کاربر ناشناس
جاهلیت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Shadiba جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Shadiba جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
در آیه ۵۰ [[سوره مائده]] (اَفَحُکْمَ الجاهِلیَّةِ یَبغونَ)، منظور از تعبیر «حُکم الجاهلیّة» نوع حکم و داوری اهل جاهلیت است. برای این آیه دو وجه ذکر شده است: | در آیه ۵۰ [[سوره مائده]] (اَفَحُکْمَ الجاهِلیَّةِ یَبغونَ)، منظور از تعبیر «حُکم الجاهلیّة» نوع حکم و داوری اهل جاهلیت است. برای این آیه دو وجه ذکر شده است: | ||
# بر اساس وجه اول، سبب نزول آیه آن است که [[بنی قریظه|بنی قُرَیظه]] و [[بنی نضیر|بنی نَضیر]]، پیامبر اکرم(ص) را در نزاعی که میان آنها رخ داده بود، حَکَم قرار دادند و آن گاه که پیامبر (ص) به عدالت بین آنها حکم کرد. بنی نضیر ناخشنود شدند و حُکم پیامبر(ص) را نپذیرفتند، سپس این آیه نازل شد. | # بر اساس وجه اول، سبب نزول آیه آن است که [[بنی قریظه|بنی قُرَیظه]] و [[بنی نضیر|بنی نَضیر]]، پیامبر اکرم(ص) را در نزاعی که میان آنها رخ داده بود، حَکَم قرار دادند و آن گاه که پیامبر (ص) به عدالت بین آنها حکم کرد. بنی نضیر ناخشنود شدند و حُکم پیامبر(ص) را نپذیرفتند، سپس این آیه نازل شد. | ||
# بر اساس وجه دوم، در واقع آنها می خواستند پیامبر(ص)، همانند دوره جاهلیت، بین کشتگانِ دو قبیله تفاوت قائل شود. آیه یاد شده ناظر به طعن [[یهود]] است که با اینکه خود صاحب کتاب و علم بودند، در پی حکم و داوری از نوع داوری اهل جاهلیت رفتند که بر مبنای هیچ [[وحی]] و کتابی نبود و ریشه در جهل و هواپرستی داشت.<ref>رجوع کنید به زمخشری ؛ فخررازی ، ذیل آیه</ref> بر این اساس، آیه شامل هرکسی می شود که حکمی غیر از حکم خدا را طلب کند.<ref>زمخشری ؛ طبری ، ذیل آیه</ref> [[علامه طباطبایی|طباطبائی]]<ref>ذیل آیه</ref> نیز بر اساس حدیثی از [[امام صادق(ع)]]<ref> | # بر اساس وجه دوم، در واقع آنها می خواستند پیامبر(ص)، همانند دوره جاهلیت، بین کشتگانِ دو قبیله تفاوت قائل شود. آیه یاد شده ناظر به طعن [[یهود]] است که با اینکه خود صاحب کتاب و علم بودند، در پی حکم و داوری از نوع داوری اهل جاهلیت رفتند که بر مبنای هیچ [[وحی]] و کتابی نبود و ریشه در جهل و هواپرستی داشت.<ref>رجوع کنید به زمخشری ؛ فخررازی ، ذیل آیه</ref> بر این اساس، آیه شامل هرکسی می شود که حکمی غیر از حکم خدا را طلب کند.<ref>زمخشری ؛ طبری ، ذیل آیه</ref> [[علامه طباطبایی|طباطبائی]]<ref>ذیل آیه</ref> نیز بر اساس حدیثی از [[امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، کافی، ج۷، ص۴۰۷؛ طوسی، تهذیب، ج۶، ص۲۱۸</ref> و همچنین تقابل میان دو نوع استفهام توبیخی و انکاریِ موجود در آیه، نتیجه گرفته است که حکم از دو حال خارج نیست: حکم خدا یا حکم جاهلیت. | ||
===آیه ۳۳ سوره احزاب=== | ===آیه ۳۳ سوره احزاب=== | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
==در احادیث== | ==در احادیث== | ||
در [[احادیث]] اوصاف و مطالب گوناگونی درباره جاهلیت و مظاهر و مصادیق آن آمده است. نوع کاربرد واژه جاهلیت در این احادیث نشان می‌دهد که این واژه از صدر [[اسلام]]، اصطلاحی رایج برای بیان نوع اخلاق و رفتار و آداب دینی پیش از [[بعثت]] [[رسول اکرم(ص)]] بوده است. از برخی [[خطبه|خطبه های]] [[حضرت علی(ع)]] در [[نهج البلاغه]]<ref>برای نمونه رجوع کنید به خطبه ۲، ۲۶، ۹۵</ref> چنین برمی‌آید که عرب دوره جاهلیت، علاوه بر ناگوار بودن خوردنی‌ها و آشامیدنی هایشان، اعتقادات دینی صحیح و ارتباطات خویشاوندی و اجتماعی مناسب، و در مجموع زندگی فردی و اجتماعی بِسامانی نداشتند. نظیر این اوصاف در سخنان [[جعفر بن ابی طالب]]، سرپرست مهاجران مسلمان به [[حبشه]]، در برابر پادشاه حبشه نیز آمده است.<ref> | در [[احادیث]] اوصاف و مطالب گوناگونی درباره جاهلیت و مظاهر و مصادیق آن آمده است. نوع کاربرد واژه جاهلیت در این احادیث نشان می‌دهد که این واژه از صدر [[اسلام]]، اصطلاحی رایج برای بیان نوع اخلاق و رفتار و آداب دینی پیش از [[بعثت]] [[رسول اکرم(ص)]] بوده است. از برخی [[خطبه|خطبه های]] [[حضرت علی(ع)]] در [[نهج البلاغه]]<ref>برای نمونه رجوع کنید به خطبه ۲، ۲۶، ۹۵</ref> چنین برمی‌آید که عرب دوره جاهلیت، علاوه بر ناگوار بودن خوردنی‌ها و آشامیدنی هایشان، اعتقادات دینی صحیح و ارتباطات خویشاوندی و اجتماعی مناسب، و در مجموع زندگی فردی و اجتماعی بِسامانی نداشتند. نظیر این اوصاف در سخنان [[جعفر بن ابی طالب]]، سرپرست مهاجران مسلمان به [[حبشه]]، در برابر پادشاه حبشه نیز آمده است.<ref>ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۵، ص۲۹۱</ref> [[خطبه حضرت زهرا(س)|خطبه معروف حضرت زهرا(س)]]، در مسجد نبوی، نیز همین معنا را افاده می‌کند.<ref>ابی طاهر، بلاغات النساء، ص۱۳</ref> | ||
پاره‌ای از روایات دلالت بر آن دارد که [[صحابه]] پیامبر(ص) به فرهنگ دوره جاهلیت و زندگی خود در آن دوره توجه، و خاطرات آن عهد را یادآوری می‌کردند.<ref> | پاره‌ای از روایات دلالت بر آن دارد که [[صحابه]] پیامبر(ص) به فرهنگ دوره جاهلیت و زندگی خود در آن دوره توجه، و خاطرات آن عهد را یادآوری می‌کردند.<ref>همان، ج۵، ص۱۰۵؛ ابن عبدربّه، العقدالفرید، ج۵، ص۱۱۳</ref> در مواردی پیامبر اکرم(ص) به سخن آنان گوش می‌داد و گاه لبخند می‌زد.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، همانجا</ref> در جایی نیز پیامبر اکرم(ص) فرمود آگاهی از وقایع و اشعار دوران جاهلیت، علمی است که نه دانستنش سودمند است نه ندانستنش مضر.<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۳۲</ref> از جمله مسائل مهم برای اصحاب، که مکرر درباره آن از پیامبر پرسش می‌کردند، اعمالی بود که در دوره جاهلیت انجام داده بودند و آن حضرت در پاسخ می‌فرمود اگر واجد [[اسلام]] و [[ایمان]] صحیح شوید، به اعمال دوره جاهلیت خود مؤاخذه نمی‌شوید، در غیر این صورت هم به اعمال دوره جاهلیت و هم به اعمال دوره پس از اسلام مؤاخذه خواهید شد.<ref>ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۱، ص۳۷۹، ۴۰۹؛ مسلم بن حجاج، ج۱، ص۷۷ـ ۷۸؛ برقی، ج۱، ص۲۵۰</ref> گاهی اصحاب از پیامبر(ص) درباره [[نذر|نذرها]] و پیمان‌های بسته شده در دوره جاهلیت سؤال می‌کردند و پیامبر(ص) گاه بر وفا به آن پیمان ها تأکید می‌ورزید.<ref>ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۲۰۷؛ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱، ج۲، ص۲۶۰؛ بخاری، الادب المفرد، ۱۴۰۶، ص۱۲۵</ref> | ||
===اصلاح افکار جاهلی به وسیله اهل بیت(ع)=== | ===اصلاح افکار جاهلی به وسیله اهل بیت(ع)=== | ||
از مجموع احادیث برمی‌آید که پیامبر(ص) و [[ائمه]](ع) از هر فرصتی برای اصلاح افکار و اعمال جاهلی و جاهلیت زدایی استفاده می‌کردند. گاه پایه و اساس آن، یعنی تعصب (حمیت) جاهلی را تخطئه می‌نمودند و گاهی مظاهر و مصادیق آن را تبیین و از آنها انتقاد می‌کردند. | از مجموع احادیث برمی‌آید که پیامبر(ص) و [[ائمه]](ع) از هر فرصتی برای اصلاح افکار و اعمال جاهلی و جاهلیت زدایی استفاده می‌کردند. گاه پایه و اساس آن، یعنی تعصب (حمیت) جاهلی را تخطئه می‌نمودند و گاهی مظاهر و مصادیق آن را تبیین و از آنها انتقاد می‌کردند. | ||
بر اساس حدیثی، پیامبر اکرم(ص) [[اسلام]] را موجب خوار شمردن کسانی دانسته که در جاهلیت عزیز بودند و بزرگداشت کسانی که در جاهلیت ذلیل بودند، و تأکید کرده که خدا اسلام را مایه از بین بردن نخوت و تفاخر جاهلی به قبیله و نسب قرار داده است.<ref> | بر اساس حدیثی، پیامبر اکرم(ص) [[اسلام]] را موجب خوار شمردن کسانی دانسته که در جاهلیت عزیز بودند و بزرگداشت کسانی که در جاهلیت ذلیل بودند، و تأکید کرده که خدا اسلام را مایه از بین بردن نخوت و تفاخر جاهلی به قبیله و نسب قرار داده است.<ref>کلینی، کافی، ج۵، ص۳۴۰ و ج۸، ص۲۴۶؛ ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۲، ص۳۶۱</ref> بنا بر حدیثی دیگر از رسول اکرم(ص)، کسی که در دلش به اندازه ذره‌ای تعصب جاهلی باشد در روز [[قیامت]] با اعراب جاهلی محشور خواهد شد.<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۸؛ ابن بابویه، الامالی، ۱۴۱۷، ص۷۰۴</ref> در مواردی نیز ایشان برخی اصحاب خود را به سبب داشتن نوعی رفتارهای جاهلی ملامت کرده است.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱، ج۱، ص۱۳؛ مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، ج۵، ص۹۳؛ طبری، ذیل احزاب: ۳۳</ref> | ||
پیامبر اکرم(ص) در جاهلیت ستیزی چنان جدّی بود که به جای دو روزی که آنان در عصر جاهلی به جشن و پایکوبی می‌پرداختند، دو روز [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] را جایگزین کرد.<ref> | پیامبر اکرم(ص) در جاهلیت ستیزی چنان جدّی بود که به جای دو روزی که آنان در عصر جاهلی به جشن و پایکوبی می‌پرداختند، دو روز [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] را جایگزین کرد.<ref>ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۳، ص۱۰۳، ۲۳۵، ۲۵۰</ref> همچنین نام فردی را که در جاهلیت «عزیز» بود، که نوعی نخوت و غرور جاهلی را نشان می‌داد، به عبدالرحمان تغییر داد.<ref>ابن حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج، ص۱۷۸ و ج۵، ص۸۴</ref> [[حضرت علی(ع)]] نیز مردم را از افتادن به دام حمیت و عصبیت جاهلی پرهیز داده و [[شیطان]] را مظهر آن معرفی کرده است.<ref>نهج البلاغه،صبحی صالح، ۱۳۸۷، خطبه قاصعه، ص۲۸۸ـ۲۸۹</ref> در پاره‌ای از احادیث، برخی اعمال و رفتارهایی که مسلمانان انجام می‌دادند، مصداق فرهنگ جاهلی شمرده شده است. بر اساس حدیثی از [[امام سجاد(ع)]] عصبیتِ مذمومِ جاهلی به این معناست که شخص، افراد شریر قوم خود را بهتر از افراد نیک قوم دیگر بداند و به آنان در اعمال ظالمانه کمک کند.<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۸ـ۳۰۹</ref> همچنین در احادیث آمده که نوشنده [[شراب]]، [[نماز|نمازش]] تا چهل روز پذیرفته نیست و اگر در این چهل روز از دنیا برود، به مرگ جاهلی مرده است.<ref>کلینی، کافی، ج۶، ص۴۰۰ـ۴۰۱؛ طوسی، تهذیب، ج۹، ص۱۰۶ـ۱۰۷؛ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۷۲</ref> مُردن بدون [[وصیت]]،<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۲، ص۴۸۲</ref> مالیدن خون [[عقیقه]] به سر نوزاد<ref>ابن بابویه، عیون الاخبارالرضا، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۹</ref> و خوردن غذا نزد مصیبت زدگان<ref>ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۲</ref> از مصادیق دیگر جاهلیت، و مذموم است. | ||
===ارتباط امامت با مفهوم جاهلیت=== | ===ارتباط امامت با مفهوم جاهلیت=== | ||
از جمله مسائلی که در احادیثِ مرتبط با این موضوع بسیار مورد توجه قرار گرفته، مسئله ارتباط [[امامت]] با مفهوم جاهلیت است. در این احادیث عدم معرفت فرد به امامت مساوی با جاهلیت دانسته شده و تأکید گردیده که چنین فردی همانند اهل جاهلیت از دنیا می‌رود؛ زیرا تحت طاعت امام عصر خود و تابع هیچ امر حقی نبوده است.<ref>برقی، ج۱، ص۱۵۴؛ ابن بابویه، | از جمله مسائلی که در احادیثِ مرتبط با این موضوع بسیار مورد توجه قرار گرفته، مسئله ارتباط [[امامت]] با مفهوم جاهلیت است. در این احادیث عدم معرفت فرد به امامت مساوی با جاهلیت دانسته شده و تأکید گردیده که چنین فردی همانند اهل جاهلیت از دنیا می‌رود؛ زیرا تحت طاعت امام عصر خود و تابع هیچ امر حقی نبوده است.<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۳۱ش، ج۱، ص۱۵۴؛ ابن بابویه، عیون الاخبارالرضا، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۳؛ کلینی، کافی، ج۱، ص۳۷۶؛ مازندرانی، شرح اصول الکافی، ۱۴۲۱ق، ج۶، ص۳۵۴</ref> این مضمون در [[دعا|دعاها]] هم آمده است، چنانکه در دعای غیبت [[حضرت قائم]]، داعی از خدا می‌خواهد که او را به مرگ جاهلی از دنیا نَبَرد.<ref>ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۵۱۲</ref> در احادیث شیعی همچنین کینه داشتن به [[حضرت علی(ع)]] موجب مرگ جاهلی<ref>ابن بابویه، علل الشرایع، ۱۳۸۶، ج۱، ص۱۴۴، ۱۵۷</ref> و سیره [[امام زمان]] هنگام [[ظهور]]، همانند پیامبر(ص) در آغاز [[اسلام]]، مبارزه با جاهلیت دانسته شده است.<ref>طوسی، تهذیب، ج۶، ص۱۵۴</ref> | ||
==از دید خاورشناسان== | ==از دید خاورشناسان== | ||