خوارج: تفاوت میان نسخه‌ها

در میان خوارج نخستین، گرایش به مباحث علمی به ندرت وجود داشته است. از جمله گفته شده که نافع بن ازرق درباره مسائلی از تفسیر و لغت با عبدالله بن عباس بحث کرده است.<ref> محمد بن یزید مبرّد، الکامل، ج۳، ص۱۸۴، ۲۲۲-۲۳۰.</ref> از نیمه سده دوم، به تدریج خوارج از جنگ  و قیام به تألیف کتاب‌های دینی، فقهی و تاریخی روی آوردند و راویان و عالمان و [[فقیهان|فقیهانی]] از میان آنان برخاستند.<ref>ماسه، ص۱۴۷؛ ایگناتس گولدتسیهر، العقیدة والشریعة فی الاسلام، ص۱۹۳؛ نایف محمود معروف، الخوارج فی العصر الاموی: نشأتهم، تاریخهم، عقائدهم و ادبهم، ص۶۰؛ برای آثار کلامی و علمی آنان: محمد بن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۲۹؛ محمد بن احمد مَلَطى شافعى، التنبیه و الرد على اهل الاهواء و البدع، ص۵۷؛ محمد بن احمد مقدس، ص۳۷؛ ابن خلدون، ج۳، ص۲۱۳-۲۱۴.</ref> آنان اهل نقل و روایت اخبار و احادیث نبودند و به ظاهر قرآن به منزله تنها منبع فقهی بسنده می‌کردند.<ref> محمد بن محمد مفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فى حرب البصرة، ۱۳۷۴ش، ص۸۵.</ref> به این سبب آرای آنها ساده است و مکتب فلسفی و فقه وسیع و منظمی از آنها در دست نیست. فقط از اباضیه کتاب‌هایی در اصول و اعتقادات و تعالیم فقهی در دست است.<ref>احمد امین، ضحی الاسلام، ج۳، ص۳۳۴-۳۳۷.</ref>

از متکلمان خارجی که صاحب تألیف بوده‌اند، می‌توان به اینان اشاره کرد: یمان بن رباب، ابوعلی یحیی بن کامل بن طلیحه جحذری، ابوعلی محمد بن حرب صیرفی، عبدالله بن یزید اباضی، حفص بن اشیم، ابراهیم بن اسحاق اباضی، صالح ناجی، هیثم بن هیثم ناجی و سعید بن هاورن. موضوعات تألیفات کلامی آنها از این قرار بوده است: توحید، مخلوق، مؤمن، امامت، استطاعت و ردیه‌هایی بر مخالفان از جمله معتزله، مرجئه، شیعه و غلاة.<ref> اشعری، ص۱۲۰؛ مسعودی، التنبیه، ص۳۹۵؛ ابن ندیم، الفهرست، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref>