کاربر ناشناس
جمهوری آذربایجان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
اضافه کردن متن مربوط به دوران تزار
imported>Fayaz جز (←پس از استقلال) |
imported>Fayaz جز (اضافه کردن متن مربوط به دوران تزار) |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
| فرق =[[اثناعشری]] | | فرق =[[اثناعشری]] | ||
| خاندان‌ها = | | خاندان‌ها = | ||
| اقوام =آذری | | اقوام =آذری و تالش | ||
| مراکز علمی = | | مراکز علمی = | ||
| زیارتگاهها =[[بی بی‌هیبت]] • رحیمه خاتون | | زیارتگاهها =[[بی بی‌هیبت]] • رحیمه خاتون | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
| اجتماعی = | | اجتماعی = | ||
}} | }} | ||
'''آذربایجان''' کشوری در شمال [[ایران]] و در غرب دریاچه خزر است. | '''آذربایجان''' کشوری در شمال [[ایران]] و در غرب دریاچه خزر است. سرزمین اذربایجان در ۱۱۹۲ش/۱۸۱۳م پس از جنگهای ایران و روسیه، تحت تسلط روسیه قرار گرفت و در ۱۳۷۰ش/۱۹۹۱م در تجزیه شوروی، از آن مستقل شد. زبان و خط رسمی آذربایجان، آذری (ترکی) و لاتین است. اکثریت مردم آذربایجان [[مسلمان]] و [[شیعه]] هستند. در دوران [[صفویه]]، مذهب شیعه در آذربایجان گسترش یافت. آذری‌ها و تالشی‌ها اکثریت شیعیان را تشکیل می‌دهند. قانون اساسی آذربایجان، نظام سیاسی آن را غیرمذهبی معرفی کرده است. دولت این کشور، عضو کنفرانس کشورهای اسلامی است. در حاکمیت تزارها و کمونیست‌ها فعالیت‌های رسمی برای نابود کردن فرهنگ و [[اسلام|دیانت اسلامی]] در اذربایجان صورت گرفت مانند تخریب برخی [[مسجد|مساجد]]، کشتن روحانیون و ممنوعیت تحصیل دینی و مراسم مذهبی. برخی سیاست‌های دولت فعلی اذربایجان نیز در جهت گسترش [[سکولاریسم]] و محدودیت و یا ممنوعیت فعالیت‌ها و فعالان شیعه انجام می‌شود. شهرهای [[نارداران]]، [[شماخی]] و [[گنجه]] از مراکز مشهور تشیع در این سرزمین است. مزار [[بی‌بی هیبت]] و [[امامزاده رحیمه خانم]] از زیارتگاهها و مراکز تجمع شیعیان است. | ||
==موقعیت جغرافیایی== | ==موقعیت جغرافیایی== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
[[پرونده:Jazira.jpg|بندانگشتی|حدود مناطق اذربایجان، اران و شیروان در زمان بنی عباس]] | |||
در نوشته‌های مورخان باستان، نام‌های این سرزمین آلبانیا، اردان و ارّان آمده است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در یک تقسیم‌بندی، به منطقه بین رودهای کر و ارس، اران گفته می‌شد و به مناطق شمال آن، شروان.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پیش از [[اسلام]]، اران در سلطه اشکانیان و سپس ساسانیان، و شروان در تسلط روم بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در این زمان، مسیحیت ارمنی، در بخشی از شروان رواج یافته بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۶۲۸م ترکان و خزرها به اران حمله کردند و تصرف کردند.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۲۵ق/۶۴۷م در خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] و اران توسط [[مسلمانان]] فتح شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در عهد [[بنی عباس|بنی‌عباس]]، اران خراج‌گذار بود. در ۳۳۳ق/۹۴۴م، اقوام شمالی به اران حمله کردند. [[سلجوقیان]] در نیمه قرن پنجم قمری، اران را فتح کردند. <ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پس از چندی، بخشی از اران تحت نفوذ والیان اذربایجان و بخش دیگر تحت حاکمیت ترکان غز یا شروان‌شاهان قرار گرفت و زبان ترکی در آن رواج یافت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> از ابتدای قرن هفتم قمری (۱۳م) به ترتیب مغولان، [[ایلخانیان]]، قره‌قویونلوها، [[تیموریان]] و [[صفویان]] | در نوشته‌های مورخان باستان، نام‌های این سرزمین آلبانیا، اردان و ارّان آمده است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در یک تقسیم‌بندی، به منطقه بین رودهای کر و ارس، اران گفته می‌شد و به مناطق شمال آن، شروان.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پیش از [[اسلام]]، اران در سلطه اشکانیان و سپس ساسانیان، و شروان در تسلط روم بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در این زمان، مسیحیت ارمنی، در بخشی از شروان رواج یافته بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۶۲۸م ترکان و خزرها به اران حمله کردند و تصرف کردند.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۲۵ق/۶۴۷م در خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] و اران توسط [[مسلمانان]] فتح شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در عهد [[بنی عباس|بنی‌عباس]]، اران خراج‌گذار بود. در ۳۳۳ق/۹۴۴م، اقوام شمالی به اران حمله کردند. [[سلجوقیان]] در نیمه قرن پنجم قمری، اران را فتح کردند. <ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پس از چندی، بخشی از اران تحت نفوذ والیان اذربایجان و بخش دیگر تحت حاکمیت ترکان غز یا شروان‌شاهان قرار گرفت و زبان ترکی در آن رواج یافت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> از ابتدای قرن هفتم قمری (۱۳م) به ترتیب مغولان، [[ایلخانیان]]، قره‌قویونلوها، [[تیموریان]] و [[صفویان]] | ||
این سرزمین را در دست داشتند. با انتقال پایتخت صفویه به [[اصفهان]] و ضعف شاهان آن، چند خان‌نشین و حکومت محلی در شهرهای مختلف این منطقه بوجود آمد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای [[ایران]] و [[روسیه|روس]]، در دو معاهده ترکمان‌چای و گلستان، مناطق دیگری از شمال ایران به روسیه ملحق شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م همزمان با انقلاب | این سرزمین را در دست داشتند. با انتقال پایتخت صفویه به [[اصفهان]] و ضعف شاهان آن، چند خان‌نشین و حکومت محلی در شهرهای مختلف این منطقه بوجود آمد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای [[ایران]] و [[روسیه|روس]]، در دو معاهده ترکمان‌چای و گلستان، مناطق دیگری از شمال ایران به روسیه ملحق شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م همزمان با انقلاب بلشویکها در روسیه و ورود نیروهای [[عثمانی]] به [[قفقاز]]، حزب مساواتیان در تفلیس، دولتی تشکیل داده و نام آن را جمهوری آذربایجان نهاد. دوسال بعد، در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م کمیته موقت انقلابی، دولت مساواتیان را ساقط کرده و دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان پا گرفت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> آذربايجان در پی فروپاشی شوروی، در آبان ۱۳۷۰ش(كتبر۱۹۹۱م) به استقلال دست یافت. | ||
==جمعیت، اقوام و زبان و خط== | ==جمعیت، اقوام و زبان و خط== | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۴: | ||
===پس از تسلط روسها=== | ===پس از تسلط روسها=== | ||
روسها پس از گرفتن حاکمیت مناطق شمال رود ارس، تا چندین دهه نسبت به آن کم‌توجه بوده و سرمایه‌گذاری اندکی داشت.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> با کشف و استخراج نفت در باکو در دهه ۱۲۵۰ش/۱۸۷۰م حاکمیت روسیه و حضور اتباع روس و ارمنی بیشتر شد. گفته می‌شود در این زمان برای کنترل فعالیت‌های دینی و نیز قطع ارتباط مسلمانان آذربایجان با ایران و عراق، اداره روحانیت قفقاز تاسیس شد. فعالیت‌هایی نیز از سوی تزار برای اختلاف بین مسلمانان و وابستگی روحانیت شیعه صورت گرفت. در ابتدای قرن بیستم، فضای اجتماعی جمهوری آذربایجان تحت تأثیر جریان‌های دین‌ستیز و نیز روشن‌فکری، سکولاریسم را تجربه کرد.<ref>جباری، شیعیان آذربایجان، ۱۳۸۹ش، ص۲۸-۲۹.</ref>{{یادداشت|در فاصله بین سال‌های ۱۲۸۴ش/۱۹۰۵م تا ۱۲۹۶ش/۱۹۱۷م، افرادی ظهور کردند که در مجلات و روزنامه‌های محلی، از برخی مراسم شیعی مانند برپایی مراسم عاشورا و برخی سنت‌های قدیمی و مذهبی انتقاد می‌کردند. در مقابل این تحرکات، علمای دینی با نوشتن برخی مطالب، می‌کوشیدند عدم‌مخالفت دین با علم را نشان دهند.}} | |||
===دوران حکومت کمونیستی=== | ===دوران حکومت کمونیستی=== | ||
پس از سرکار آمدن حکومت | پس از سرکار آمدن حکومت کمونیستی در روسیه، تلاش شد در جمهوری‌های مسلمان، اسلام مانند سایر مذاهب، از صحنه زندگی اجتماعی بیرون رانده شده و امر خصوصی شهروندان کشور اعلام شد. در آذربایجان اکثر [[مسجد|مساجد]] تعطیل و گاهی ویران شدند از جمله بارگاه [[بی‌بی هیبت]]. آموزش اسلامی و ابراز دیانت مانند مراسم عزاداری در ایام [[عاشورا]]، ممنوع شد. | ||
در اوایل دهه ۱۲۹۰ش/۱۹۲۰م در پی آغاز نظارت‌های شدید کمونیستی و محو شعائر مذهبی به دستور لنین، ۸۰۰ روحانی و فرد دیندار در آذربایجان کشته شدند.{{یادداشت|از این تعداد ۱۷ نفر در حوزه‌های علمیه نجف، قم و مشهد تحصیل کرده، دارای درجه اجتهاد بودند. برجسته‌ترین این مجتهدین آیت‌الله سیدغنی بادکوبه‌ای و آیت‌الله شیخ قدرت‌الله ابراهیمی بودند که به طرز فجیعی اعدام گردیدند.}} در فاصله ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۳۰۸ش تا ۱۳۱۸ش (۱۹۲۹تا۱۹۳۹م) بیش از ۳۰۰ هزار نفر از دینداران توسط تشکیلات‌های مختلف کمونیستی قتل‌عام شدند. [[قرآن کریم]] به منزله یک «کتاب زیان‌آور» ممنوع گردید. در سال ۱۳۰۸ش/۱۹۲۹م حدود ۴۰۰ مسجد در آذربایجان بسته شد و ۱۲۰ مسجد نیز تخریب گردید و یا تغییر کاربری داده شد. | در اوایل دهه ۱۲۹۰ش/۱۹۲۰م در پی آغاز نظارت‌های شدید کمونیستی و محو شعائر مذهبی به دستور لنین، ۸۰۰ روحانی و فرد دیندار در آذربایجان کشته شدند.{{یادداشت|از این تعداد ۱۷ نفر در حوزه‌های علمیه نجف، قم و مشهد تحصیل کرده، دارای درجه اجتهاد بودند. برجسته‌ترین این مجتهدین آیت‌الله سیدغنی بادکوبه‌ای و آیت‌الله شیخ قدرت‌الله ابراهیمی بودند که به طرز فجیعی اعدام گردیدند.}} در فاصله ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۳۰۸ش تا ۱۳۱۸ش (۱۹۲۹تا۱۹۳۹م) بیش از ۳۰۰ هزار نفر از دینداران توسط تشکیلات‌های مختلف کمونیستی قتل‌عام شدند. [[قرآن کریم]] به منزله یک «کتاب زیان‌آور» ممنوع گردید. در سال ۱۳۰۸ش/۱۹۲۹م حدود ۴۰۰ مسجد در آذربایجان بسته شد و ۱۲۰ مسجد نیز تخریب گردید و یا تغییر کاربری داده شد. | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۵۵: | ||
*رضا، عنایت‌الله، مدخل «اران»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش. | *رضا، عنایت‌الله، مدخل «اران»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش. | ||
*رضا، عنایت‌الله، مدخل «آذربایجان شوروی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش. | *رضا، عنایت‌الله، مدخل «آذربایجان شوروی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، موسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش. | ||
*جباری، ولی، «شیعیان جمهوری آذربایجان»، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، ۱۳۸۹ش. | |||
*[https://www.shia-news.com/fa/news/194599/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86 «شیعه در آذربایجان»، سایت شیعه نیوز]، نشر:۱۳۹۸/۶/۵ش، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش. | *[https://www.shia-news.com/fa/news/194599/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86 «شیعه در آذربایجان»، سایت شیعه نیوز]، نشر:۱۳۹۸/۶/۵ش، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش. | ||
*[https://eurasianet.org/azerbaijan-islam-comes-with-a-secular-face «آذربایجان:بازگشت اسلام با چهره سکولار»، سایت eurasianet]، نشر: Aug ۱۵,۲۰۱۳، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش. | *[https://eurasianet.org/azerbaijan-islam-comes-with-a-secular-face «آذربایجان:بازگشت اسلام با چهره سکولار»، سایت eurasianet]، نشر: Aug ۱۵,۲۰۱۳، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸ش. | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۴: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27251 دائره المعارف بزرگ اسلامی] | * [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/27251 دائره المعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||