سید کاظم رشتی: تفاوت میان نسخه‌ها

سید کاظم رشتی در سفرهای شیخ ملازم وی بود. اگرچه همراهی او با شیخ در سفر تهران<ref>نبیل زرندی، ص ۱۱</ref>، تردیدآمیز است. شیخ احمد پس از آنکه ملامحمدتقی برغانی در قزوین او را تکفیر کرد،<ref>تنکابنی، ص ۴۲-۴۳</ref> به عتبات رفت و در این سفر، سید کاظم را به اقامت در کربلا امر کرد.<ref>ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۱۶</ref> سید کاظم در این دوره به رشت سفر کرد و رسالة السلوک را در ۱۲۳۸ در آنجا نوشت.<ref>سید کاظم رشتی، رسالة السلوک، ص ۹۴؛ ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۱۶، پانویس</ref> پس از درگذشت شیخ احمد، سید کاظم نایب و جانشین وی شد و نزد شیخیه مرجعیت بلامنازع یافت.

اقامت سید کاظم در کربلا، نقطه عطفی در تاریخ شکل گیری مکتب شیخیه و اشاعه تعالیم آن در عراق و ایران به شمار میرود. در این زمان به دنبال تکفیر شیخ احمد، به تدریج برخی از علمای شیعه در مقابل رواج پاره ای از اندیشه های وی، که آن را غلو و انحراف تلقی میکردند، واکنش نشان دادند.<ref>تنکابنی، ص ۴۴</ref> گویا در همین زمان به درخواست شیخ علی کاشف الغطاء، سید کاظم اعتقاداتش را مکتوب ساخت و میان مردم پخش کرد و در ایام عرفه و سپس در نوبتهای معینی بالای منبر میرفت و عقاید خود و استادش را به فارسی و عربی بازگو میکرد. <ref>رشتی، دلیل المتحیرین، ص ۱۳۸-۱۴۰</ref> به گفته رشتی <ref>رشتی، دلیل المتحیرین، ص ۱۰۴-۱۰۸</ref> در مجلسی با حضور سید مهدی طباطبایی فرزند سید علی صاحب ریاض و عالمانی چون شریف العلماء مازندرانی و ملامحمد استرآبادی، طباطبایی از سید کاظم درباره عباراتی از کتاب شیخ که کفرآمیز مینمود، توضیح خواست. سید کاظم در پاسخ گفت اگرچه این عبارات، به حسب فهم عوام، کفر است، آنها را تأویلی است که مراد شیخ همان تأویل بوده است. آنان از سید کاظم خواستند که کفرآمیز بودن این عبارات را مکتوب و تأیید کند و او چنین کرد. بدین سان، سید مهدی حکم به تکفیر شیخ و پیروان او داد، ولی رشتی باز به دفاع از احسایی و شکایت از مخالفت پرداخت. <ref>تنکابنی، ص ۴۳-۴۴؛ آل طالقانی، ص ۱۴۳</ref>

رشتی کتاب دلیل المتحیرین را در گزارش این نزاعها نگاشته و در آن به تندی از مخالفان خویش انتقاد کرده است. این کتاب به روشنی حکایت میکند که در آن زمان جبهه‌ واحدی، متشکل از بیشتر علمای شیعه و مردم کربلا و نجف و برخی شهرهای ایران بر ضد وی و پیروانش شکل گرفته بود. به احتمال بسیار، در پی این مخالفتها سید کاظم بر آن شد تا از حمایت امرای عثمانی حاکم بر عراق برخوردار شود. وی در همین دوران، قصیده پاشا عبدالباقی افندی، از والیان عثمانی عراق، را شرح و تفسیر و به وی تقدیم کرد. ظاهراْ همین عوامل باعث این پندار شده بود که وی دراصل کشیشی مسیحی بوده و حکومت روسیه او را مأمور کرده است تا در بلاد اسلامی میان مسلمانان تفرقه بیندازد. <ref>خالصی زاده، مقدمه هادی خالصی، ص ۱۵-۱۶، ۱۲۴</ref>

در ۱۲۵۸، در کربلا گروهی از شیعیان موسوم به یرمازیه بر ضد حکومت عثمانی قیام کردند و نجیب پاشان، والی بغداد، برای سرکوب آنها شهر را محاصره کرد. وی در مکاتبه هایی که با سید کاظم داشت، از او خواست با استفاده از نفوذ خویش شورشیان را به صلح و آرامش دعوت کند. اما تلاشهای سید کاظم نتیجه نداد.<ref>نبیل زرندی، ص ۳۴-۳۵</ref> و سرانجام نجیب پاشا در هجدهم ذیقعده همین سال وارد کربلا شد و حدود چهار هزار تن از شیعیان را قتل عام کرد. در این هجوم، سید کاظم و کسانی که در خانه او پناه گرفته بودند مصون ماندند.<ref>کرمانی، ص ۱۴۳-۱۴۴؛ فرهاد میرزا قاجار، ص ۳۴۷-۳۴۸؛ آل کاشف الغطاء، ۱۴۱۸، ص ۳۰۶-۳۰۹؛ عبدالعزیز سلیمان نوار، ص ۸۹-۹۱؛ جعفر خیاط، ص ۲۷۶-۲۷۹</ref>

===فرزندان===

تأکید بر حضور نایب خاص در عصر غیبت امام عصر، واکنش برخی علما را برانگیخت و او را به نوعی انحراف از اصول تشیع متهم کردند.<ref>جاپلقی بروجردی، ص ۵۷؛ آل کاشف الغطاء، ۱۳۴۵، ص ۱۸</ref>

آراء و اندیشه های سید کاظم، زمینه ساز تحولات دینی-سیاسی در عراق و ایران شد و چنین می نماید که اوضاع اجتماعی عراق آن روز،‌که از یک سو، گرفتار استبداد حاکمان عثمانی بود و از سوی دیگر، وضع خاص پیروان سید کاظم که بر اثر نزاعهای فرقه ای در معرض تهدید و تکفیر قرار داشتند آنان را به ظهور امام منجی برای اصلاح امور امیدوارتر می ساخت. پافشاری سید کاظم بر نزدیک بودن ظهور موعود و اینکه او شاید از همین رو جانشینی برای خود برنگزیده بود. <ref>نبیل زرندی، ص ۲۵-۲۶</ref> زمینه را برای ادعای بابیت سید علی محمد شیرازی معروف به باب هموار ساخت و نخستین گروندگان به او همین گروه از شیخیه بودند. بابیان و سپس بهائیان میپنداشتند که خود سید کاظم در نوشته ها و گفته هایش به ظهور باب و بهاء الله اشاره کرده است. <ref>حاجی میرزاجانی کاشانی، ص ۱۰۳؛ نبیل زرندی، ص ۳۳؛ آیتی، ج ۱، ص ۳۴، ۳۷</ref>

برخورداری رشتی از حوزه نافذ درس و ارشاد و وضع خاص شیخیه در دوران پس از او موجب شده است که در میان انتساب برخی شاگردان به او، آشفتگیهایی رخ دهد. از میان کسانی که بر شاگردی آنها نزد وی میتوان صحه گذارد، این عده در خور ذکرند:

افزون بر شیخ احمد احسایی، سید عبدالله شبر، شیخ موسی بن جعفر کاشف الغطاء و ملاعلی رشتی از مشایخ روایت او بوده اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج ۱، ص ۱۱۶؛ ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۲۶</ref>  اما رشتی بیشتر تحت تأثیر احسایی بود. از احسایی نقل شده است که:«فرزندم کاظم میفهمد و دیگران نه»<ref>ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۱۶</ref> از مکاتبه ای میان این دو، پیوند معنوی میان شاگرد و استاد روشن است.<ref>ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۱۶-۱۲۲، پانویس؛ خوانساری، ج ۱، ص ۹۲؛ کورین، ج ۴، ص ۲۳۳ پانویس</ref>

از سید کاظم آثار فراوانی به فارسی و عربی در زمینه های گوناگون مانده است. <ref>فهرست تفصیلی آثار وی در فصلی از فهرست کتب ... مشایخ عظام تألیف ابوالقاسم ابراهیمی آمده است.</ref> پس از مرگ او،‌ خانه و کتابخانه اش دو بار غارت شد که بر اثر آن برخی از تألیفاتش از بین رفت.<ref>ابراهیمی، ج ۱، ص ۱۲۵</ref> بخش زیادی از آثار برجامانده از او، مشتمل بر رسائلی است در پاسخ استفتائات در زمینه های گوناگون، بخشی هم شامل مسائل فقهی، تفسیر برخی سوره های قرآنی و برخی احادیث و ادعیه است. شمار رسائل برجامانده از او به بیش از ۱۵۰ میرسد که بسیاری از آنها چاپ شده اند و مهمترین آنها عبارتند از :

* اسرار اسماء المعصومین که به تصحیح صالح احمد دباب در ۱۴۲۶/۲۰۰۵ در بیروت به چاپ رسیده است

==پانویس==

==منابع==

# محمد خالصی زاده، خرافات الشیخیة و کفریات ارشاد العوام او دسائس القسس فی ایران [ترجمه از فارسی]، بیروت، ۱۴۱۸/۱۹۹۸

# خوانساری

# همو، دلیل المتحیرین، ترجمه زین العادبیدن ابراهیمی، کرمان، چاپخانه سعادت، بی تا

# همو، رسالة السلوک فی الاخلاق و الاعمال، چاپ وحید بهمردی، بیروت ۲۰۰۴

# عبدالعزیز سلیمان نوار، تاریخ العراق الحدیث: من نهایة حکم داود باشا الی نهایة حکم مدحت باشا، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۸

# فرهاد میرزا قاجار، زنبیل، چاپ محمد رمضانی، تهران، ۱۳۶۷ش

# حسن گوهر، المخازن و اللمعات و البراهین الساطعة در الرسائل المهمة فی التوحید و الحکمة، چاپ محمدباقر اسکوئی حائری، [بی جا] ۱۳۸۵/۱۹۶۶

# مرتضی مدرسی چهاردهی، شیخی گری، بابی گری از نظر فلسفه، تاریخ و اجتماع،‌تهران، ۱۳۴۵ش

# محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش

# محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد [۱۳۴۸]

# محمد نبیل زرندی، مطالع الانوار: تلخیص تاریخ نبیل زرندی، ترجمه و تلخیص عبدالحمید اشراق خاوری، [تهران، ۱۳۳۹ش]

# رضاقلی بن محمدهادی هدایت، ملحقات تاریخ روضة الصفای ناصری، در میرخواند، ج ۸-۱۰

# Henry Corbin, En islan iranian: espects spirituels et philosophique, Paris,1971

{{پایان}}