کاربر ناشناس
خمس: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح پاورقی و منابع
imported>M.bahrami (+ رده:واجبات عینی (هاتکت)) |
imported>M.r.seifi (اصلاح پاورقی و منابع) |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
| | | | ||
{{ستون-شروع|5}} | {{ستون-شروع|5}} | ||
* نسل پاک<ref> لتطیب ولادتهم، کلینی، | * نسل پاک<ref> لتطیب ولادتهم، کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۷.</ref> | ||
* تقویت دین<ref> امام رضا(ع): الخمس عوننا علی دیننا، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۵۳۸ </ref> | * تقویت دین<ref> امام رضا(ع): الخمس عوننا علی دیننا، حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
* یاری اهل بیت<ref> امام رضا(ع): الخمس عوننا علی دیننا، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۵۳۸ </ref> | * یاری اهل بیت<ref> امام رضا(ع): الخمس عوننا علی دیننا، حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
* پاکی مال<ref> امام صادق(ع): ما ارید بذلک الا ان تطهروا، حر عاملی، وسائل الشیعه، | * پاکی مال<ref> امام صادق(ع): ما ارید بذلک الا ان تطهروا، حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۴۸۴.</ref> | ||
* حفظ آبرو در برابر تهدید مخالفان<ref> امام رضا(ع): و ما نبذله و نشتری من اعراضنا ممن نخاف سطوته، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص۵۳۸ </ref> | * حفظ آبرو در برابر تهدید مخالفان<ref> امام رضا(ع): و ما نبذله و نشتری من اعراضنا ممن نخاف سطوته، حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
* فقر زدائی از فرزندان اهل بیت<ref> امام کاظم(ع): خداوند نیمی از خمس را برای فقر زدائی از بستگان پیامبر که از زکات و صدقات محرومند قرار داد. و جعل للفقراء قرابة الرسول نصف الخمس فاغناهم به عن صدقات الناس... حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص۵۱۴ </ref> | * فقر زدائی از فرزندان اهل بیت<ref> امام کاظم(ع): خداوند نیمی از خمس را برای فقر زدائی از بستگان پیامبر که از زکات و صدقات محرومند قرار داد. و جعل للفقراء قرابة الرسول نصف الخمس فاغناهم به عن صدقات الناس... حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۹، ص۵۱۴.</ref> | ||
* کفّاره گناهان و ذخیره قیامت<ref> امام رضا(ع): فان اخراجه... تمحیص ذنوبکم و ما تمهدون لانفسکم لیوم فاقتکم، حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص۵۳۸ </ref> | * کفّاره گناهان و ذخیره قیامت<ref> امام رضا(ع): فان اخراجه... تمحیص ذنوبکم و ما تمهدون لانفسکم لیوم فاقتکم، حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
* ضمانت بهشت<ref> شخصی نزد امام باقر علیه‌السلام آمد و خمس مال خود را پرداخت، امام فرمود: بر من و پدرم لازم است که بهشت را برای شما ضمانت کنیم. «ضمنت لک علی و علی ابی الجنّة» حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص۵۲۸ </ref> | * ضمانت بهشت<ref> شخصی نزد امام باقر علیه‌السلام آمد و خمس مال خود را پرداخت، امام فرمود: بر من و پدرم لازم است که بهشت را برای شما ضمانت کنیم. «ضمنت لک علی و علی ابی الجنّة» حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۹، ص۵۲۸.</ref> | ||
* دعای امام<ref> امام رضا علیه‌السلام فرمود: خمس، کمک ما بر حفظ مکتب است، سپس فرمود: تا می‌توانید خودتان را از دعای ما محروم نکنید. «ولا تحرموا انفسکم دعاءنا ما قدرتم علیه» حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۵۳۸ </ref> | * دعای امام<ref> امام رضا علیه‌السلام فرمود: خمس، کمک ما بر حفظ مکتب است، سپس فرمود: تا می‌توانید خودتان را از دعای ما محروم نکنید. «ولا تحرموا انفسکم دعاءنا ما قدرتم علیه» حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
* کلید رزق<ref> امام رضا علیه‌السلام فرمود: پرداخت خمس کلید رزق شماست. «فان اخراجه مفتاح رزقکم» حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۹، ص۵۳۸ </ref> | * کلید رزق<ref> امام رضا علیه‌السلام فرمود: پرداخت خمس کلید رزق شماست. «فان اخراجه مفتاح رزقکم» حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۳۸.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
|- | |- | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== پیشینه خمس در سنت اسلامی == | == پیشینه خمس در سنت اسلامی == | ||
بیشتر فقها و [[تفسیر|مفسرین]] [[تشریع]] خمس در اسلام را در سال دوم هجرت، هنگام [[جنگ بدر]] دانسته‌اند. غنیمت‌های فراوان به دست آمده در این جنگ مناقشات و اختلاف نظرهایی را بر سر تقسیم غنایم میان جنگ آوران و گردآورندگان غنایم به دنبال داشت. در عرب پیش از [[اسلام]] قاعده این بود که معمولا فرمانده جنگ یک چهارم غنایم را دریافت می‌کرد.<ref>: خلیل بن احمد، العین، ج ۲، | بیشتر فقها و [[تفسیر|مفسرین]] [[تشریع]] خمس در اسلام را در سال دوم هجرت، هنگام [[جنگ بدر]] دانسته‌اند. غنیمت‌های فراوان به دست آمده در این جنگ مناقشات و اختلاف نظرهایی را بر سر تقسیم غنایم میان جنگ آوران و گردآورندگان غنایم به دنبال داشت. در عرب پیش از [[اسلام]] قاعده این بود که معمولا فرمانده جنگ یک چهارم غنایم را دریافت می‌کرد.<ref>: خلیل بن احمد، العین، ۱۴۰۹ق، ج ۲، ص۱۳۳.</ref> | ||
با نزول [[آیه انفال]]، همۀ [[انفال]] از آن [[پیامبر(ص)|رسول خدا]] اعلام شد. سپس آیه خمس تملک غنایم را پس از کسر یک پنجم آن به غنیمت گیرندگان اجازه داد. [[محمد بن جریر طبری|طبری]] نخستین دریافت خمس از جانب پیامبر اکرم را به [[غزوه بنی قینقاع]] نسبت داده است. از پیامبر اکرم [[حدیث|احادیث]] و نامه‌های متعددی در زمینۀ خمس نقل شده است. از [[امامان شیعه]] نیز احادیث بسیاری در موضوع خمس نقل شده است که مهم‌ترین مستند احکام فقهی خمس به شمار می‌رود. | با نزول [[آیه انفال]]، همۀ [[انفال]] از آن [[پیامبر(ص)|رسول خدا]] اعلام شد. سپس آیه خمس تملک غنایم را پس از کسر یک پنجم آن به غنیمت گیرندگان اجازه داد. [[محمد بن جریر طبری|طبری]] نخستین دریافت خمس از جانب پیامبر اکرم را به [[غزوه بنی قینقاع]] نسبت داده است. از پیامبر اکرم [[حدیث|احادیث]] و نامه‌های متعددی در زمینۀ خمس نقل شده است. از [[امامان شیعه]] نیز احادیث بسیاری در موضوع خمس نقل شده است که مهم‌ترین مستند احکام فقهی خمس به شمار می‌رود. | ||
رساله‌ها و آثار متعددی را نیز برخی شاگردان امامان شیعه و نیز فقهای دوران [[غیبت صغری]]، مانند [[حسین بن سعید اهوازی]]، [[علی بن مهزیار اهوازی]]، [[محمد بن اورمه قمی]] و [[محمد بن حسن صفار]] دربارۀ خمس نگاشته‌اند. نگارش رساله و کتاب در این باره و در ادوار بعد نیز مورد توجه [[:رده:فقهای شیعه|فقهای شیعه]] بوده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۱، ص۴۷۲</ref> | رساله‌ها و آثار متعددی را نیز برخی شاگردان امامان شیعه و نیز فقهای دوران [[غیبت صغری]]، مانند [[حسین بن سعید اهوازی]]، [[علی بن مهزیار اهوازی]]، [[محمد بن اورمه قمی]] و [[محمد بن حسن صفار]] دربارۀ خمس نگاشته‌اند. نگارش رساله و کتاب در این باره و در ادوار بعد نیز مورد توجه [[:رده:فقهای شیعه|فقهای شیعه]] بوده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص۴۷۲.</ref> | ||
== احکام خمس == | == احکام خمس == | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
:'''سهم سادات:''' بحث دیگر اين است که در آيه شريفه، آيا مراد از «يتامی»، «مساكين» و «ابن السبيل» مطلق اين افراد هستند؛ يعني هر كسي كه عنوان يتيم، يا مسكين و يا ابن السبيل بر او صدق کند؟ و يا اين كه مراد، خصوص يتيمان و مساکین و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر و آل رسول است؟ | :'''سهم سادات:''' بحث دیگر اين است که در آيه شريفه، آيا مراد از «يتامی»، «مساكين» و «ابن السبيل» مطلق اين افراد هستند؛ يعني هر كسي كه عنوان يتيم، يا مسكين و يا ابن السبيل بر او صدق کند؟ و يا اين كه مراد، خصوص يتيمان و مساکین و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر و آل رسول است؟ | ||
علمای امامیه قائل‌اند: مراد، يتيمان، مستمندان، و در راه ماندگان از [[بنی هاشم|بنی‌هاشم‌اند]].<ref>فاضل لنکرانی، | علمای امامیه قائل‌اند: مراد، يتيمان، مستمندان، و در راه ماندگان از [[بنی هاشم|بنی‌هاشم‌اند]].<ref>فاضل لنکرانی، خمس، انفال، فيء در قرآن کريم، ص۹۲</ref> از این رو، این بخش را «[[سهم سادات]]» می‌نامند. | ||
با توجه به تقسیم مصرف خمس به دو بخش عمده «[[سهم امام]]» و «سهم سادات»، گاهی از خمس با عبارت «سَهْمَین» یاد می‌شود. | با توجه به تقسیم مصرف خمس به دو بخش عمده «[[سهم امام]]» و «سهم سادات»، گاهی از خمس با عبارت «سَهْمَین» یاد می‌شود. | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
== خمس در زمان غیبت== | == خمس در زمان غیبت== | ||
یکی از مباحث خمس، چگونگی حکم خمس در زمان [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت امام معصوم]] است. نظر مشهور فقهای معاصر آن است که [[سهم امام]] در زمان [[غیبت امام زمان|غیبت]] در مواردی مصرف شود که مرجع تقلید علم یا ظن معتبر دارد که اگر امام معصوم ظاهر باشد، آن را در همان موارد به کار می‌برد، همچون تقویت اسلام و [[حوزه علمیه|حوزه های علمیه]]، تبلیغ اسلام، بنای [[مسجد|مساجد]] در موارد لزوم، امور کتابخانه‌ها و مدارس، رسیدگی به مستمندان و به عبارتی همۀ امور خیر به ترتیب اولویت و اهمیت دینی آنها.<ref> بروجردی،مرتضی، المستند فی شرح عروة الوثقی، ص۳۳۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، انوارالفقاهه، کتاب الخمس و الانفال، ص۴۸۳</ref> در گذشته، اقوال غیرمشهوری نیز درباره خمس وجود داشته است؛ مانند ساقط شدن خمس،<ref> فیض کاشانی، الوافی، ج ۱۰، ص۳۴۴</ref> وجوب کنار گذاشتن سهم امام<ref>مفید، المقنعه، ص۲۸۶</ref> و وجوب دفن خمس<ref>نراقی، | یکی از مباحث خمس، چگونگی حکم خمس در زمان [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت امام معصوم]] است. نظر مشهور فقهای معاصر آن است که [[سهم امام]] در زمان [[غیبت امام زمان|غیبت]] در مواردی مصرف شود که مرجع تقلید علم یا ظن معتبر دارد که اگر امام معصوم ظاهر باشد، آن را در همان موارد به کار می‌برد، همچون تقویت اسلام و [[حوزه علمیه|حوزه های علمیه]]، تبلیغ اسلام، بنای [[مسجد|مساجد]] در موارد لزوم، امور کتابخانه‌ها و مدارس، رسیدگی به مستمندان و به عبارتی همۀ امور خیر به ترتیب اولویت و اهمیت دینی آنها.<ref> بروجردی،مرتضی، المستند فی شرح عروة الوثقی، ص۳۳۰؛ مکارم شیرازی، ناصر، انوارالفقاهه، کتاب الخمس و الانفال، ص۴۸۳</ref> در گذشته، اقوال غیرمشهوری نیز درباره خمس وجود داشته است؛ مانند ساقط شدن خمس،<ref> فیض کاشانی، الوافی، ج ۱۰، ص۳۴۴</ref> وجوب کنار گذاشتن سهم امام<ref>مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۶.</ref> و وجوب دفن خمس<ref>نراقی، مستند الشیعه فی احکام اشریعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۲۸.</ref> | ||
دربارۀ [[سهم سادات]] در زمان [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] نیز مشهور فقها قائل به وجوب پرداخت سهم آنان هستند؛ اما تعداد کمی نیز قائل به مباح‌بودن خمس برای شیعیان و ساقط شدن وجوب آن هستند. این قول را در اصطلاح قول به تحلیل خمس می‌نامند.<ref> مفید، المقنعه، ص۲۸۵؛ بحرانی،الحدائق الناظره فی احکام العترة الطاهرة، ج ۱۲، ص۴۳۹</ref> از دیگر آراء غیر مشهور فقهی شیعه دربارۀ سهم سادات در زمان غیبت می‌توان به قول به وجوب دفن خمس تا زمان [[ظهور]] امام(ع) و نیز وجوب حفظ خمس و وصیت کردن به نگهداری آن اشاره کرد. | دربارۀ [[سهم سادات]] در زمان [[غیبت امام زمان (عج)|غیبت]] نیز مشهور فقها قائل به وجوب پرداخت سهم آنان هستند؛ اما تعداد کمی نیز قائل به مباح‌بودن خمس برای شیعیان و ساقط شدن وجوب آن هستند. این قول را در اصطلاح قول به تحلیل خمس می‌نامند.<ref> مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۵؛ بحرانی،الحدائق الناظره فی احکام العترة الطاهرة، ج ۱۲، ص۴۳۹</ref> از دیگر آراء غیر مشهور فقهی شیعه دربارۀ سهم سادات در زمان غیبت می‌توان به قول به وجوب دفن خمس تا زمان [[ظهور]] امام(ع) و نیز وجوب حفظ خمس و وصیت کردن به نگهداری آن اشاره کرد. | ||
== خمس و مالیات == | == خمس و مالیات == | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۱۴: | ||
== خمس در فقه اهل سنت == | == خمس در فقه اهل سنت == | ||
موضوع خمس در منابع فقهی [[اهل سنت]] عمدتا در بخش تقسیم غنایم جنگی در ذیل مبحث [[جهاد]] مطرح شده است. فقهای اهل سنت همچون فقیهان شیعه با استناد به آیۀ خمس و [[حدیث متواتر|احادیث متواتر]]، در وجوب پرداخت خمس اتفاق نظر دارند. اختلاف نظر میان آنان در موارد وجوب خمس و نیز مصارف آن است. در میان [[مذاهب اهل سنت]] مهم‌ترین موارد وجوب خمس، غنایم جنگی است. مستند اصلی آنان آیۀ خمس است که [[شأن نزول]] آن بر پایۀ تفاسیر به جنگ بدر باز می‌گردد. با این حال فقهای اهل سنت گنج را نیز با شرایطی خاص از جمله موارد وجوب خمس دانسته‌اند. در باب وجوب خمس در [[فیء]] و نیز در مواردی همچون انواع معادن و یا خرید زمین از [[مسلمان]] توسط [[ذمی]] میان فقهای اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد.<ref>ابن رشد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۴ </ref> | موضوع خمس در منابع فقهی [[اهل سنت]] عمدتا در بخش تقسیم غنایم جنگی در ذیل مبحث [[جهاد]] مطرح شده است. فقهای اهل سنت همچون فقیهان شیعه با استناد به آیۀ خمس و [[حدیث متواتر|احادیث متواتر]]، در وجوب پرداخت خمس اتفاق نظر دارند. اختلاف نظر میان آنان در موارد وجوب خمس و نیز مصارف آن است. در میان [[مذاهب اهل سنت]] مهم‌ترین موارد وجوب خمس، غنایم جنگی است. مستند اصلی آنان آیۀ خمس است که [[شأن نزول]] آن بر پایۀ تفاسیر به جنگ بدر باز می‌گردد. با این حال فقهای اهل سنت گنج را نیز با شرایطی خاص از جمله موارد وجوب خمس دانسته‌اند. در باب وجوب خمس در [[فیء]] و نیز در مواردی همچون انواع معادن و یا خرید زمین از [[مسلمان]] توسط [[ذمی]] میان فقهای اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد.<ref>ابن رشد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۴.</ref> | ||
==جُستارهای وابسته== | ==جُستارهای وابسته== | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
* بروجردی،مرتضی، المستند فی شرح عروة الوثقی (الخمس) در موسوعة الامام الخوئی ج۲۵، موسسة احیاء آثار الامام الاخوئی، قم، ۱۴۲۱ق. | * بروجردی،مرتضی، المستند فی شرح عروة الوثقی (الخمس) در موسوعة الامام الخوئی ج۲۵، موسسة احیاء آثار الامام الاخوئی، قم، ۱۴۲۱ق. | ||
* توضیح السمائل مراجع، به کوشش سید محمدحسن بنی‌هاشمی، دفتر نشر اسلامی، قم. | * توضیح السمائل مراجع، به کوشش سید محمدحسن بنی‌هاشمی، دفتر نشر اسلامی، قم. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت، | * حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق. | ||
* خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات. | * خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات. | ||
* خلیل بن احمد، العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، ۱۴۰۹. | * خلیل بن احمد، العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، ۱۴۰۹. | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۴۲: | ||
* فاضل لنکرانی، محمدجواد، خمس انفال و فیء در قرآن کریم، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۲ق. | * فاضل لنکرانی، محمدجواد، خمس انفال و فیء در قرآن کریم، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۲ق. | ||
* فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الوافی، کتابخانه امیر المومنین، اصفهان، ۱۴۰۶ق. | * فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الوافی، کتابخانه امیر المومنین، اصفهان، ۱۴۰۶ق. | ||
* مفید، محمد بن محمد، | * مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، ۱۴۱۰ق. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه کتاب الخمس و الانفال، مدرسة الامام علی بن ابیطالب، قم، ۱۴۱۶ق. | * مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه کتاب الخمس و الانفال، مدرسة الامام علی بن ابیطالب، قم، ۱۴۱۶ق. | ||
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، | * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | ||
* نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعه فی احکام | * نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۵ق. | ||
* نوری همدانی، حسین، رساله توضیح المسائل، قم. | * نوری همدانی، حسین، رساله توضیح المسائل، قم. | ||
* وحید خراسانی، حسین، رساله توضیح السمائل، قم. | * وحید خراسانی، حسین، رساله توضیح السمائل، قم. | ||