محمد بن عباس خوارزمی: تفاوت میان نسخه‌ها

*رسائل یا دیوان رسائل ابوبکر خوارزمی. این اثر بارها به چاپ رسیده است از جمله: [[استانبول]] (۱۲۷۹ق)، [[بولاق]] (۱۲۹۷ق) و [[بمبئی]] (۱۳۰۱ق). رسالۀ نود و ششم این مجموعه که درباره شیعیان نیشابور نوشته شده، جداگانه با عنوان ''من ادب التشیع بالخوارزم'' و به کوشش و شرح ''صادق آئینه وند'' در [[تهران]] (۱۳۶۵ش) به چاپ رسیده است، همو ترجمۀ فارسی این رساله را با نام ''ادبیات انقلاب در شیعه''، در تهران (۱۳۵۹ و ۱۳۶۲ش) به چاپ رسانده است.

*دیوان شعر. براون در «فهرست نسخ خطی دانشگاه کمبریج» نسخه‌ای را<ref>شماره ۲۴/۱۳ R</ref> به عنوان دیوان ابوبکر خوارزمی معرفی نموده است<ref>ص ۸۷</ref> و پس از او بروکلمان و سزگین نیز به معرفی این نسخه پرداخته‌اند<ref>جGAL, S, I، ص150 ؛ ج GAS, II، ص635-636</ref>، اما این نسخه نه تنها از لحاظ سبک شعری و تطابق زمانی نمی‌تواند به ابوبکر خوارزمی منتسب باشد، بلکه در آغاز و انجام آن نام سرایندۀ دیوان یعنی شیخ محمد بکری آمده است و در متن آن نیز دو بار از سال ۹۵۷ق و حضور شاعر در [[مدینه]] و سرودن قصیده در [[حرم نبوی|حرم پیامبر(ص)]] سخن گفته شده است.<ref>نک : بکری، جاهای مختلف</ref> بدین ترتیب انتساب آن دیوان به ابوبکر خوارزمی درست نیست و آنچه از اشعار ابوبکر بر جای مانده، ظاهراً همان قریب ۵۰۰ بیتی است که ثعالبی در [[یتیمة الدهر]] گردآورنده است.

*شرح دیوان المتنبی، امروزه نسخه‌ای از این کتاب در دست نیست، اما بدیعی<ref>ص۲۶۹</ref> به وجود این اثر تصریح کرده است. این شرح که ظاهراً شرحی لغوی بوده، مورد استناد شارحان بعدی دیوان از جمله واحدی<ref>ص ۱۲۲، ۱۸۴، جاهای مختلف</ref> قرار گرفته است. همچنین در کتاب ''التبیان فی شرح الدیوان'' (دیوان ابی الطیب المتنبی) منسوب به [[ابوالبقاء عکبری]] از شرح ابوبکر به عنوان یکی از مآخذ آن نام برده شده و بارها به مطالب وی استناد شده است<ref>التبیان، ج۱، ص۲۱، ۷۸، جاهای مختلف</ref>؛ کتابی نیز با نام مفیدالعلوم و مبیدالهموم که چندین بار در [[مصر]] و [[سوریه]] به چاپ رسیده، به شخصی به نام ابوبکر خوارزمی منسوب است، اما [[عباس اقبال]] نخستین بار در ۱۹۳۸م در یادداشتی بر یکی از نسخه‌های چاپی المکارم و المفاخر (بخشی از کتاب مفیدالعلوم که به طور مستقل و توسط عزت عطار در قاهره، ۱۳۵۴ق، چاپ شده است)، با استناد به اینکه سبک نگارش این کتاب و درنتیجه کتاب المکارم با سبک ابوبکر خوارزمی تفاوت فاحش دارد و نیز چون در اثنای کتاب از [[حسن صباح]] (درگذشت ۵۱۸ق) سخن به میان آمده است<ref>نک : قزوینی، ص۸۹</ref>، انتساب آن را به ابوبکر خوارزمی نادرست دانسته است. در ۱۹۸۵م نظر اقبال تأیید شد و محمد عبدالقادر عطا پس از بررسی ۴ نسخۀ خطی کتاب، آن را به نام [[زکریای قزوینی]] به چاپ رساند.<ref>عطا، ص۶</ref>