سادات: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سادات''' در لغت به معنای مِهتران و بنابر تعریف [[فقه|فقهی]]، عنوانی است برای کسانی که نسب‌شان به [[هاشم بن عبد مناف]] (جدّ [[رسول الله]]) می‌‌‌‌‌‏رسد.

البته در عرف مردم، سیادت بیشتر با نسل [[حضرت زهرا (س)]] و [[امام علی (ع)]] پیوند خورده است و مشهورترین شاخه‌های سادات نسل‌شان به [[امامان شیعه]] می‌رسد. سادات دارای شاخه‌های مختلفی هستند که اصلی‌ترین و مهم‌‌‌ترین آنها عبارتند از هاشمی، محمدی، [[سادات حسنی|حسنی]]، حسینی، [[سادات موسوی|موسوی]] و [[سادات رضوی|رضوی]].

در دوره [[بنی امیه]] و دوره [[عباسیان]] تا پایان [[خلافت]] [[متوکل]]، به جهت ظلم و ستمی که به سادات می‌شد، بعضی از آنها سیادت خود را مخفی کرده و یا مجبور به مهاجرت به نقاط دورتر می‌شدند. قتل عام سادات به دستور [[معاویه]]، [[یزید بن معاویه]]، [[مروان بن حکم]]، [[عبیدالله بن زیاد]]، [[حجاج بن یوسف]] و نیز عباسیان، نمونه هایی از علت مهاجرت آنهاست. [[ایران]]، [[آسیای صغیر]]، [[یمن]]، [[شام]] و شمال [[افریقا]] از جمله مناطقی است که سادات در طی قرون به آنجا رفته‌اند.

سید در اصطلاح به فرزندان و نوادگان [[هاشم بن عبد مناف|هاشم]] جد اعلای [[پیامبر(ص)]] گفته می‌شود.<ref>عروة الوثقی، ج۲، کتاب الخمس فصل ۲، مسئله ۳. </ref> طبق این تعریف به فرزندان [[ابوطالب]]، [[ابولهب]]، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] و [[حمزه]] نیز سید گفته می‌شود. و انحصاری در فرزندان [[حضرت علی(ع)]] ندارد. البته در عرف امروزی، اصطلاح سید بیشتر بر نوادگان پیغمبر از علی بن ابی طالب(ع) و [[فاطمه (س)]] اطلاق می‌‏شود.

زمان دقیق کاربرد واژه سید بر نوادگان [[پیامبر(ص)]] مشخص نیست، اما اسنادی موجود است که در قرن ششم قمری رواج کامل داشته است. در این عصر قبل از نام علمایی که از اولاد پیامبر بودند، کلمه سید آورده می‌شد. اما [[شیخ طوسی]] (متوفی ۴۶۰ق) و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] (متوفی ۴۵۰ق)، همه جا از کلمه شریف استفاده کرده‌اند و اگر در جایی از آنها لفظ سید دیده شده، به تنهایی ذکر نشده بلکه به صورت السید الشریف می‌‏باشد.<ref>جامع الانساب، ص۵-۳۴</ref>در حجاز نیز اهل سنت به کسانی که به پیامبر اکرم نسب می‌رسانند، شریف(جمع: شرفا) می‌گفته‌اند.

قبل از آن نیز در [[تاریخ قم (کتاب) |تاریخ قم]] از نسل پیامبر(ص) با واژه سادات یا سید یاد شده است.<ref>تاریخ قم، ص: ۲۰۸</ref><ref>تاریخ قم، ص۲۰۹</ref> [[ابن حوقل]] نیز که در عصر نویسنده کتاب تاریخ قم می‌زیسته از واژه سادات برای [[آل ابی طالب]] استفاده نموده است.<ref>صورة الارض، ج‏۱، ص۲۴۰</ref>

در عصر حاضر ایرانیان لقب سید را برای عموم [[بنی هاشم]] به کار می‌برند. ولی در [[حجاز]] برای ممتاز ساختن فرزندان [[امام حسن(ع)]] آنها را شریف و فرزندان [[امام حسین(ع)]] را سید می‌‏خوانند.<ref>جامع الانساب، ۵-۳۴</ref>

[[سادات حسینی]]، از نسل [[امام حسین(ع)]]. از آنجا که نسل امام حسین فقط از طریق امام سجاد مانده به فرزندان [[امام سجاد(ع)]] حسینی گفته می‌شود.

هر سید موسوی، حسینی نیز هست؛ اما او را موسوی می‌خوانند نه حسینی. دلیل آن هم وجود قاعده‌ای در علم نسب است که طبق آن، سادات را به آخرین امامی که در شجره نامۀ آنان است، منسوب می‌کنند؛ مثلا شخصی که از نسل امام موسی کاظم (ع) است را موسوی می‌خوانند و نه حسینی (منسوب به امام حسین) یا [[علوی]] (منسوب به امام علی ). بنابراین:

*هر علوی طالبیست ولی هر طالبی علوی نیست.<ref>المعقبون، ج۱، ص ۲۱</ref>

*[[قیام زید بن علی]] علیه دستگاه [[هشام بن عبدالملک]]. خروج زید و پسرش [[یحیی بن زید |یحیی]] موجب تحریک و کینه [[بنی امیه|امویان]] گردید. زیرا تا زمانی که آنان بر کرسی [[خلافت]] بودند پیوسته به هر طریقی به بنی هاشم آزار می‌رسانیدند؛

*[[قیام محمد بن عبدالله بن حسن]] و [[قیام قتیل باخمرا|برادرش ابراهیم]] در [[حجاز]] و [[عراق]] برعلیه [[منصور دوانیقی]] و به دنبال آن فرار برادرشان [[یحیی بن عبدالله بن حسن |یحیی]] به ایران و [[قیام یحیی بن زید|قیام وی]] در [[طبرستان]] و [[دیلم]] (منطقه‌ای بین استان‌های [[گیلان]]، [[مازندران]] و [[قزوین]]) بر ضد حکومت [[هارون الرشید]] (متوفی۱۹۳ق)؛

{{اصلی|ولایتعهدی امام رضا علیه السلام}}

[[امام رضا(ع)]] پس از رسیدن به ولایت عهدی، نامه‌ای به سادات [[مدینه]] نوشت و آنان را به [[ایران]] دعوت کرد.<ref>تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ص۱۹۸.</ref> آمدن [[حضرت معصومه (س)]] همراه با دیگر برادران و خواهرانش و نیز آمدن بسیاری از سادات به سوی ایران پس از آن انجام گرفت.<ref>تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ص۱۹۸.</ref>

اولین نقیب سادات، شریف ابوعبدالله حسین بن ابی الغنائم احمد معروف به نهرشابوسی بود، وی از نوادگان [[زید شهید]] و برادرزاده یحیی بن عمر بود که در سال ۲۵۰ق قیام کرد. ابوعبدالله بن حسین وقتی ضعف مستعین عباسی را دید نزد وی رفت و پیشنهاد تشکیل نقابت سادات علوی را به وی داد. اولین نقیب سادات علوی کتابی به نام [[الغصون فی شجرة بنی یاسین (کتاب) |الغصون فی شجرة بنی یاسین]] در [[علم انساب]] سادات تالیف نمود.<ref>المجدی، ص۱۷۱</ref> <ref>الفخری، ص۴۱</ref>

پس از تشکیل دایره نقابت عده‌ای برای استفاده از امتیاز سادات، اقدام به جعل نسب کردند و خود را به دروغ از سادات خواندند. بدین سبب کتاب‌هایی در علم انساب برای شناخت سید از غیرسید تدوین شد. [[ابراهیم بن ناصر|ابن طباطبا علوی اصفهانی]]، کتابی به نام [[منتقلة الطالبیة (کتاب) |منتقلة الطالبیة]] تالیف نمود و دلیل تالیف کتاب را جلوگیری از جعل سیادت توسط عده‌ای سودجو برای استفاده از امتیازات سادات عنوان نمود.<ref>منتقله الطالبیه، ص۳</ref>

سادات و علویان در طول تاریخ دارای نمادها و شعارهایی بودند، که با آنها شناخته می‌شدند. آنها جهت اثبات انتساب خود به اجداد و موقعیت اجتماعی‌شان از نشانه هایی استفاده می‌نمودند که ثبت اسامی آنان در دفتری مخصوص به نام نقابت و یا آویختن گیسوان بلند تافته در طرفین صورت‌شان از جمله علائم و نشانه‌های سادات علوی بود.<ref>عبدالجلیل قزوینی، کتاب نقض، بی‌تا، بی‌جا، ص۶۲۹.</ref>

*روایتی به افراشته شدن پرچم سبز بر فراز [[کعبه]] توسط [[جبرئیل]] هنگام انعقاد نطفه [[پیامبر(ص)]] اشاره نموده، <ref>تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، ج‏۱، ص:۱۸۵</ref> و گزارش دیگری عنوان می‌کند که حضرت محمد(ص) هنگام ازدواج با [[حضرت خدیجه]] (س)، لباس سبز پوشیده بود.<ref>الأنوار فی مولد النبی، ص۳۴۱</ref>

*همچنین دیده شده که پیامبر(ص) هنگام [[طواف]] لباس سبز می‌پوشیدند.<ref>الطبقات‏ الکبری، ج‏۱، ص:۳۵۰</ref>

*همچنین ۲ لباس از بهشت برای پیامبر(ص) فرستاده شد و پیامبر(ص) لباس سبزرنگ را به [[امام حسن(ع)]] و لباس قرمز را به [[امام حسین(ع)]] دادند و پیامبر(ص) و جبرئیل هر دو گریستند.<ref>بحار، ج‏۴۴، ص:۲۴۶</ref>

*در گزارش‌های تاریخی آمده [[مامون]] پس از ولایت عهدی [[امام رضا(ع)]] به همه دولتمردان دستور داد تا رنگ سیاه منسوب به عباسیان را کنار گذاشته و لباس سبز به رنگ علویان بپوشند.<ref>ترجمه تاریخ طبری، ج‏۱۳، ص:۵۶۶۰</ref> این مطلب گویای آن است که قبل از مامون این رنگ منسوب به سادات بوده است.

*در دوران ممالیک (حکومت:۶۴۸ـ۹۲۳ق) ملک اشرف مملوکی برای بازشناسی سادات از دیگران و رعایت حرمت آنان، فرمان داد تا نشانی سبزرنگ بر سر داشته باشند.<ref>اشراف مکه، ص۲۶</ref>

*[[امام صادق(ع)]] فرمود: آن روز که پیامبر(ص) [[مکه]] را [[فتح مکه|فتح]] کرد و به [[مسجدالحرام]] داخل شد عمامه سیاه بر سر داشت. <ref>وسائل الشیعه ج۳ ص۳۷۹ ح ۱۰ باب ۳۰</ref>

*[[عبدالله بن سلیمان]] از پدرش نقل می‌کند: [[امام زین العابدین]](ع) در حالی که عمامه سیاه بر سر داشت وارد مسجد شد.<ref>وسائل الشیعه ج۳، ص۳۷۸ ح ۹ </ref><ref>سیر اعلام النبلاء ج۱، ص۳۷۲</ref> <ref>سیره ابن کثیر، ج۴، ص۷۸</ref>

*عده‌ای معتقدند [[صفویه|شاهان صفوی]]، عمامه سیاه را برای سادات شعار و علامت قرار دادند، تا به عنوان وارثان مظلومیت امام حسین(ع) دائما در مصیبت جدشان عزادار باشند، <ref>تاریخ مذهبی قم علی اصغر فقیهی ۱۱۵</ref> اما طبق بعضی از گزارش‌ها [[سید رضی]] در میان [[طالبیین]] اولین کسی بود که از علائم سیاه استفاده نمود: «و هو اول طالبی جعل علیه السواد». <ref>ابن عنبه، عمدالطالب، ج1، 188-189 </ref><ref>الغدیر، ج۳، ص۲۹۳</ref><ref>معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۴.</ref>

بخشی از [[خمس]] به ایتام، فقرا و در راه ماندگانِ [[بنی هاشم]] تعلق می‌گیرد که به آن [[سهم سادات]] می‌گویند. در برابر، جز در موارد خاص، [[زکات]] به آنان نمی‌رسد و دادن زکات افراد غیرسید به سادات مجاز نیست<ref>نجفی، ج۱۵، ص۴۰۶ـ۴۱۵، ج۱۶، ص۱۰۴</ref> در روایات مشهور در میان عامه مسلمانان، دلیل وجود چنین منعی،‌شان والای ایشان است.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۵۷ به بعد</ref>

در طول تاریخ سادات به دلیل انتساب به پیامبر(ص) همواره مورد احترام عموم مسلمانان بوده‌ و حتی حکام و فرمانداران احترام ویژه‌ای برای آنان قائل بودند. از جمله [[ابودلف]] عجلی در اواخر عمر گروهی از سادات را به حضور پذیرفته و به آنان مبلغی اعطا می کند و از آنان می خواست تا شجره نامه خود تا پیامبر(ع) را نوشته تا او در کفن خود قرار دهد.<ref>وفیات الاعیان، ج3، ص240-241</ref> وقتی دشمنان [[تاج الدین آوجی]] دسیسه قتل وی را ریختند، چون [[اولجایتو ]] از کشتن یک علوی خودداری می‌کرد، آنان نسب نامه او را جعلی دانسته و بدین ترتیب دستور قتل او را از سلطان گرفتند.<ref>القاشانی، تاریخ اولجایتو، ص۱۳۱-۱۳۲</ref>

{{پانویس2}}

{{ستون-شروع|2}}

* ابن حوقل، ابو القاسم محمد بن حوقل النصیبی‏ ۳۶۷، صورة الارض‏، دار صادر، افست لیدن‏، بیروت‏، ۱۹۳۸ م‏.

* ابن فندق، علی بن زید البیهقی‏ ۵۶۵، تاریخ بیهق‏، کتابفروشی فروغی‏، بی‌جا، ۱۳۶۱ ش‏، چاپ سوم‏.

* خوئی، معجم رجال الحدیث، مركز نشر الثقافه الاسلامیه، قم، 1372 ش، ج۱۷، ص۲۴.

* قمی، حسن بن محمد بن حسن ‏۳۷۸، تاریخ قم‏، توس‏، تهران‏، ۱۳۶۱ ش‏.