پرش به محتوا

ابوخالد واسطی: تفاوت میان نسخه‌ها

۷۲۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۲ آوریل ۲۰۱۵
جز
imported>Mahboobi
جزبدون خلاصۀ ویرایش
imported>Aghaie
خط ۸۱: خط ۸۱:


==آثار ابوخالد==
==آثار ابوخالد==
ابوخالد رسالات و کتبی در فقه، حدیث و تفسیر روایت کرده که بیشتر تعلیمات و آراء زید را در برمی‌گیرد و شخص ابوخالد در تدوین آنها نقش اساسی ایفا نموده است:
ابوخالد رسالات و کتبی در [[فقه]]، [[حدیث]] و [[تفسیر]] روایت کرده که بیشتر تعلیمات و آراء زید را در برمی‌گیرد و شخص ابوخالد در تدوین آنها نقش اساسی ایفا نموده است:
 
::۱. [[مسند زید]]، که راوی اصلی آن از ابوخالد، شاگرد خاص وی ابراهیم بن زبرقان است. به گفته [[نصر بن مزاحم]]، متن روایت ابراهیم، بر خلاف روایت دیگر شاگردان، متن کامل و مدون بوده است.<ref>نصر بن مزاحم، مسند، ص۳۸۰</ref> همین متن در سده ۴ق از سوی عبدالعزیز بن اسحاق بن جعفر بغدادی ابن بقال از نو تنظیم و مرتب شد و همین نسخه مرتب، اساس نسخه‌های بعدی قرار گرفت. مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، بار نخست در ۱۹۱۹م به کوشش گریفینی در ۱۹۶۶م در میلان و به کوشش عبدالواسع بن یحیی واسعی در [[بیروت]] و سپس بارها به همراه شروح مختلف به چاپ رسیده است. بخش اصلی چاپ شده را المجموع الفقهی تشکیل می‌دهد و در پایان آن مجموعه‌ای از احادیث زید با همان سلسله اسناد افزوده شده است.<ref>مسند ص۳۸۲-۴۲۹؛ نک: شوکانی، ص۸۶</ref>
 
::[[نصر بن مزاحم]] به تصریح خود<ref>نصر بن مزاحم، مسند، ص۳۸۰</ref> روایاتی از مسند زید به طور مستقیم از ابوخالد داشته است که از حیث کمال در حد نسخه ابراهیم بن زبرقان نبوده است. گویا این همان نسخه‌ای است که از طریق [[علی بن حسن بن فضال]] و ابن زبیر به دست [[نجاشی]] رسیده بوده است.<ref>نک: نجاشی، ص۲۸۸</ref> برخی احادیث موجود در مسند زید از طریق دیگر شاگردان ابوخالد چون حسین بن علوان اسرائیل و سوید بن عبدالعزیز نیز نقل شده است.<ref>نک: عقیلی، ج۳، ص۲۶۹؛ ابن عدی، ج۵، ص۱۷۷۵-۱۷۷۶؛ قس: مسند، ص۸۳، ص۲۷۶</ref> گاه نیز در منابع مختلف روایاتی دیده می‌شود که با تفاوتی قابل ملاحظه با آنچه در مسند زید آمده، نقل شده است.<ref>مثلا نک: ابن عدی، همانجا؛ قس: مسند ص۳۰۲، ۳۳۷، ۳۸۳-۳۸۴</ref>
 
::۲. مجموعه‌ای در حدیث به روایت حسین بن علوان از ابوخالد. در این مجموعه روایت ابوخالد به زید منحصر نبود و مشایخ دیگر به ویژه [[امام باقر(ع)]] را نیز شامل می‌گردد. بدون اینکه بدانیم نسخه‌های مختلف این مجموعه تا چه اندازه با یکدیگر تفاوت داشته، می‌دانیم که نسخه‌های متعدد از آن به روایت شاگردان مختلف ابن علوان در سده ۳ق/۹م بین [[زیدیه|زیدیان]] و [[امامیه|امامیان]] تداول داشته است. مهم‌ترین آنها روایت [[احمد بن عیسی بن زید|احمد بن عیسی]]<ref>احمد بن عیسی، ج۱، صص۱۴۴-۱۶۸.</ref> است که در سراسر امالی وی (رأب الصدع) پراکنده شده است. با توجه به اهمیت امالی احمد بن عیسی در فرهنگ زیدیه، نقش پرارزش روایت ابن علوان در انتقال عقاید و تعالیم زید و دیگر شیوخ ابوخالد آشکار می‌گردد؛ در میان راویان این نسخه از محمد بن منصور، نام کسانی چون [[ابن عقده]] از زیدیان [[عراق]]، [[ابوزید علوی]] از زیدیان [[ری]] و [[ناصر اطروش]] از زیدیان [[طبرستان]] به نظر می‌آید.<ref>نک: کراجکی، ص۲۰۸؛ ابوطالب هارونی، ص۳۸، ۴۱، جاهای مختلف؛ المنصور بالله ج۱، ص۱۷۷، ۱۸۴، جاهای مختلف</ref> گفتنی است در مقایسه بین روایات احمدبن عیسی از ابوخالد و مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، روایات مشترک زیادی دیده می‌شود.<ref>نک: مادلونگ، همانجا</ref>


::۱. [[مسند زید]]، که راوی اصلی آن از ابوخالد، شاگرد خاص وی ابراهیم بن زبرقان است. به گفته نصربن مزاحم، متن روایت ابراهیم، بر خلاف روایت دیگر شاگردان، متن کامل و مدون بوده است.<ref>مسند ص۳۸۰</ref> همین متن در سده ۴ق از سوی عبدالعزیز بن اسحاق بن جعفر بغدادی ابن بقال از نو تنظیم و مرتب شد و همین نسخه مرتب، اساس نسخه‌های بعدی قرار گرفت. مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، بار نخست در ۱۹۱۹م به کوشش گریفینی در ۱۹۶۶م در میلان و به کوشش عبدالواسع بن یحیی واسعی در [[بیروت]] و سپس بارها به همراه شروح مختلف به چاپ رسیده است. بخش اصلی چاپ شده را المجموع الفقهی تشکیل می‌دهد و در پایان آن مجموعه‌ای از احادیث زید با همان سلسله اسناد افزوده شده است.<ref>مسند ص۳۸۲-۴۲۹؛ نک: شوکانی، ص۸۶</ref>
::[[نصر بن مزاحم]] به تصریح خود<ref>مسند ص۳۸۰</ref> روایاتی از مسند زید به طور مستقیم از ابوخالد داشته است که از حیث کمال در حد نسخه ابراهیم بن زبرقان نبوده است. گویا این همان نسخه‌ای است که از طریق [[علی بن حسن بن فضال]] و ابن زبیر به دست [[نجاشی]] رسیده بوده است.<ref>نک: نجاشی ص۲۸۸</ref> برخی احادیث موجود در مسند زید از طریق دیگر شاگردان ابوخالد چون حسین بن علوان<ref>سطور بعد</ref> اسرائیل و سوید بن عبدالعزیز نیز نقل شده است.<ref>نک: عقیلی، ج۳، ص۲۶۹؛ ابن عدی، ج۵، ص۱۷۷۵-۱۷۷۶؛ قس: مسند، ص۸۳، ص۲۷۶</ref> گاه نیز در منابع مختلف روایاتی دیده می‌شود که با تفاوتی قابل ملاحظه با آنچه در مسند زید آمده، نقل شده است.<ref>مثلا نک: ابن عدی، همانجا؛ قس: مسند ص۳۰۲، ۳۳۷، ۳۸۳-۳۸۴</ref>
::۲. مجموعه‌ای در حدیث به روایت حسین بن علوان از ابوخالد. در این مجموعه روایت ابوخالد به زید منحصر نبود و مشایخ دیگر به ویژه [[امام باقر (ع)]] را نیز شامل می‌گردد. بدون اینکه بدانیم نسخه‌های مختلف این مجموعه تا چه اندازه با یکدیگر تفاوت داشته، می‌دانیم که نسخه‌های متعدد از آن به روایت شاگردان مختلف ابن علوان در سده ۳ق/۹م بین [[زیدیه|زیدیان]] و [[امامیه|امامیان]] تداول داشته است. مهم‌ترین آنها روایت احمد بن عیسی<ref>1/144، ۱۶۸</ref> است که در سراسر امالی وی (رأب الصدع) پراکنده شده است. با توجه به اهمیت امالی احمد بن عیسی در فرهنگ زیدیه، نقش پرارزش روایت ابن علوان در انتقال عقاید و تعالیم زید و دیگر شیوخ ابوخالد آشکار می‌گردد؛ در میان راویان این نسخه از محمد بن منصور، نام کسانی چون ابن عقده از زیدیان [[عراق]]، ابوزید علوی از زیدیان [[ری]] و [[ناصر اطروش]] از زیدیان [[طبرستان]] به نظر می‌آید.<ref>نک: کراجکی، ص۲۰۸؛ ابوطالب هارونی، ص۳۸، ۴۱، جاهای مختلف؛ المنصور بالله ج۱، ص۱۷۷، ۱۸۴، جاهای مختلف</ref> گفتنی است در مقایسه بین روایات احمدبن عیسی از ابوخالد و مسند زید به روایت ابراهیم بن زبرقان، روایات مشترک زیادی دیده می‌شود.<ref>نک: مادلونگ، همانجا</ref>
::روایات دیگر که در عرض روایت احمد بن عیسی قرار می‌گیرند و به طور پراکنده در آثار امامیه مورد استفاده قرار گرفته‌اند، عبارتند از:
::روایات دیگر که در عرض روایت احمد بن عیسی قرار می‌گیرند و به طور پراکنده در آثار امامیه مورد استفاده قرار گرفته‌اند، عبارتند از:
::::‌الف. روایات حسین بن سعید اهوازی در کتاب الزهد وی<ref>ص ۷، ۹، ۲۰</ref> در آثار ابن بابویه چون امالی،<ref>ص۴۱۱</ref> ثواب الاعمال،<ref>ص۸۵، ۹۰</ref> فضائل الاشهر الثلاثة<ref>ص ۵۱</ref> و در تهذیب طوسی.<ref>ج7، ص15</ref>
::::‌الف. روایات [[حسین بن سعید اهوازی]] در کتاب الزهد وی<ref>اهوازی، کتاب الزهد، صص ۷، ۹، ۲۰</ref> در آثار ابن بابویه چون امالی،<ref>ابن بابویه، امالی،ص۴۱۱</ref> ثواب الاعمال،<ref>ثواب الاعمال، ص۸۵، ۹۰</ref> فضائل الاشهر الثلاثة<ref>فضائل الاشهر الثلاثة، ص۵۱</ref> و در تهذیب طوسی.<ref>طوسی، تهذیب، ج۷، ص۱۵</ref>
::::‌ب. روایت ابو الجوزاء منبه بن عبدالله تمیمی به واسطه شیوخ امامی قم چون سعد بن عبدالله اشعری، محمد بن حسن صفار و احمدبن محمد برقی در آثار ی مانند ثواب الاعمال،<ref>ص ۶۸، ۷۶، ۲۳۲</ref> الخصال،<ref>1/37، ۱۳۷، ۳۳۳</ref> عقاب الاعمال <ref>319ص</ref> علل الشرائع<ref>ج2، ص602</ref> و تهذیب طوسی<ref>1/326، ۳۳۲، جاهای مختلف</ref> والاستبطار .<ref>همو، ج1، ص65 </ref>
::::‌ب. روایت ابو الجوزاء منبه بن عبدالله تمیمی به واسطه شیوخ امامی قم چون [[سعد بن عبدالله اشعری]]، [[محمد بن حسن صفار]] و [[احمد بن محمد برقی]] در آثار ی مانند [[ثواب الاعمال]]،<ref>ثواب الاعمال، صص ۶۸، ۷۶، ۲۳۲.</ref> [[الخصال]]،<ref>الخصال، ج۱، صص۳۷، ۱۳۷، ۳۳۳.</ref> [[عقاب الاعمال]]<ref>عقاب الاعمال، ص۳۱۹.</ref> [[علل الشرائع]]<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۶۰۲</ref> و [[تهذیب شیخ طوسی|تهذیب طوسی]]<ref>طوسی، تهذیب، ج۱، صص۳۲۶- ۳۳۲، جاهای مختلف.</ref> والاستبصار.<ref>همو، الاستبصار، ج۱، ص۶۵ </ref>
::::ج. روایت هیثم بن ابی مسروق که ابن بابویه در کتاب فقیه از آن بهره گرفته است.<ref>نک: ابن بابویه، مشیخه، ص۸۳-۸۴</ref> به موارد یاد شده می‌توان روایاتی به نقل [[محمد بن خالد برقی]]، [[حسن بن علی بن فضال]] و [[جعفر بن محمد تمیمی]] از ابن علوان از ابوخالد را علاوه کرد.<ref>نک: همو، امالی، ص۲۴۰، ۳۷۱، التوحید، ص۱۷۶، ثواب، ص۶۷-۶۸؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۲۸۱</ref>
::::ج. روایت [[هیثم بن ابی مسروق]] که [[ابن بابویه]] در کتاب فقیه از آن بهره گرفته است.<ref>نک: ابن بابویه، مشیخه، ص۸۳-۸۴</ref> به موارد یاد شده می‌توان روایاتی به نقل [[محمد بن خالد برقی]]، [[حسن بن علی بن فضال]] و [[جعفر بن محمد تمیمی]] از ابن علوان از ابوخالد را علاوه کرد.<ref>نک: همو، امالی، ص۲۴۰، ۳۷۱، التوحید، ص۱۷۶، ثواب، ص۶۷-۶۸؛ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۲۸۱</ref>
::۳. تفسیر غریب القران، به روایت ابوخالد واسطی از زیدبن علی که صبغه ضد قدری دارد. اشتروتمان<ref>ص ۴۳ به بعد</ref> بر آن است که بخش عمده‌ای از نظریات تفسیری منسوب به زید در این اثر می‌تواند صحیح الانتساب باشد و اشاره کرده که بسیاری از نظریات در تفسیر طبری نیز به زید نسبت داده شده است. از این کتاب نسخه‌هایی چند در کتابخانه‌های [[صنعا]]، برلین و ییل یافت می‌شود.<ref>صنعا، ج۱، ص۱۲۱؛ آلوارت، شماره ۱۰۲۳۷ نموی، شماره ۶۵۳</ref>
::۳. تفسیر غریب القران، به روایت ابوخالد واسطی از زید بن علی که صبغه ضد قدری دارد. اشتروتمان<ref>اشتروتمان، ص۴۳ به بعد</ref> بر آن است که بخش عمده‌ای از نظریات تفسیری منسوب به زید در این اثر می‌تواند صحیح الانتساب باشد و اشاره کرده که بسیاری از نظریات در تفسیر طبری نیز به زید نسبت داده شده است. از این کتاب نسخه‌هایی چند در کتابخانه‌های [[صنعا]]، برلین و ییل یافت می‌شود.<ref>صنعا، ج۱، ص۱۲۱؛ آلوارت، شماره ۱۰۲۳۷ نموی، شماره ۶۵۳</ref>
::۴. منسک الحج، به روایت ابوزکریا یحیی بن هاشم سمسار از زید ابن علی که نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های برلین و آمبروزیانا یافت میشود.<ref>نک: آلوارت، شماره ۱۰۳۶۰؛ گریفینی، ص۶۱۰</ref> این متن با متن دیگری به روایت عبدالرحمن بن حارث بن عیاش از زید بن علی درباره مناسک حج که بخش‌های آن مورد استفاده محدثانی چون ابوداوود در سنن<ref>2/190، ۱۹۳</ref> ترمزی در سنن<ref>ج3، ص232-233</ref> ابن ماجه در سنن<ref>ج2، ص1001 </ref> و عبدالله بن احمد بن حنبل در زوائد مسند احمد<ref>1/72 /. 76</ref> قرار گرفته، قابل مقایسه است.<ref>نیز نک:، gas i/599</ref>
::۴. منسک الحج، به روایت ابوزکریا یحیی بن هاشم سمسار از زید ابن علی که نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های برلین و آمبروزیانا یافت میشود.<ref>نک: آلوارت، شماره ۱۰۳۶۰؛ گریفینی، ص۶۱۰</ref> این متن با متن دیگری به روایت عبدالرحمن بن حارث بن عیاش از زید بن علی درباره مناسک حج که بخش‌های آن مورد استفاده محدثانی چون ابوداوود در سنن<ref>ابی داوود، سنن، ج۲، صص۱۹۲-۱۹۳.</ref> ترمزی در سنن<ref>ترمذی، سنن، ج۳، ص۲۳۲-۲۳۳.</ref> ابن ماجه در سنن<ref>ابن ماجه، سنن، ج۲، ص۱۰۰۱.</ref> و عبدالله بن احمد بن حنبل در زوائد مسند احمد<ref>احمد بن حنبل، مسند، ج۱، صص۷۲-۷۶.</ref> قرار گرفته، قابل مقایسه است.<ref>نیز نک:، gas i/599</ref>
::۵. رسالة فی حقوق الله، به روایت ابوخالد از زید که نسخ خطی آن در کتابخانه‌های واتیکان و وهبی یافت می‌شود.<ref>همانجا</ref>
::۵. رسالة فی حقوق الله، به روایت ابوخالد از زید که نسخ خطی آن در کتابخانه‌های واتیکان و وهبی یافت می‌شود.<ref>نیز نک:، gas i/599</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
کاربر ناشناس