کنیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کُنیَه''' در فرهنگ عربی به آن دسته از نام‌هایی گفته می‌شود که با پیشوند «اب» یا «ابن» (در مردان) و «امّ» (در زنان) همراه باشد. دراین‌گونه نام‌گذاری معمولاً نام پسر بزگتر با پیشوند اب یا ام همراه می‌شود و به معنای پدر فلان شخص یا مادر فلان شخص است. استفاده از کنیه به جای نام اصلی بیشتر برای احترام و بزرگداشت اشخاص بوده ولی گاه دلایل دیگر هم داشته است. در [[روایات]] نیز استفاده از کنیه امری پسندیده دانسته شده ولی از بعضی کنیه‌ها نهی شده‌است.

در فرهنگ عربی کنیه (کُ. یَ) کنیت، اسمی است غیر از اسم اصلی شخص که در اول آن لفظ اب یا ابن یا ام می‌آید و برای تعظیم و تکریم است. <ref>فرهنگ فارسی عمید ج 3 ص 2005. </ref><ref>دهخدا، ج 11، ص 16452</ref> البته گاهی کلماتی که پیشوند «بنت، أخ، أخت، عم، عمة، خال، خالة»، آغاز می‌شود نیز کنیه نامیده می‌شود.<ref>موسوعة علوم اللغة العربية، ج۷‌، ص۴۳۱</ref> گاهی این اسم بر اسم اصلی شخص غلبه پیدا می‌کند.<ref>بحارالأنوار، ج‌۳۵، ص۵۲</ref>

* تعظیم: بيشتر کنيه‌های اشخاص از اين نوع است.<ref>الکامل فی اللغة و الأدب، ج۲، ص۱۰۴</ref>

* فال خوب زدن: هنگام تولد کودک کنيه‌ای نيکو انتخاب می کردند، به امید آنکه بزرگ شود و دارای خانواده و فرزند گردد. وقعت [الکنية] في الصبيِّ على جهة التفاؤل؛ بأن يكون له ولدٌ ويدعى ولده كنايةً عن اسمه.<ref>الکامل في اللغة و الأدب، ج۲، ص۱۰۴</ref> مانند أبوالفضل، گرچه اين فرزند هنوز نوزاد بود و فرزندی به نام فضل نداشت که بدان کنيه پذيرد.

* تحقير و تمسخر: گاهی کنبه برای تحقیر و تمسخر شخص به کار می‌رود، خداوند یکی از عموهای پیامبر را [[ابی لهب]] در [[سوره تبت]] نام نهاد.<ref>قرآن سوره تبت</ref> پیامبر(ص) عمرو بن هشام را ابوجهل نام نهاد <ref>بحار الأنوار‌، ج‌۱۸،ص‌۲۳۷</ref> حضرت علی(ع) حجاج بن یوسف را ابووذحه(سوسک سرگین گردان) نام نهاد. <ref>ترجمه نهج البلاغة ،متن،ص:116</ref> ابن ابی الحدید ضمن بیان این نکته به کنیه ابوزنه به معنای پدر میمون برای [[یزید بن معاویه]] اشاره می‌کند چون وی میمون باز بوده‌است. <ref>شرح نهج‌البلاغة، ج‌۷، ص۲۱۹</ref>

* تقيه و حفظ جان: در دوره‎هایی از تاریخ [[حضرت علی(ع)]] و دیگر امامان را با کنیه‌ای خاص خطاب می‎کردند مثلا حضرت علی(ع) را با کنیه ابازینب خطاب شده‌است. [[ابن ابی الحدید]] با تأييد اين این کنیه می گوید: اين مطلب صحت دارد که [[بنی امیه]] از اظهار فضايل علي(ع) منع کرده‌ بودند تا آنجا که حتی اگر شخصي می‌خواست حدیثی، بلکه در مسائل دينی از ايشان نقل کند، با کنيه «ابوزينب» از او حديث نقل می‌کرد.<ref>شرح نهج‌البلاغة، ج۴، ص۵۴</ref>

حرکت آخر اب در کنیه طبق جايگاه آن در عبارت تغيير می‌کنند. بر این اساس گاهی ابا، گاه ابو و گاهی نیز ابی نوشته می‌شود. همانند ابا الحسن، ابوالحسن و ابی الحسن.

گرچه برخی برآنند که کنیه اگر چه از دو کلمه(اب+اسم) تشکیل شده ولی یک اسم به حساب می‌آید و اعرابش در مواضع مختلف يکسان و ثابت است.<ref>النهاية فی غريب الحديث والأثر، ج۱، ص۲۰</ref>بنابر اين نظر، مثلاً أبوالفضل در سه حالت نصب و جر و رفع ثابت است؛ [[علامه مجلسی]] نیز بر آن است که گاهی دو کلمه در کنیه به منزله واحد اعرابش تغییر نمی کند.<ref>بحارالأنوار، ج‌۳۳‌، ص‌۵۲۴</ref>

از نظر [[اسلام]] نام‌گذاری با کنیه امری [[مستحب]] است و [[شیخ حر عاملی]] در کتاب [[وسائل الشیعه]] بابی به همین عنوان ایجاد کرده‌است. <ref>وسائل الشيعة، ج‏21، ص397</ref>

«[[پیامبر(ص)]] اصحاب خود را از روی احترام برای به دست آوردن دل هایشان به کنیه صدا می زد و آنهایی که کنیه نداشتند، کنیه ای برایشان انتخاب می نمود و سپس آنها را بدان می خواند. مردم نیز از آن پس، آن شخص را به همان کنیه می خواندند. حتی آنان که فرزندی نداشتند تا کنیه ای داشته باشند، برای آنان کنیه ای انتخاب می کرد. پیامبر اکرم(ص) رسم داشت حتی برای کودکان نیز کنیه انتخاب می نمود و آنان را مثلاً ابا فلان صدا می زد تا دل کودکان را نیز به دست آورد».<ref>معارف و معاریف، ج 8، ص 595.</ref>

همچنین از رسول خدا (ص) نقل شده است: از جمله سنت هاى نیک آن است که انسان کنیه خود را به نام پسرش انتخاب کند.<ref>وسائل الشيعة، ج‏21، ص397؛ هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، ج7، ص317</ref>

در روایتی از امام باقر(ع) آمده: ما برای اولادمان در کودکی کنیه می‌گذاریم تا مبادا در آینده با القاب بد خطاب شوند.<ref>هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، ج7، ص 316</ref>

از [[امام رضا(ع)]] روایت شده است: اگر کسى را در حضورش نام می برى او را به کنیه بخوان، و اگر غایب بود، نامش را بگو.<ref>طبرسی، ص 324</ref>

<ref>هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، ج-7، ص 317</ref>

* لقب بیانگر خصوصیت و ویژگی و صفتی ممدوح یا مذموم و مثبت در فرد است مثل صادق یا کاذب یا امین یا خائن.کنیه در زبان عربی معمولا برای احترام و تکریم به کار می رود..<ref>فراتی، ص88</ref>

* در لقب ذم يا مدح در خود لفظ نهفته است اما در کنیه شخصی که به کنيه خوانده می‌شود، لزوماً با لفظ کنيه تعظيم نمی‌شود، بلکه عدم تصریح به اسم نوعی تعظیم محسوب می‌شود.<ref>فراتی، ص88</ref>

'''نکته:''' گاهی کنیه در جایگاه لقب قرار می‌گیرد همانند عمرو بن الوليد بن عقبة بن امية، شاعر معروف با لقب «أبو قطيفه» شناخته و معرفی شده است، ولي کنيه وی را «ابو الوليد» گفته‌اند.<ref>الأغانی، ج۱، ص۵۱ </ref>

[[امامان شیعه|امامان]] گاه در احاديث به کنيه و لقب خوانده ‌شده‌اند. اين امر در بسياري موارد، از باب [[تقیه]] بود. دانستن کنیه ائمه در تشخيص اینکه حدیث از کدام امام صادر شده است و نیز گاهی در تشخیص هویت راویانی که در سلسله سند حدیث حضور دارند اهميت دارد. برخی بر آن‌اند که امامان [[شیعه]] دو کنیه داشتند.

===كنيه‌های‌ هر امام===

* كنيه پيامبر(ص): ابوالقاسم

* كنيه امام علی(ع): ابوالحسن، و ابوالحسين، ابوتراب، ابوزینب و ابوالحسنین

* كنيه امام حسن مجتبی(ع): ابومحمد

* كنيه امام حسين(ع): ابوعبدالله

* كنيه امام سجاد(ع): ابوالحسن، و ابومحمد، و ابوبكر. و به قول ابن ابی‌الثلج در روايت ديگری ابوالحسين

* كنيه امام باقر(ع): ابوجعفر

* كنيه امام صادق(ع): ابوعبدالله و ابواسحاق

* كنيه امام کاظم(ع): ابوالحسن، و أبوإبراهيم

* كنيه امام رضا(ع): ابوالحسن

* كنيه امام جواد(ع)ابوجعفر

* كنيه امام هادی(ع): ابوالحسن

* كنيه امام حسن عسکری(ع): ابومحمد

* كنيه زمان(ع): ابوالقاسم <ref>مجله تراثنا‌، ش‌۱۷‌، ص‌۲۹ـ۳۱</ref>

===كنيه‌های مشترک===

* ابو جعفر: مشترک بين امام باقر و امام جواد که اکثراً بدون پسوند اول یا ثانی است. اگر با پسوند اول (ابوجعفر الاول) باشد، امام باقر(ع) و با پسوند ثانی امام جواد منظوراست. گاه نيز در روايات ديده شده که امام زمان به ابوجعفر خوانده شده است؛ گرچه اين کنيه در ميان کنيه‌های معمول حضرت ذکر نشده ‌است

* ابوالحسن: مشترك بين أميرالمؤمنين(ع)، امام زين‌العابدين(ع)، امام كاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام هادی(ع)است. کمتر پيش می‌آيد که در احاديث، مقصود امام علی(ع) باشد. در صورتی که بدون پسوند باشد معمولاً امام كاظم(ع) است. اين کنيه اگر با پسوند اول باشد (ابوالحسن الاول)، امام كاظم(ع)، با پسوند ثانی (ابوالحسن الثانی) امام رضا(ع) است و با پسوند ثالث (ابوالحسن الثالث) بر امام هادی(ع) دلالت دارد.

* ابوعبدالله: مشترك بين امام حسين(ع) و امام صادق(ع) است؛ ولی اگر به صورت مطلق در كتب اخبار وارد شود، مراد امام صادق(ع) است.

* ابوالقاسم: مشترك بين حضرت رسول(ص) و امام زمان است. اما در بيشتر موارد، منظور امام زمان(ع) است.

*ابو محمد: مشترك بين امام حسن مجتبى(ع) امام زين‌العابدين(ع) امام حسن عسكری(ع)است. ولی در اکثر موارد اطلاق آن در كتب اخبار، بر امام حسن عسکری(ع) دلالت دارد.<ref>مجله تراثنا‌، ش‌۱۷‌، ص‌۲۹ـ۳۱</ref>

 

{{پانویس|30em}}

* ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، بغداد، دارالکتب العربی، 1426ق.

* ابن اثیر، نهایه فی غریب الحدیث والاثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1380ق، چاپ چهارم.

* اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.

* امین بدیع، یعقوب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1427ق.

* حر عاملى، محمد بن حسن‏(1104 ق‏)، وسائل الشيعة، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم،‏ 1409ق، ‏چاپ اول‏.

* حر عاملى، محمد بن حسن‏(1104 ق‏)، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام‏،آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، 1414ق‏،چاپ اول‏

* دهخدا، لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول دوره جدید، ش1373.

* سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1378ش.

* طبرسی، ابوالفضل علی بن حسن، مشکاة الانوار، کتابخانه حیدریه، نجف، 1385ق.

* مبرد، ابوالعباس، الکامل فی اللغه و الادب، تحقیق محمد بن ابوالفضل ابراهیم و السیدشهاته، مصر، مکتبه النهضه، 1388ق.

* مجلسی، بحارالانوار، بیروت، موسسه وفاء، 1403ق.