «‌وادی‌» در عربی به معنای سیل‌گاه و جایی میان دو کوه و آبراهی است که سیلاب در آن جاری می‌شود و اندک اندک در زمین فرو می‌رود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار می‌برند<ref>فراهیدی، ج۸، ص۹۸؛ راغب اصفهانی، ۸۶۲؛ دهخدا، ذیل مدخل «‌وادی ».</ref>و کلمه «‌السلام‌» نزد مسلمانان از نام‌های خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.<ref>راغب، ۴۲۱؛ قرشی، ج‏۳ ص۲۹۶.</ref>
-بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از [[اسلام]] می‌رسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت  قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مکان از  قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده [[فرشتگان]] بر [[حضرت آدم (ع)|آدم]] پیش برده‌اند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم(ع)امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین [[سجده]] کردند.<ref>مجلسی، ج 22 ص 37.</ref> بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران(ع)در وادی‌السلام دفن شده‌اند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه حضرت آدم(ع)و [[:رده:پیامبران|پیامبران]] پس از او بوده است.<ref>مجلسی، ج 18 ص 384.</ref>
-قبرستان وادی‌السلام از قدیم یکی از مکانهای دیدنی و زیارتی کاروانهای زائران ایرانی بوده؛ اما در سالهای اخیر که کشور عراق در برخی ناامنی‌ها به سر می‌برد، غالب کاروانها اعضای خود را رفتن به این مکان بازمی‌دارند؛ زیرا قبرستان به سبب وسعت بسیار و وجود مقبره‌های بلند و اتاقهای قدیمی بسیار، ناامن به نظر می‌رسد.
+برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام(ص) و بلکه جبرئیل بر آن نهاده به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برخ معاف و در سلامت است.<ref>براقی، ص۲۴۳.</ref> کلینی (م. ۳۲۸ق.) روایتی درباره این قبرستان از امام علی(ع) نقل کرده که در آن، از کلمه «‌وادی السلام‌» برای اشاره به این قبرستان استفاده شده است.<ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref>
-=== اهمیت و فضیلت ===
+===نام آن در روایات===
-از مهمترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با مرقد منسوب به [[امام علی(ع)]]است. افزون بر این فضیلت، در منابع [[شیعه]] از قبرستان وادی‌السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. گویا قدیم‌ترین روایتی که در این باره در منابع معتبر شیعی نقل شده، روایت [[کلینی]] (۲۵۸- ۳۲۸ق.)ست که به امام علی(ع)رسیده  و منابع بعدی نیز آن را بسیار نقل کرده‌اند. در این روایت، امام علی(ع)همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی‌السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَمُوتُ فِي بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِيلَ لِرُوحِهِ الْحَقِي بِوَادِي السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛<ref>کلینی، ج3، ص243.</ref> هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی‌السلام آید. اینجا، نقطه‌‌ای از بهشت است.» [[مجلسی دوم]] روایتی نقل کرده که بنابر آن، [[پیامبر(ص)]]در شب [[معراج]] همراه [[جبرئیل]] به [[کوفه]] و وادی‌السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی‌السلام نمازگاه [[حضرت آدم]] و پیامبران بوده است.<ref>مجلسی، ج 18 ص 384.</ref> همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.<ref>مجلسی، ج 22، ص 37.</ref> روایاتی نیز از امام علی(ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر [[نجف]] و وادی‌السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.<ref>إرشاد القلوب دیلمی، ج2، ص238.</ref>
+در برخی روایات بدون ذکر نام «‌وادی السلام‌» با عبارت «‌ظَهر الکوفَه‌» (پشت کوفه) به این قبرستان اشاره شده مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده: «‌قال أمیر المؤمنین- صلوات اللّه علیه: أول بقعة عبد اللّه علیها ظهر الکوفة لما أمر اللّه الملائکة ان یسجدوا لآدم، سجدوا علی ظهر الکوفة<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>: امیر مومنان(ع) فرمود: نخستین جایی[در زمین]که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگاه را امر به سجده بر آدم کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.‌»
-==اماکن قبرستان و مشاهیر مدفون در آن==
+== موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی ==
+وادی السلام در شهر [[نجف]] کشور [[عراق]] واقع است و از جنوب به مرقد [[امام علی(ع)]] و خیابان موسوم به علی بن ابی طالب و از شرق به جاده نجف - [[کربلا]] و از شمال به منطقه حی المهندسین و از سمت غرب به دریای سابق نجف می‌رسد.
+بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از [[اسلام]] می‌رسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مکان از قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده [[فرشتگان]] بر [[حضرت آدم(ع) |آدم]] پیش برده‌اند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم(ع) امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین [[سجده]] کردند.<ref>مجلسی، ج۲۲ ص۳۷.</ref> بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران(ع) در وادی السلام دفن شده‌اند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه حضرت آدم(ع) و [[:رده:پیامبران|پیامبران]] پس از او بوده است.<ref>مجلسی، ج۱۸ ص۳۸۴.</ref>
+قبرستان وادی السلام از قدیم یکی از مکانهای دیدنی و زیارتی کاروانهای زائران ایرانی بوده؛ اما در سالهای اخیر که کشور عراق در برخی ناامنی‌ها به سر می‌برد، غالب کاروانها اعضای خود را رفتن به این مکان بازمی دارند؛ زیرا قبرستان به سبب وسعت بسیار و وجود مقبره‌های بلند و اتاقهای قدیمی بسیار، ناامن به نظر می‌رسد.
+== اهمیت و فضیلت ==
+از مهم‌ترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با مرقد منسوب به [[امام علی(ع)]]است. افزون بر این فضیلت، در منابع [[شیعه]] از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. گویا قدیم‌ترین روایتی که در این باره در منابع معتبر شیعی نقل شده، روایت [[کلینی]] (۲۵۸- ۳۲۸ق.) ست که به امام علی(ع) رسیده و منابع بعدی نیز آن را بسیار نقل کرده‌اند.
+در این روایت، امام علی(ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛ <ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref> هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطه‌ای از بهشت است.‌»
+[[مجلسی دوم]] روایتی نقل کرده که بنابر آن، [[پیامبر(ص)]]در شب [[معراج]] همراه [[جبرئیل]] به [[کوفه]] و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه [[حضرت آدم]] و پیامبران بوده است.<ref>مجلسی، ج۱۸ ص۳۸۴.</ref> همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref> روایاتی نیز از امام علی(ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر [[نجف]] و وادی السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.<ref>إرشاد القلوب دیلمی، ج۲، ص۲۳۸.</ref>
+==اماکن قبرستان و مشاهیر آن==
 ==== اماکن و بناها ====
 جدا از قبوری که در این قبرستان بزرگ موجود است، اماکنی نیز در آن ساخته‌اند که همواره در کانون توجه زائران شیعه قرار داشته است. همچنین بر فراز برخی قبور بزرگان، بناهایی ساخته شده که ارزش مذهبی، تاریخی و هنری دارند از جمله:
-*مقبره هود و صالح: بنابر برخی روایات مرقد دو پیامبر آسمانی، هود و صالح نیز در این قبرستان واقع است. در وادی‌السلام دو مقبره منسوب به این دو پیامبر است. بر اين دو مقبره ابتدا به كوشش علامه بحر العلوم گنبد و بنايى از گچ و سنگ ساخته شد و در  ١٣٣٧ ق. بناى آن به همت يكى از نيكوكاران ايرانى تجديد و گنبد آن نيز كاشى كارى شد.<ref>قائدان، ص50.</ref>
+*مقبره هود و صالح:
+::بنابر برخی روایات مرقد دو پیامبر آسمانی، هود و صالح نیز در این قبرستان واقع است. در وادی السلام دو مقبره منسوب به این دو پیامبر است. بر این دو مقبره ابتدا به کوشش علامه بحر العلوم گنبد و بنایی از گچ و سنگ ساخته شد و در  ۱۳۳۷ ق. بنای آن به همت یکی از نیکوکاران ایرانی تجدید و گنبد آن نیز کاشی کاری شد.<ref>قائدان، ص۵۰.</ref>
+*مقام‌های امام مهدی، امام صادق و امام سجّاد(ع):
+::در بخش شمالی وادی السلام جایی است که آن را مقام [[امام زمان(ع) |امام مهدی]] و [[امام صادق]](ع) می‌خوانند. در آنجا ساختمانی نسبتاً کهن با دو تابلو قرار دارد که مکان نماز آن دو بزرگوار را مشخص می‌کند و گنبدی به رنگ آبی برفراز آن استوار است. در داخل ساختمان چاهی است که به «‌بئر امام مهدی(ع)‌» معروف است و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است. گویند امام مهدی(ع) را در این مکان مشاهده کرده‌اند.
+::بنای این ساختمان به کوشش [[علامه بحر العلوم]] برپا شده است. این بنا تا  ۱۳۱۰ ق باقی بود که در آن سال یکی از افراد نیکوکار به نام سیدمحمد خان آن را به طرزی زیبا تجدید بنا کرد و اکنون به همان صورت باقی است. او هم چنین گنبدی با کاشی‌های آبی رنگ بر این مقام احداث کرد.
+::در داخل بنا، سنگی وجود دارد که زیارت حضرت حجّت بر آن حک شده است. تاریخ کتابت این سنگ  ۱۲۰۰ ق است. از امام صادق(ع) نقل شده: «‌هرکس حرم جدم را زیارت کرد، دو رکعت نماز بخواند و دوباره دو رکعت نماز دیگر و آنگاه دو رکعت دیگر بخواند. اولین آن بر در محل قبر امیر المؤمنین(ع) و دومین در محل رأس الحسین و سومین در محل منبر حضرت مهدی(ع).‌» <ref>قائدان، ص۵۰.</ref>
+::در داخل این مکان، مقام دیگری وجود دارد که به امام صادق(ع) منسوب است. از وجه تسمیه این مقام اطلاعی در دست نیست. حدود یک کیلومتری غرب حرم، کنار دریاچه «‌بحر النجف‌» به فاصله حدود  ۲۵۰  متر و کنار بقعه صافی صفا مسجد و مقامی به یاد بیتوته و نماز امام سجاد(ع)، احداث شده است. این مسجد، که ابعاد آن  ۱۸ * ۱۵  متر است، گنبد و دیوارهای کاشی کاری دارد و داخل آن محرابی به عنوان محل نماز امام سجاد تعبیه شده است. گویند زمانی که ایشان برای زیارت امام علی(ع) به نجف آمد در این مکان نماز گزارد و بیتوته کرد.
-*مقام‌هاى امام مهدى،  امام صادق  و امام سجّاد(ع): در بخش شمالی وادى السلام جایی است كه آن را مقام امام مهدى و امام صادق(ع) مى‌خوانند. در آنجا ساختمانى نسبتاً کهن با دو تابلو قرار دارد كه مكان نماز آن دو بزرگوار را مشخص مى‌كند و گنبدى به رنگ آبى برفراز آن استوار است. در داخل ساختمان چاهى است كه به «بئر امام مهدى(ع)» معروف است و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است. گويند امام مهدی(ع) را در اين مكان مشاهده كرده‌اند. بناى اين ساختمان به كوشش علامه بحر العلوم برپا شده است. اين بنا تا  ١٣١٠ ق. باقى بود كه در آن سال يكى از افراد نيكوكار به نام سيدمحمد خان آن را به طرزى زيبا تجديد بنا كرد و اكنون به همان صورت باقى است. او هم چنين گنبدى با كاشى‌هاى آبى رنگ بر اين مقام احداث كرد. در داخل بنا، سنگى وجود دارد كه زيارت حضرت حجّت بر آن حك شده است. تاريخ كتابت اين سنگ  ١٢٠٠ ق. است. از امام صادق(ع) نقل شده: «هركس حرم جدم را زيارت كرد، دو ركعت نماز بخواند و دوباره دو ركعت نماز ديگر و آنگاه دو ركعت ديگر بخواند. اولين آن بر در محل قبر امير المؤمنين(ع)و دومين در محل رأس الحسين و سومين در محل منبر حضرت مهدى(ع).»<ref>قائدان، ص50.</ref>  در داخل اين مكان، مقام ديگرى وجود دارد كه به امام صادق(ع)منسوب است. از وجه تسميه اين مقام اطلاعى در دست نيست. حدود يك كيلومترى غرب حرم، كنار درياچه «بحر النجف» به فاصله حدود  ٢۵٠  متر و كنار بقعه صافى صفا مسجد و مقامى به ياد بيتوته و نماز امام سجاد(ع)، احداث شده است. اين مسجد، كه ابعاد آن  ١٨ * ١۵  متر است، گنبد و ديوارهاى كاشى كارى دارد و داخل آن محرابى به عنوان محل نماز امام سجاد  تعبيه شده است. گويند زمانى كه ايشان براى زيارت امام على(ع)به نجف آمد در اين مكان نماز گزارد و بيتوته كرد.  در دوران صفويه، بنايى در اين مكان ساختند كه تاكنون پابرجاست. در پايان حكومت عثمانى‌ها، اين بنا تعمير شد و در محراب آن سنگ زيبايى قرار گرفت كه حروف مقطعه روى آن نقش بسته است. البته معناى آن براى كسى روشن نيست. <ref>قائدان، ص50 و 51.</ref>
+::در دوران صفویه، بنایی در این مکان ساختند که تاکنون پابرجاست. در پایان حکومت عثمانی‌ها، این بنا تعمیر شد و در محراب آن سنگ زیبایی قرار گرفت که حروف مقطعه روی آن نقش بسته است. البته معنای آن برای کسی روشن نیست. <ref>قائدان، ص۵۰ و ۵۱.</ref>
 === مشاهیر مدفون در قبرستان ===
-بسیاری از مشاهیر دینی، سیاسی و اجتماعی شیعه به وصیت خود یا به خواست نزدیکانشان، در این قبرستان دفن شده‌اند که به ظاهر، انگیزه آنان بیشتر همجواری با مرقد امام اول شیعیان بوده است. برخی از علمای شیعه مدفون در این قبرستان عبارتند از: [[سید جمال‌ الدین گلپایگانی]]، [[سید محمد باقر صدر]]،  [[سید جمال الدین افجه‌ای]]، [[سید علی قاضی طباطبایی]].
+بسیاری از مشاهیر دینی، سیاسی و اجتماعی شیعه به وصیت خود یا به خواست نزدیکانشان، در این قبرستان دفن شده‌اند که به ظاهر، انگیزه آنان بیشتر همجواری با مرقد امام اول شیعیان بوده است. برخی از علمای شیعه مدفون در این قبرستان عبارتند از: [[سید جمال الدین گلپایگانی]]، [[سید محمد باقر صدر]]، [[سید جمال الدین افجه ای]]، [[سید علی قاضی طباطبایی]].
 ==پانویس==
-{{پانویس|3}}
+{{پانویس|۳}}
 ==منابع==
-*براقى، حسين، تاريخ النجف المعروف باليتيمة الغروية و التحفة النجفية فى الارض المباركة الزكية، دار المورخ العربي - بيروت، چاپ: اول، 2009 م.
+*براقی، حسین، تاریخ النجف المعروف بالیتیمة الغرویة و التحفة النجفیة فی الارض المبارکة الزکیة، دار المورخ العربی - بیروت، چاپ: اول، ۲۰۰۹ م.
-*ديلمى، حسن بن ابى الحسن، إرشاد القلوب،انتشارات شريف رضى، 1412ق.
+*دیلمی، حسن بن ابی الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق.
-*راغب‌، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‌، دار العلم- الدار الشامية‌، لبنان- سوريه‌، 1412ق.
+*راغب، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار العلم- الدار الشامیة، لبنان- سوریه، ۱۴۱۲ق.
-*قائدان، علی اصغر، عتبات عالیات عراق، نشر مشعر، تهران،  ١٣٨٧ ش.
+*قائدان، علی اصغر، عتبات عالیات عراق، نشر مشعر، تهران،   ۱۳۸۷ ش.
-*كلينى، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1365ق.
+*کلینی، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ق.
-*مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404ق.
+*مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ق.
-*مصطفوى، حسن‌، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
+*مصطفوی، حسن، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ۱۴۰۲ق.