مقداد بن عمرو: تفاوت میان نسخه‌ها

| لقب =

| نسب/قبیله =

| هجرت به=[[حبشه]] و مدینه

| دیگر فعالیت‌ها = مخالفت با [[خلفای سه‌گانه|خلفاء]] خصوصاً در [[واقعه سقیفه]]

'''مقداد بن عمرو'''، معروف به‌'''مقداد بن اسود''' (درگذشت [[سال ۳۳ هجری قمری|۳۳ق]]) از بزرگان [[صحابه|صحابه پیامبر (ص)]] و از نخستین [[شیعه|شیعیان]] [[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]] بود. مقداد در اوایل [[بعثت]] مسلمان شد و از نخستین افرادی بود که [[اسلام]] خود را آشکار کرد. وی در همه جنگ‌های صدر اسلام حضور داشت. از مقداد در کنار [[سلمان فارسی]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]] و [[ابوذر غفاری|ابوذر]] به عنوان نخستین [[شیعه|شیعیان]] امام علی (ع) یاد کرده‌اند که در زمان پیامبر (ص) نیز بدین نام شناخته می‌شدند.

مقداد پس از رحلت پیامبر (ص)، از [[خلافت|جانشینی]] امام علی (ع) حمایت کرد و با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] [[بیعت]] نکرد و از معدود افرادی بود که در [[تشییع جنازه|تشییع]] [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] حضور داشت. مقداد را از مخالفان سرسخت خلافت [[عثمان]] برشمرده‌اند. در [[حدیث|روایات]] [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] از مقداد به نیکی یاد شده و از [[رجعت|رجعت‌کنندگان]] در زمان [[ظهور امام زمان|ظهور حضرت مهدی (عج)]] معرفی شده است. نقل روایاتی از پیامبر (ص) به مقداد منسوب شده است.

=== ولادت و نسب ===

مقداد بن عمرو بن ثعلبه معروف به مقداد بن اسود، از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست اما با توجه به اینکه تاریخ‌نگاران سال درگذشت او را ۳۳ق و در ۷۰ سالگی دانسته‌اند.<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۹۹۵م/۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۱.</ref> احتمالاً ۲۴ سال قبل از بعثت(۳۷ سال قبل از هجرت) به دنیا آمده باشد. سیره نویسان و مورخان، نسب خانوادگی او را تا جد بیستم نام برده‌اند.<ref>ابن حزم‌اندلسی، جمهرة انساب العرب، دارالمعارف، ص۴۴۱.</ref>

نقل شده است در [[حضرموت|حَضْرَمَوْت]]، نزاعی بین مقداد و فردی به نام «ابی شمر بن حجر» رخ داد که به مجروح شدن آن فرد انجامید. پس از این ماجرا مقداد به [[مکه]] رفت و با اسود بن عبد بن یغوث زهری هم‌پیمان شد و اسود با مقداد نسبت پدری پیدا کرد؛ از این رو او را مقداد بن اسود و گاه مقداد زهری خوانده‌اند. ولی پس از نزول [[آیه]] «{{حدیث|ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ:}}آنان را به[نام] پدرانشان بخوانید»<ref>سوره احزاب، آیه ۵.</ref> مقداد بن عمرو خوانده شد.<ref>ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۹۹۵م/۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۶۰؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۵۷.</ref>

=== کنیه‌ها و القاب ===

برای مقداد القابی مانند بهرایی یا بهراوی،<ref>ابن حزم‌اندلسی، جمهرة انساب العرب، دارالمعارف، ص۴۴۱.</ref> کندی و حضرمی و کنیه‌هایی مثل ابومعبد، ابوسعید و ابوالاسود ذکر شده است.<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۲۴۵.</ref>

=== خانواده ===

* '''همسر:''' همسر مقداد، [[ضباعه دختر زبیر بن عبدالمطلب|ضباعة]] دخترعموی پیامبر (ص) (دختر زبیر بن عبدالمطّلب) بود.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۵.</ref> پیامبر ضباعة را با اینکه از نظر حسب و نسب بسیار با شخصیت می‌دانست همسر مقداد کرد و فرمود: «من دخترعموی خود ضباعة را همسر مقداد نکردم مگر برای آنکه مردم موضوع [[ازدواج]] را آسان بگیرند، به هر [[مؤمن|مؤمنی]] دختر دهند و حَسَب و نَسَب را در ازدواج به نظر نیاورند».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۶۵.</ref>

* '''فرزندان:''' مقداد دو فرزند به نام‌های عبدالله و کریمه داشت. عبدالله در [[جنگ جمل]] از یاران [[عایشه]] بود که در مقابل [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی (ع)]] قرار گرفت و کشته شد. وقتی امام علی (ع) در پایان جنگ نگاهش بر جنازه عبدالله افتاد، خطاب به عبدالله گفت: «چه بد پسر خواهری بودی».<ref>ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م، ج۵، ص۲۲.</ref> برخی به جای عبدالله نام پسر مقداد را معبد گفته‌اند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۲، ص۲۶۴–۲۶۵.</ref>

مقداد در اواخر عمر در «جرف» (منطقه‌ای که در یک‌فرسخی [[مدینه]] به سمت [[شام]] قرار دارد) سکونت داشت و در [[سال ۳۳ هجری قمری|سال ۳۳ق]] در حالی که هفتاد سال از عمرش می‌گذشت، وفات کرد. [[مسلمان|مسلمانان]] پیکرش را به مدینه آوردند و [[عثمان بن عفان]] بر او [[نماز میت|نماز]] خواند و او را در [[بقیع|قبرستان بقیع]] به خاک سپردند.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۳، ص۱۲۱؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۳۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۴؛ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۸۲.</ref> در شهر وان در کشور [[ترکیه]] قبری به مقداد منسوب است که برخی از دانشمندان آن را مربوط به [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] یا یکی از مشایخ عرب به حساب آورده‌اند.<ref>قمی، منتهی الآمال، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۸.</ref> طبق نقلی مقداد شخص ثروتمندی بود و وصیت کرد که ۳۶ هزار درهم از دارایی‌اش را به [[حسنین|حسنین (ع)]] بدهند.<ref>مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۰ق، ج۲۸، ص۴۵۲.</ref>

== در زمان پیامبر (ص) ==

=== اسلام آوردن ===

مقداد در همان اوایل [[بعثت]] مسلمان شد و شکنجه‌های مشرکان [[قریش]] را تحمل کرد. مورخان او را از [[سابقون|سابقین]] به اسلام می‌دانند؛ اما درباره چگونگی مسلمان شدن او بحث مفصلی نشده است. از [[ابن مسعود]] نقل شده است نخستین کسانی که اسلام خود را ظاهر کردند، هفت نفر بودند که مقداد یکی ار آنان است.<ref>ابن اثیر، اسدالغابة، ۱۹۷۰م. ج۵، ص۲۴۲.</ref>

=== هجرت ===

مقداد دو بار هجرت کرد: یک‌بار [[هجرت به حبشه]] که مقداد در میان سوّمین گروه مسلمانان بود و بار دوم [[هجرت به مدینه]] که زمان دقیق هجرتش به مدینه روشن نیست؛ ولی بر اساس وجود قرائن فراوانی، در [[سال اول هجرت]] در ماه [[شوال]] در [[سریه]] ابوعبیده به مسلمانان پیوست و به همراه آنان به مدینه هجرت کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۰۵؛ مامقانی، قاموس الرجال، بی‌تا، ج۹، ص۱۱۴،</ref>

=== حضور در جنگ‌ها ===

مقداد در تمامی [[جنگ‌های پیامبر(ص)|جنگ‌های پیامبر]] (ص) شرکت کرد و از پهلوانان صحابه پیامبر (ص) بود.<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۸۲.</ref>

وی در [[غزوه بدر]] جزء سواره نظام بود. به اسب وی «سَبحَه» به معنای شناوری می‌گفتند؛ شاید از آن‌جهت که مقداد با کمال شهامت و دلاوری جنگ می‌کرد، به اسبش «سبحه» می‌گفتند.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۰.</ref>

در [[غزوه احد|جنگ احد]] نیز مقداد نقش به سزایی داشت، به طوری که در اواخر نبرد که همه پا به فرار گذاشتند، طبق نقل منابع تاریخی، کسی با پیامبر نماند به جز [[امام علی علیه‌السلام|علی (ع)]]، [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[ابودجانه|ابو دجانه]]، [[عبدالله بن مسعود]] و مقداد.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰، ج۳، ص۱۱۴.</ref> برخی نقل‌ها مقداد را در این جنگ جزو تیراندازان سپاه اسلام نام برده‌اند.<ref>ابن اثیر، اسد الغابة، ۱۹۷۰م، ج۵، ص۲۴۲.</ref> اما برخی دیگر او را به همراه زبیر فرمانده سواره نظام سپاه اسلام دانسته‌اند.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ج۲، ص۱۵۲.</ref>

مقداد در کنار [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]] از نخستین [[شیعه|شیعیان]] بودند که در زمان پیامبر (ص) بدین نام شناخته می‌شدند.<ref>رجوع کنید به: نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۱۸.</ref>

== حمایت از جانشینی امام علی (ع) ==

پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و انتخاب شدن [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] و جانشین پیامبر، تعداد اندکی از مسلمانان به علی (ع) وفادار ماندند و با ابوبکر بیعت نکردند؛ از جمله آنان سلمان، ابوذر و مقداد بودند. مقداد در [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]] شرکت نداشت و به همراه امیرالمومنین (ع) و چند تن از صحابه مشغول غسل دادن پیامبر اسلام (ص) و نماز خواندن بر او بود.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۲۸.</ref> طبق روایات، او از معدود کسانی است که بر پیکر [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] نماز گزارد.<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۴</ref> برخی منابع او را از اعضای [[شرطة الخمیس]] دانسته‌اند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۸.</ref>{{یادداشت|«البته در صورتی که شرطة الخمیس در دوران حکومت حضرت علی (ع) شکل گرفته باشد، نمی‌توان مقداد را که سال وفات او ۳۳ق ذکر شده، و آغاز حکومت حضرت علی سال [[سال ۳۵ هجری قمری|۳۵ق]] بوده، از اعضای آن دانست.»}}

مقداد در موقعیت‌های مختلف، مسئله جانشینی امام علی (ع) را به ابوبکر و همراهانش یادآور می‌شد و اقداماتی را برای روشن کردن مردم انجام می‌داد. برای نمونه به چند مورد از اقدامات و فعالیت‌های مقداد در دفاع از علی (ع) اشاره می‌شود:

# پس از آنکه مردم با ابوبکر بیعت کردند، گروهی از [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] از بیعت سر باز زدند و به علی بن ابی‌طالب پیوستند که از جمله آنان مقداد بود.<ref>آبی، نثر الدر فی المحاضرات، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۷۷؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۳۷–۱۳۸؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۶۱–۴۶۵.</ref>

# زمانی که چهل نفر از مردان نزد امام علی (ع) آمدند و گفتند «ما آماده دفاع و حمایت از شماییم»، حضرت به آنان گفت «اگر بر سر قول خود هستید، فردا موی سر خود را بتراشید و نزد من بیایید. روز بعد تنها سلمان، مقداد و ابوذر با سرهای تراشیده نزد امام حاضر شدند».<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۲۶.</ref>

# در جریان [[شورای شش‌نفره|شورای شش نفره]] برای تعیین خلیفه بعدی، وقتی [[عبدالرحمن بن عوف]] به علی (ع) گفت «در صورتی با تو بیعت می‌کنم که از کتاب خدا و سنت پیامبر و روش ابوبکر پیروی کنی» و علی (ع) تنها دو مورد اول را پذیرفت، مقداد برای اعتراض رو به عبدالرحمن کرد و گفت: «به خدا سوگند، علی یعنی کسی را که به حق و عدالت قضاوت می‌کرد را ترک کردید. سپس ادامه داد: هیچ فرد و خاندانی را ندیده‌ام که بعد از پیامبر خود، این‌طور مظلوم و ستمدیده شوند که [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] مظلوم واقع شدند».<ref>طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۴، ص۲۳۳.</ref>

یعقوبی از برخی نقل کرده، [[عثمان بن عفان|عثمان]] در همان شبی که بیعتش به انجام رسید، برای [[نماز عشا]] بیرون رفت، در حالی که پیشاپیش او شمعی روشن شده بود. مقداد بن عمرو به او برخورد و گفت: این بدعت چیست؟<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۴.</ref> به گزارش یعقوبی مقداد از کسانی بود که زبان به انتقاد از عثمان گشودند و به [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب]] گرویدند.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۴–۵۵.</ref>

# '''علاقه پیامبر به مقداد:''' پیامبر (ص) فرمود: «خداوند مرا به دوستی با چهار نفر مأمور کرده است. شخصی پرسید آنان را معرفی کنید. فرمود: «علی، سلمان، مقداد و ابوذر.»<ref>شیخ مفید، الاختصاص، جامعه مدرسین، ص۹.</ref>

# '''بهشتی بودن مقداد:''' از [[انس ابن مالک]] روایت شده روزی رسول خدا (ص) فرمود: «بهشت مشتاق چهار نفر از امّت من است و وقتی که حضرت علی (ع) از حضرت درباره آنان سؤال کرد، پیامبر فرمود: به خدا سوگند تو اولین ایشان هستی و آن سه نفر دیگر، مقداد، سلمان و ابوذر هستند». همچنین امام صادق (ع) در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیه «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا»<ref>سوره کهف، آیه ۱۰۷.</ref> فرمود: این آیه درباره ابوذر، مقداد، سلمان و عمار نازل شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۱.</ref>

# '''ایمان او:''' از امام صادق (ع) نقل شده است: ایمان ده درجه دارد، مقداد در درجه هشتم و ابوذر در درجه نهم و سلمان در درجه دهم است.<ref>قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۸</ref>

# '''عمل به آیه مودت:''' [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق (ع)]] درباره [[آیه مودت]] (قُل لا أَسئَلُکم عَلَیهِ أَجراً إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربی)<ref>سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> فرمود: «به خدا سوگند به این آیه کسی عمل نکرد، مگر هفت نفر و مقداد یکی از آنان بود».<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳، ج۲۳، ص۲۳۷.</ref>

# '''مقداد از اهل بیت است:''' روزی [[جابر بن عبدالله انصاری]] درباره سلمان، مقداد و ابوذر از پیامبر (ص) سؤال کرد. سپس حضرت در مورد هر کدام سخنانی گفتند تا آنکه در مورد مقداد فرمودند: «مقداد از ماست. خداوند دشمن است با کسی که دشمن اوست و دوست است با کسی که دوست اوست. ای جابر! هرگاه خواستی دعایی کنی و مستجاب شود، خدا را به نام ایشان بخوان، زیرا این نام‌ها نزد پروردگار، بهترین هستند».<ref>شیخ مفید، الاختصاص، جامعه مدرسین، ص۲۲۳.</ref>

# '''وفاداری به حضرت علی (ع):''' [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر (ع)]] فرمود: مردم بعد از رسول خدا (ص) از مرام و مسیر پیامبر (ص) برگشتند جز سه نفر: سلمان، ابوذر و مقداد.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۶</ref> برخی روایات، مقداد را مطیع‌ترین یار امیرالمؤمنین (ع) دانسته‌اند.<ref>کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۶.</ref>

# '''رجعت مقداد:''' طبق روایات، مقداد از کسانی است که در زمان ظهور [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی (ع)]] و قیام ایشان، رجعت کرده و از یاران و فرمانداران حکومت حضرت خواهد بود.<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۸۸ش، ص۶۳۶.</ref>

# '''لزوم دوست داشتن مقداد:''' امام صادق (ع) فرمود: «دوستی با افرادی که پس از پیامبر (ص) منحرف نشدند بر مسلمانان واجب است. سپس عده‌ای از آنان را برشمرد که از آنان سلمان، ابوذر و مقداد است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۷.</ref>

== نقل حدیث ==

مقداد از پیامبر اسلام (ص) احادیثی نقل کرده است. تعدادی از راویان نیز از وی حدیث شنیده و نقل کرده‌اند مانند: [[سلیم بن قیس]]، [[انس بن مالک]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[عبدالله بن مسعود]]، [[عبدالرحمان بن ابی لیلی|عبدالرحمن بن ابی‌لیلی]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[ضباعه دختر زبیر بن عبدالمطلب|ضباعة بنت زبیر بن عبدالمطلب]] (همسرش) و دخترش کریمه.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۵؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج۲۸، ص۴۵۳–۴۵۴.</ref>

== تک‌نگاری‌ها ==

* کتاب ''سیمای مقداد'' به قلم [[محمد محمدی اشتهاردی]] که انتشارات پیام اسلام چاپ کرده است.

* کتاب ''مقداد'' تألیف محمد کامرانی‌اقدام که انتشارات حدیث نینوا آن را چاپ کرده است.

* آبی، ابوسعد منصور بن الحسین، نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق: خالد عبد الغنی محفوط، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولی، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۴م.

* ابن ابی الحدید، عز الدین بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد عبد الکریم النمری، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولی، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۸م.

* ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

* ابن حزم‌اندلسی، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، تحقیق محمد عبدالسلام هارون، قاهره، دارالمعارف.

* امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۹، بیروت:دار الکتب العربی، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.

* شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۶۱–۴۶۵، تحقیق: علی أکبر غفاری، قم، جمعه درسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲ش.

* شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، تهران، نشر جهان، ۱۳۸۷ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.

* مزی، یوسف بن عبد الرحمن، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، محقق: بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ق.

* مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ترجمه: حسن موسوی مجاب، قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۸ش.

{{شرطةالخمیس}}

  | توضیحات =