حسنعلی نخودکی اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها

حسن‌علی مقدادی در [[۱۵ ذی‌القعده]] ۱۲۷۹[[قمری]]/۱۲۴۲[[شمسی]] در [[اصفهان]] به دنیا آمد. شهرت وی به نخودکی در اواخر عمر، به سبب اقامتش در نخودک، یکی از روستاهای اطراف [[مشهد]] بود.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص۱۴ـ ۱۵، ص۸۰ـ۸۱، پانویس ۱؛ آشتیانی،در حکمت و معرفت، ص‌‌۱۳۶.</ref>

پدر او، علی اکبر مقدادی، فردی عامی و از کاسبان اصفهان و متصف به [[زهد]] و پارسایی بود.<ref>امامی خویی، مرآةالشرق، ج‌۲، ص‌‌۹۶۵؛ مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص۱۴؛ قس رازی، گنجینۀ دانشمندان، ج‌۷، ص‌‌۱۱۱؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات، ج‌۲، ص‌‌۳۰۷؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج‌۳، ص‌‌۱۲۲۸، که از پدر نخودکی با عنوان آخوند و ملا یاد کرده‌اند</ref> وی همچنین [[مرید]] [[محمدصادق تخت پولادی]]، از مشایخ [[سلسله چشتیه]]، و مشهور به [[استجابت دعا]] و [[کرامت]] بود.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج۱، ص۱۴؛ همایی، ص‌‌۱۲۱؛ مدرسی چهاردهی، سلسله های صوفیۀ ایران، ص‌‌۱۸۲؛</ref>

پدر حسنعلی به منظور تربیت عرفانی، وی را نیز نزد مرشدش برد و از او خواست تا تربیت و مراقبت از وی را برعهده بگیرد. حسنعلی از هفت سالگی تا یازده سالگی زیر نظر [[محمدصادق تخت‎پولادی]] به [[ریاضت شرعی|ریاضت‌های شرعی]] مشغول شد.<ref> مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص۱۵ ـ ۱۶</ref>

در ۱۲۹۰ق محمد صادق تخت‎پولادی درگذشت و حسنعلی ۳ سال دیگر نیز به ریاضت پرداخت، چنان‎که شب‌ها تا صبح بیدار می‌ماند و هر روز، [[روزه]] می‌گرفت. پس از آن برای بهره بردن از محضر [[سید جعفر حسینی قزوینی]]، که گویا از [[مجذوب سالک|مجذوبان سالک]] بود، به [[شهرضا]] رفت.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج۱، ص۱۵ـ۱۶، ۱۸؛ رازی، گنجینۀ دانشمندان، ج‌۷، ص‌‌۱۱۲؛ قس مهدوی،تذکرةالقبور، ص‌‌۱۸۴، که حسینی قزوینی را از مریدان [[محمدجواد سرجوئی بیدآبادی]] دانسته است؛ نیز قس بلاغی، کتاب مقالات الحنفاء فی مقامات شمس العرفاء، ص‌‌۲۱۷، که او را از مریدان عارفی به نام رستم از [[نعمت اللهیه|سلسلۀ نعمت اللهی]] خوانده است.</ref>

نخودکی در ۱۷ [[شعبان]] ۱۳۶۱ق درگذشت. پیکر وی با حضور بسیاری از اهالی [[مشهد]] [[تشییع]] و در صحن عتیق [[حرم امام رضا(ع)]] به خاک سپرده شد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۳۴ ـ ۳۵؛ رازی، گنجینۀ دانشمندان، ج‌۷، ص‌‌۱۱۲؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج‌۳، ص‌‌۱۲۲۸ ـ ۱۲۲۹؛ قس بلاغی، کتاب مقالات الحنفاء فی مقامات شمس العرفاء، ص‌‌۲۱۷، که به اشتباه سال درگذشت وی را ۱۳۶۵ نوشته است.</ref>

نخودکی تا سال ۱۳۱۱ق در کنار [[تهذیب نفس]]، به آموختن علوم دینی و ادبی، [[منطق]]، [[فلسفه]]، [[فقه]]، [[علم اصول|اصول]] و ریاضی، در [[حوزه علمیه اصفهان]]،<ref> امامی خویی، مرآةالشرق، ج‌۲، ص‌‌۹۶۵؛ مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۱۶ـ ۱۷؛ رازی، گنجینۀ دانشمندان،  ج‌۷، ص‌‌۱۱۲؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات، ج‌۲، ص‌‌۳۰۷</ref> [[حوزه علمیه مشهد]] و [[حوزه علمیه نجف]]  پرداخت.<ref> مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۱۷، ۲۰ ـ ۲۱؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج‌۳، ص‌‌۱۲۲۸ ـ ۱۲۲۹؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات،  ج‌۲، ص‌‌۳۰۷</ref>

او در نجف به دیدار عالم و زاهد مشهور، [[سید مرتضی کشمیری]]، رفت و مدت‎ها با او ارتباط داشت و در تهذیب نفس، از راهنمایی‌های وی بهره برد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۱۷</ref>

نخودکی از ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۴ق در [[مشهد]] اقامت گزید و به ریاضت‌های شرعی پرداخت و از درس استادانی همچون [[محمدعلی خراسانی]] (مشهور به حاجی فاضل)، [[سیدعلی حائری یزدی]]، [[آقا حسین قمی|حاج‌ آقا حسین قمی]] و [[عبدالرحمن مدرس]] استفاده کرد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۱۷ـ ۱۸، ۲۱</ref> وی در ۱۳۱۹ به [[شیراز]] سفر کرد و در آنجا به فراگرفتن طب و آموختن کتاب [[قانون (کتاب) |قانون]] نزد [[میرزا جعفر طبیب]] پرداخت.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۲۲ </ref>

نخودکی در [[رمضان]] همان سال به [[بوشهر]] و از آنجا، از طریق دریا، به [[مکه]] رفت.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۲۳</ref> وی چند بار دیگر نیز به [[نجف]] و [[اصفهان]] سفر کرد<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۲۲</ref> و سرانجام در ۱۳۲۹ به مشهد رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۲۳ ـ ۲۴</ref>

وی با وجود عبادت بسیار، گاه در [[فقه]] و [[اصول]] و ریاضیات، کتاب‌هایی چون [[شرح لمعه]]، [[معالم‌ الدین]] و [[خلاصة الحساب]] را تدریس می‌کرد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۲۴ ـ ۲۵؛ آشتیانی، در حکمت و معرفت، ص۱۳۶ ؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات، ج‌۲، ص‌‌۳۰۷</ref>

گفته شده است نخودکی به [[علوم غریبه]] نیز مسلط بود و در این رشته شاگردانی داشت.<ref>ابطحی، پرواز روح، ص‌‌۲۴۳ ـ ۲۴۴</ref>

پاره‌ای از اوقاتِ او نیز صرف پاسخگویی به سؤالات طالبان [[سیر و سلوک]] و دادن دعا و دوا به گرفتاران و بیمارانی می‌شد که از شهرهای دور و نزدیک به او مراجعه می‌کردند.<ref>عبدالرحمن مدرس، تاریخ علماء خراسان، ص‌‌۲۵۲ ـ ۲۵۳</ref>

برخی از شاگردان و مریدان نخودکی عبارتند از: فرزندش [[علی مقدادی اصفهانی]]، [[عبدالنبی خراسانی]]، [[ذبیح‌الله امیر شهیدی]]، [[محمدحسین خراسانی]]، [[محمود حلبی]]، [[محمد احمدآبادی]] (مشهور به طبیب‌زاده)، [[سید علی رضوی]]، و [[ابوالحسن حافظیان]].<ref>بلاغی، کتاب مقالات الحنفاء فی مقامات شمس العرفاء، ص‌‌۲۲۰ ـ ۲۲۱؛ ابن بابویه، فضائل الاشهر الثلاثة، مقدمۀ عرفانیان، ص‌‌۱۴۹ـ۱۵۰؛ هاشمی خراسانی، مرآة الحجة، ص‌‌۳، ۱۱، ۳۳؛ ابوالحسن حافظیان، شرح و تفسیر لوح محفوظ، مقدمۀ حکیمی، ص‌‌۱۳؛ مدرس گیلانی، منتخب معجم الحکماء، حاشیه و ذیل صدوقی سها، ص‌‌۲۵ ـ ۲۶</ref>

[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] و [[غلامرضا عرفانیان یزدی]] نیز ازشاگردان وی در [[حدیث]] و از جمله کسانی بودند که از او اجازۀ نقل حدیث گرفتند.<ref>حسین‌بن سعید کوفی، کتاب الزهد، مقدمۀ عرفانیان، ص‌‌۴۲؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات، ج‌۲، ص‌‌۳۰۷</ref>

[[پرونده:تصویر روی جلد کتاب نشان ا ز بی نشان‌ها.jpg|بندانگشتی|تصویر روی جلد کتاب نشان ا ز بی نشانها]]

آثار نخودکی را فرزند وی، مقدادی اصفهانی، در کتابی به نام [[نشان از بی نشان‌ها]]، در دو مجلد، به چاپ رسانده، که مشتمل است بر تعلیقه‌ای بر کتاب [[تذکرة المتقین (کتاب) |تذکرة المتقین]] اثر [[شیخ محمد بهاری|شیخ محمد بهاری همدانی]]، نامه‌هایی به برخی از مریدان، تقریر برخی از مجالس وی و رساله‌هایی با موضوع‌های بیشتر [[عرفان|عرفانی]] و اخلاقی همچون [[توحید]]، [[ولایت]] و [[تولی|محبت اهل بیت (ع)]]، عشق و محبت، [[زهد]] و [[تقوا|پارسایی]]، حقوق مسلمانان بر یکدیگر، [[دعا]] و شرایط [[استجابت دعا|استجابت]] آن، و [[اخلاص]].<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۱۱۷ـ۱۶۶، ۱۶۸ـ ۴۹۳، ۵۰۴ـ ۵۹۳</ref>

نخودکی کتاب‌های [[ارشاد البیان]] و [[اسرارنامه|اسرارنامۀ]] [[عطار نیشابوری]] را تصحیح و در ۱۳۵۵ق و ۱۳۵۶ق در [[تهران]] به چاپ رساند. او همچنین کتاب ترجمه الصلاة، اثر [[ملا محسن فیض کاشانی]]، را به همراه تأویلاتی از خویش دربارۀ [[نماز]]، چاپ کرد.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف شیعه، ج‌۹، قسم ۳، ص‌‌۷۳۰، ج‌۱۱، ص‌‌۵۷؛ عبدالرحمن مدرس، تاریخ علماء خراسان، ص‌‌۲۵۲ ـ ۲۵۳؛ مهدوی، تذکرةالقبور، ص ۱۸۴؛ قس مدرسی چهاردهی، سلسله های صوفیۀ ایران، ص‌‌۱۸۳، که گفته نخودکی منطق الطیر را با حذف منقبت‌های خلفای سه‌گانه به چاپ رساند؛ قس امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج‌۳، ص‌‌۱۲۲۹؛ مرعشی، المسلسلات فی الاجازات،  ج‌۲، ص‌‌۳۰۷، که به اشتباه ترجمۀ کتاب الصلاة را به نخودکی نسبت داده‌اند.</ref>

او گاهی شعر نیز می‌سرود.<ref>برای نمونه‌های شعر وی هاشمی خراسانی، مرآة الحجة، ص‌‌۱۱؛ مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۲، ص‌‌۱۸۶</ref>

از نخودکی [[کرامت|کرامت‌های]] بسیاری نقل شده است.<ref>برای نمونه، مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۴۹ به بعد</ref> برخی وی را [[قطب]] یا شیخ [[سلسله چشتیه|سلسلۀ چشتیه]] معرفی کرده و لقب [[طریقت|طریقتی]] وی را‌ [[بنده‌علی]] دانسته‌اند، اما وی کسی را به این سلسله دعوت نکرد.<ref> مدرسی چهاردهی، سلسله های صوفیۀ ایران، ص ۱۸۳؛ آشتیانی، در حکمت و معرفت، ص ۱۳۶؛ قس بلاغی، کتاب مقالات الحنفاء فی مقامات شمس العرفاء، ۲۲۰ ـ ۲۲۱، که ‌بنا بر نقلی او را از فقرای ذهبیه دانسته است.</ref> او به [[درویش|درویشان]] [[خاکساریه|خاکسار]] نیز علاقه‌مند بود و بیشتر شب‌های جمعه به تکیۀ [[گنبد سبز]]، که محل اجتماع خاکساران بود، می‌رفت و با آنان معاشرت می‌کرد.<ref>مدرسی چهاردهی، سلسله های صوفیۀ ایران، ص ۱۸۳؛ مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۲۵</ref>

وی همچنین به بیداری در سحرها، [[مراقبه]] در طول روز و [[محاسبه نفس]] در شب بسیار توصیه می‌کرد.<ref>برای نمونه مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج‌۱، ص‌‌۱۴۱ـ۱۴۲، ۱۴۵، ۱۴۷ ـ ۱۴۸</ref>

بنا بر بعضی از نامه‌های نخودکی به شاگردانش، او اعتقاد داشته است که در زمان وی، عارف کامل و استادی که توانایی دستگیری از سالکان را داشته باشد، وجود ندارد. وی ضمناً مکرر اظهار می‌داشته است که کامل نیست و نمی‌تواند [[مرشد]] باشد و بنابراین، از سر ناچاری، برای کسانی که طالب بودند و اصرار داشتند، دستورهایی را از شخص‌‌ کاملی که موفق به درک او شده بود به طالبان می‌داد و مداومت بر آن‌ها را تا رسیدن به محضر یکی از [[عارف کامل|عارفان کامل]] توصیه می‌کرد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص‌‌۱۳۴، ۱۳۹ـ۱۴۰، ۱۴۲، ۱۴۴ـ۱۴۶، ۱۵۳</ref>

او همچنین ظاهر تصوف را [[شریعت]] اسلام و باطن و حقیقت آن را اتصال با [[ولایت]]، یعنی [[ایمان]] به [[ولایت]] [[امام علی]](ع) و جانشینان وی می‌دانست.‌ بنابراین، از نظر وی [[قطب]] کسی است که رشتۀ اجازۀ وی به علی و فرزندان معصوم وی علیهم السلام اتصال داشته باشد تا بتواند راهنمایی دیگران را بر عهده بگیرد و آنکه به ولایت متصل نیست، اگرچه ظاهر اعمالش با شرع نبوی مطابقت داشته باشد، از اسلام و تصوف بهره‌ای ندارد.<ref>مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص۲۶۳، ۲۵۶ـ۲۶۶</ref>

* علی مقدادی اصفهانی، نشان از بی‌نشان‌ها، ج نشان از بی نشان‌ها، ج۱ و۲، تهران ۱۳۸۲، ۱۳۷۸ش