سید محمد حسینی بهشتی: تفاوت میان نسخه‌ها

|تاریخ_تولد= ۲ آبان، ۱۳۰۷

|تاریخ_مرگ=۷ تیر، ۱۳۶۰ ({{سن|۱۳۰۷|۸|۲|۱۳۶۰|۴|۷}})

'''سید محمد حسینی بهشتی''' (۱۳۰۷ - ۱۳۶۰ش) روحانی برجسته ایرانی مؤثر در [[انقلاب اسلامی ایران]]. بهشتی در [[حوزه علمیه قم]] شاگرد علمایی مانند [[بروجردی]]، [[امام خمینی]]، [[سید محمد محقق داماد|محقق داماد]] و [[علامه طباطبائی]] و از معدود روحانیانی بود که در آن روزگار در دانشگاه نیز تحصیل کرد و با زبان‌های انگلیسی و آلمانی آشنایی داشت. او از بنیان‌گذران و اساتید [[مدرسه علمیه حقانی]] است که دروس دینی را به روش‌های جدیدتر آموزش می‌داد و دبیرستان دین و دانش را نیز با هدف تقویت علمی جوانان مذهبی تاسیس کرد.

بهشتی از مخالفان نظام سلطنتی [[پهلوی]] حاکم بر [[ایران]] بود و علیه آن مبارزه سیاسی می‌کرد به همین دلیل مدتی از ایران خارج شد. او در این مدت [[مرکز اسلامی هامبورگ]] در [[آلمان]] فعالیت می‌کرد. در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و بر فعالیت‌های فرهنگی از جمله تدوین کتب درسی دانش‌آموزان متمرکز شد. در آستانه پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] از سوی [[امام خمینی|رهبری انقلاب]] به عنوان یکی از اعضای شورای انقلاب انتخاب شد و بعد از پیروزی نیز از موثرترین افراد در تنظیم قانون اساسی بود. او نخستین رئیس قوه قضائیه در [[جمهوری اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.

بهشتی بعد از تشکیل [[جامعه روحانیت مبارز تهران]] با همکاری دوستانش [[حزب جمهوری اسلامی]] را تشکیل داد و نخستین دبیر کل آن شد. او سرانجام در دفتر مرکزی همان حزب و در یک عملیات تروریستی در ۷ تیر ۱۳۶۰ به همراه ۷۲ تن دیگر به [[شهادت]] رسید.

در دوم آبان ۱۳۰۷ در محله لُنبان [[اصفهان]] متولد شد. پدرش، سید فضل الله بهشتی، از روحانیون [[اصفهان]] بود و پدر مادرش، حاج میرزامحمدصادق مدرس خاتون آبادی، از شاگردان [[آخوند خراسانی]] و [[سید محمد کاظم طباطبائی یزدی|سید محمد کاظم یزدی]] بود و از علمای برجسته اصفهان به شمار می‌رفت.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۳۷؛ شریف رازی، گنجینه داشمندان، ج۱، ص۲۴۳.</ref>

دوره تحصیل ابتدایی و دو سال اول دبیرستان را در مدارس دولتی اصفهان طی کرد و در ۱۳۲۱ش، که جامعه ایران پس از سقوط [[رضاشاه]] دوره پرتلاطم و پرحادثه‌ای را آغاز کرده بود، وارد حوزه علمیه شد و در [[مدرسه صدر اصفهان]] به تحصیل علوم دینی پرداخت.

او در [[حوزه علمیه اصفهان]] ادبیات عرب، منطق، کلام و دروس سطح [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را آموخت و همزمان شروع به آموختن زبان انگلیسی کرد. در ۱۳۲۵ش، برای ادامه تحصیل علوم دینی به [[قم]] رفت و یک سال بعد در درس [[خارج فقه]] و اصول استادان برجسته [[حوزه علمیه]] شرکت کرد.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۳۸۴۰.</ref>

از استادان وی در قم، [[حسین بروجردی|آیت الله بروجردی]]، [[سید محمد محقق داماد]] (متوفی ۱۳۴۷ش)، [[امام خمینی]] (متوفی ۱۳۶۸ش) و حاج شیخ [[مرتضی حائری یزدی]] (متوفی ۱۳۶۴ش) بودند. وی در این سالها با حضور در درسهای فلسفی [[علامه طباطبائی]](متوفی ۱۳۵۹ش) بیشتر به آموزش و درس و بحث فلسفه روی آورد و از اصحاب حلقه درسی بود که مقالات علامه طباطبایی در آن حلقه، در همان سالها، به صورت کتاب معروف [[اصول فلسفه و روش رئالیسم]] انتشار یافت.

بهشتی، همزمان با تحصیل علوم دینی در قم، تحصیلات دبیرستانی ناتمام خود را به صورت داوطلب آزاد به پایان رساند و پس از اخذ دیپلم ادبی در ۱۳۲۷ش دانشجوی دانشکده معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی کنونی) شد. در ۱۳۲۹۱۳۳۰ش، در تهران سکونت گزید و برای امرار معاش به تدریس پرداخت. پس از اخذ درجه لیسانس در ۱۳۳۰ش به قم بازگشت و با تسلطی که به زبان انگلیسی پیدا کرده بود در دبیرستان حکیم نظامی آن شهر دبیر زبان انگلیسی شد. در ۱۳۳۱ش، ازدواج کرد و در کنار تدریس در دبیرستان، تحصیل در حوزه علمیه را ادامه داد.

بهشتی که مصمم بود به موازات تحصیل و حضور و فعالیت در حوزه علمیه قم، تحصیلات دانشگاهی را نیز دنبال کند، در ۱۳۳۵ش دوره دکتری فلسفه را در [[دانشکده معقول و منقول]] آغاز کرد و بعد از وقفه‌ای که به سبب مسافرت او به [[آلمان]] پیش آمد، در ۱۳۵۳ به اخذ درجه دکتری نایل شد.

بهشتی از آغاز جوانی به فعالیتهای اجتماعی و برنامه‌ریزیهای گسترده آموزشی و تبلیغی علاقه داشت، چنانکه در ۱۳۲۶ش در یک جمع هجده نفری که شهید [[مرتضی مطهری]] نیز از آن جمله بود، شیوه جدیدی از مسافرت تبلیغی و مطالعات مذهبی برنامه ریزی شده را با اشراف [[آیت الله بروجردی]] و پایمردی [[امام خمینی]] تجربه کرد.

در ۱۳۳۱ش، تحت تأثیر مبارزات [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیت الله کاشانی]] و محمد مصدق در نهضت ملی شدن نفت، در اعتصابات منتهی به واقعه ۳۰ تیر و سقوط دولت قوام السلطنه در اصفهان شرکت نمود و در جمع متحصنان در تلگرافخانه اصفهان سخنرانی کرد.

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، بهشتی را که در مسائل اجتماعی ذهنی پویا و حساس داشت متوجه ضعف نیروهای مذهبی کرد. نخستین اقدام او برای تربیت نیروهای مذهبی کارآمد، تأسیس دبیرستان دین و دانش در ۱۳۳۳ش در قم بود که مدیریت آن را تا ۱۳۴۲ش خود وی برعهده داشت.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۳۹۴۲، ۴۸.</ref>

در این سالها حوزه علمیه قم فعالیتهای فرهنگی جدیدی را برای معرفی اسلام به نسل جوان و تحصیل کردگان دانشگاهی آغاز کرده بود. بهشتی نیز در فعالیتهایی از قبیل انتشار [[مجله مکتب اسلام]] و سالنامه و فصلنامه [[مکتب تشیع]] حضوری مفید و مؤثر داشت و مقاله مفصلی تحت عنوان «حکومت در اسلام» در نشریه اخیر (۱۳۳۸۱۳۳۹ ش) منتشر ساخت و در جلسات سخنرانی موسوم به «گفتار ماه» نیز که در تهران برای جوانان و دانشجویان تشکیل می‌شد همراه با روحانیونی چون شهید [[مرتضی مطهری|مطهری]] و [[سید محمود طالقانی|آیت الله طالقانی]] سخنرانی می‌کرد.

پس از درگذشت [[آیت الله بروجردی]] (دهم فروردین ۱۳۴۰) و [[مرجعیت]] یافتن [[امام خمینی]]، فصل جدیدی از تحولات و مبارزات سیاسی در [[حوزه علمیه قم]] و در محافل مذهبی آغاز شد. بهشتی نیز به این مبارزات پیوست. فعالیتهای وی در واقعه دوم فروردین ۱۳۴۲ و پانزدهم خرداد همان سال و دستگیری امام خمینی به تفصیل در اسناد سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) آمده است.<ref>یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳، ص۴۱۱.</ref>

هنگامی که تشکلی از چند هیئت مذهبی به نام [[هیئت مؤتلفه اسلامی|هیئتهای مؤتلفه اسلامی]] برای پشتیبانی از نهضت امام خمینی به وجود آمد، بهشتی از روحانیونی بود که از سوی امام خمینی برای نظارت بر کار این تشکل و کمک به آنها معین شده بودند.<ref>هاشمی رفسنجانی، ''هاشمی رفسنجانی: دوران مبارزه''، ج۱، ص۱۹۸؛ نیز رجوع کنید به: راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۴۴۴۵؛ تحریر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران، ص۱۷۷.</ref> با گسترش فعالیتهای سیاسی و فکری بهشتی در قم، ساواک او را مجبور به ترک این شهر کرد و وزارت آموزش و پرورش وی را موقتاً منتظر خدمت نمود.<ref>یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳، ص۱۶۲۴.</ref>

در ۱۳۴۳ش، آیت الله [[سید محمد هادی میلانی]] که از [[مراجع تقلید]] و مقیم [[مشهد]] بود از بهشتی خواست که در اجابت درخواست مسلمانان و ایرانیان مقیم هامبورگ، به آلمان عزیمت کند و اداره [[مرکز اسلامی هامبورگ]] را بر عهده گیرد. آیت الله [[سید احمد خوانساری]] نیز بر ضرورت این سفر تأکید داشت. با سفر بهشتی به اروپا، که به علت مخالفتهای ساواک خالی از دشواری نیز نبود، افق تازه‌ای در برابر ذهن پویا و نوگرای بهشتی گشوده شد.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر دوم، ص۷۹۰۷۹۱ و دفتر اول، ص۴۳.</ref>

اقامت وی در آلمان پنج سال طول کشید. در این مدت، وی علاوه بر تصدی امور دینی ایرانیان و سایر مسلمانان مقیم هامبورگ و آلمان و بعضی کشورهای دیگر اروپایی، توانست با کمک عده‌ای از دانشجویان متدین ایرانی، «اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان گروه فارسی زبان» را ایجاد کند و دانشجویان مبارزی را که به علت اعتقادات مذهبی با تشکیلاتی مانند کنفدراسیون دانشجویان ایرانی و سازمانهای مشابه آن رابطه‌ای نداشتند در این اتحادیه گرد آورد. بهشتی در معرفی اسلام به اروپاییان نیز قدمهای مؤثری برداشت و با تسلط یافتن بر زبان آلمانی در کنار زبان انگلیسی با افکار متفکران و فیلسوفان غربی آشنا شد. در همین سالها به [[حج]] رفت (۱۳۴۵ش) و با امام خمینی نیز در [[عراق]] ملاقات کرد (۱۳۴۸ش). گزارشهای ساواک نشان می‌دهد که این سازمان به شدت مراقب و نگران فعالیتهای وی در این دوره بوده است.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۴۳، ۴۶، ۴۸؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳، ص۳۴۱۷۵.</ref>

بهشتی در ۱۳۴۹ش، از آلمان به ایران آمد و ساواک مانع بازگشت وی به آلمان شد. در فاصله سالهای ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۶ش، بهشتی در تهران و قم به فعالیتهای علمی و آموزشی و اداره جلسات آموزشی و تبلیغی برای طلاب و جوانان دانشگاهی پرداخت و افکار خود را از این طریق در جامعه ترویج کرد.

از جمله فعالیتهای مهم وی در این دوره، حضور مؤثر در بخش برنامه‌ریزی درس تعلیمات دینی وزارت آموزش و پرورش و مشارکت با روحانیون دیگر مانند شهید دکتر [[محمد جواد باهنر]]، علی گلزاده غفوری و سید رضا برقعی در تألیف کتابهای درس دینی و قرآن مدارس سراسر کشور بود. این کتابها در آشنایی وسیع جوانان آن دوره با اسلام و ایجاد زمینه‌های اعتقادی برای انقلاب اسلامی در ذهن آنان مؤثر بود. در ۱۳۵۴ش، ساواک او را دستگیر و مدت کوتاهی زندانی کرد.<ref>راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۱۱، ۴۴، ۴۶، ۴۹، دفتر سوم، ص۹۶۶.</ref>

با اوج گیری مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی در ۱۳۵۶ش، فعالیتهای بهشتی رنگ سیاسی بیشتری گرفت و توان و تجربه وی در سازماندهی، مدیریت و جذب نیروهای متعهد به ظهور رسید. از جمله نخستین اقدامات وی همکاری در ایجاد تشکلی به نام «[[جامعه روحانیت مبارز تهران]]» در پاییز ۱۳۵۷ش بود که خود نیز در هسته مرکزی آن عضویت داشت.

در پاییز و زمستان ۱۳۵۷ش بهشتی نقش بسیار مؤثری در هدایت و سازماندهی مبارزات اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی داشت و فعالیتها و روابط او با دیگران در این ایام بشدت تحت مراقبت ساواک بود.<ref>یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳، ص۳۲۳۳۹۵.</ref> وی در برگزاری راهپیمایی معروف [[تاسوعا]] و [[روز عاشورا|عاشورا]]ی ۱۳۵۷ش در تهران و شهرستانها قویاً فعال بود.<ref>یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۳، ص۳۵۵.</ref>

تقریباً همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بهشتی همراه با آیت الله [[سید علی خامنه ای]]، موسوی اردبیلی، هاشمی رفسنجانی و شهید باهنر تأسیس «[[حزب جمهوری اسلامی]]» را اعلام داشت که‌اندیشه آن از مدتی پیش در ذهن او و یارانش جوانه زده بود.<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ص۱۶۵؛ راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر اول، ص۴۵۰ ۴۵۳.</ref> این حزب مورد استقبال عموم مردم انقلابی و متدین واقع شد و بهشتی که دبیرکل حزب بود، آن را کانون فعالیتهای سیاسی و انقلابی خود قرار داد و به گفته آیت الله خامنه‌ای «در لحظه لحظه عمر پرماجرای این حزب از همه اخلاص و حلم و حکمت و درایت و هوش خدادادی برای رسیدن به آرمانهای حزب که همان هدفهای انقلاب اسلامی است بهره می‌گرفت».<ref>حزب جمهوری اسلامی، ص۱۴۶۱۴۷.</ref>

وی در ۱۳۵۸ش از سوی امام خمینی به ریاست دیوانعالی کشور انتخاب شد و وظیفه «ایجاد تشکیلات نوین قضایی بر اساس تعالیم مقدس اسلام... و تدوین لوایح قضایی جدید جمهوری اسلامی ایران» را برعهده گرفت.<ref>خمینی، صحیفه نور، ج۱۱، ص۲۷۹.</ref>

بهشتی هفتم تیر ۱۳۶۰ شمسی، در دفتر حزب جمهوری اسلامی همراه با عده‌ای از همفکرانش بر اثر انفجار بمب به شهادت رسید. مسئولیت این بمب گذاری را سازمان تروریستی موسوم به مجاهدین خلق بر عهده گرفت. اکثریت مردم ایران از این حادثه سخت متاثر شدند. در اعلامیه امام خمینی به مناسبت شهادت بهشتی و یاران او آمده است: «بهشتی... مظلوم زیست و مظلوم مرد و خار چشم دشمنان اسلام بود».<ref>خمینی، صحیفه نور، ج۱۵، ص۵۲؛ راست قامتان جاودانه تاریخ اسلام، دفتر سوم، ص۱۱۱۷؛ نیز رجوع کنید به: سمینار تبیین اندیشه‌های شهید آیت الله بهشتی، ص۳۵۳۶.</ref>