ماوراء النهر: تفاوت میان نسخه‌ها

ماوراءالنهر، نام عربی است که در فارسی ورا رود یا فرا رود یا وراز رود گفته شده است.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه ورارود.</ref> هرچند برخی نام‌های دیگری چون توران<ref>زبیدی، تاج العروس، بیروت، ج۶، ص۱۳۶؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، بیروت، ج۲، ص۳۰؛ مدنی، الطراز الأول، ۱۳۸۴ش، ج۷، ص: ۱۴۲.</ref> و هیطل<ref> فیروزآبادی، القاموس المحیط، بیروت، ج۳، ص۶۴۰.</ref> برای این منطقه قائلند.

ماوراءالنهر مشتمل بر سرزمین‌های واقع در شمال رود آمودریا<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه ماوراء النهر.</ref> (جیحون)<ref>برای اطلاعات بیشتر در مورد رود جیحون رجوع کن به: مقدسی، أحسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۴.</ref> است.<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۴۵؛ مقدسی، أحسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۰؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸م، ص۵۵۷؛ ابن عبد الحق بغدادی، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۲۲۳.</ref> پس از فتح این ناحیه توسط [[مسلمانان]] به علت قرار گرفتن در آن‌سوی رود جیحون، ماوراء النهر نام گرفت.<ref>مجهول، حدود العالم، ۱۴۲۳ق، ص۵۵؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه ماوراءالنهر.</ref> و به عنوان یکی از اقالیم شرقی حکومت اعراب مسلمان<ref> مقدسی، أحسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۰.</ref> و گاهی ربع چهارم [[خراسان]] شهرت یافت.<ref> مقدسی، أحسن التقاسیم، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۳.</ref>  

لسترنج، در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، فرا رود را در زمان [[بنی‌عباس|عباسیان]] شامل پنج ایالت دانسته است:<ref>لسترنج، جغرافیای تاریخی، ۱۳۶۴ش، ص۵۲۱-۴۶۱.</ref>

#ایالت خوارَزم با دو کرسی کاث و اورگنج و شهرهای خیوه و هزار اسپ (ازبکستان)

#ایالت چَغانیان (ازبکستان) و بدخشان (تاجیکستان) با شهرهای تِرمِذ، سر آسیا، بایسون، ده‌نو، خُتلان، قبادیان

==تاریخ==

سه سال پس از فتح [[مرو]] توسط [[مسلمانان]]، اولین حملات به این سرزمین آغاز گردید تا آنکه در سال [[سال ۸۵ هجری قمری|۸۵ق]] پس از آنکه [[قتیبه بن مسلم باهلی]] والی [[خراسان]] گردید،<ref> دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۳ش، ص۳۲۷؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۴۰۵.</ref> موفق شد اکثر شهرهای این منطقه را<ref> سمعانی، ۱۳۸۲ش، الأنساب، ج۲، ص۷۱.</ref> یا تمامی آن را یکی پس از دیگری فتح نماید.<ref> دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۶۳ش، ص۲۸۰.</ref> این سرزمین بعد از فتح توسط اعراب به ماوراء النهر معروف شد.  

بخارا پس از مدتی به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی در برابر [[بغداد]] ظاهر شد.<ref> گلجان، میراث مشترک، نظری اجمالی بر حوزه فرهنگ و تمدن شرق ایران و ماوراء النهر، ۱۳۸۳ش، ص۱۲.</ref> بنابر ادعای برخی از مورخان، شهرهایی چون [[سمرقند]] و [[بخارا]] به‌عنوان دو مرکز مهم اسلامی شهرت یافت؛ آنچنان که با بغداد برابری می‌کرد.<ref>بخارایی، تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر، ۱۳۷۷ش، ص۱۶.</ref> این منطقه به مدت پنج قرن بزرگ‌ترین مهد [[تمدن اسلامی]] و مرکز حکومت‌های مختلفی بوده است. <ref>بخارایی، تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر، ۱۳۷۷ش، ص۱۵-۲۵.</ref> ماوراء النهر زادگاه و محل دفن بسیاری از دانشمندان بزرگ اسلامی است.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه ماوراءالنهر.</ref>

ماوراء النهر از سده دوم قمری مکان مناسبی برای [[شیعیان]] به شمار می‌آمد. دلیل آن را دوری از مرکز [[خلافت]] عربی و [[عباسیان|عباسی]] و عدم دسترسی مخالفان [[شیعه]] بدانجا ذکر کرده‌اند.<ref>رحمتی، تکاپوهای سادات برای تشکیل حکومت ماوراء النهر در سده پنجم هجری قمری، ۱۳۸۹ش، ص۸۹-۱۱۰.</ref> حضور چشمگیر [[علویان]] در این منطقه به زمان حکومت [[سامانیان]] در قرن سوم و چهارم هجری باز می‌گردد.<ref>ناجی، فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، ۱۳۸۶ش، ص۴۴۸-۴۵۱.</ref> عدم تعصب مذهبی سامانیان باعث شد [[سادات]] و شیعیان با امنیت کامل در آن منطقه سکنی گزینند. برخی از محققان دلائل دیگری در زمینه هجرت شیعیان به خصوص علویان در قرن پنجم و ششم هجری، به این منطقه نقل کرده‌اند که می‌توان به برخورد تعصب‌آمیز [[سلجوقیان]] با شیعیان اشاره کرد.<ref>غفرانی، تاریخ شیعه در ماوراء انهر از سقوط سامانیان تا حمله مغول، تابستان ۱۳۸۵ش، ۷-۲۴.</ref>

  | توضیحات =  

}}</onlyinclude>

[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ج]]

[[رده:مناطق تاریخی اسلامی در آسیا]]

[[رده:ازبکستان]]