کاربر ناشناس
جمهوری آذربایجان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی سازی کلمات
imported>Fayaz جز (←پس از استقلال) |
imported>Fayaz جز (ویکی سازی کلمات) |
||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
جمهوری آذربایجان با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت در غرب دریای خزر و شمال [[ایران]] قرار دارد. اذربایجان از شمال با جمهوری خودمختار [[داغستان]] (روسیه)، از شمال غرب با [[گرجستان]]، از غرب با ارمنستان و از طریق نخجوان با [[ترکیه]] همسایه است. اذربایجان از طریق دریای خزر با [[ترکمنستان]] و [[قزاقستان]] نیز مرز آبی دارد. این کشور از شمال به رشته کوه‌های [[قفقاز]] و از جنوب به رودخانه ارس محدود است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> رود کُر یا کور از میان این کشور می‌گذرد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> | جمهوری آذربایجان با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع مساحت در غرب دریای خزر و شمال [[ایران]] قرار دارد. اذربایجان از شمال با جمهوری خودمختار [[داغستان]] (روسیه)، از شمال غرب با [[گرجستان]]، از غرب با ارمنستان و از طریق نخجوان با [[ترکیه]] همسایه است. اذربایجان از طریق دریای خزر با [[ترکمنستان]] و [[قزاقستان]] نیز مرز آبی دارد. این کشور از شمال به رشته کوه‌های [[قفقاز]] و از جنوب به رودخانه ارس محدود است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> رود کُر یا کور از میان این کشور می‌گذرد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> | ||
آذربایجان دارای ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و یک جمهوری خودمختار نخجوان است. باکو، پایتخت این کشور و بزرگترین شهر و مرکز صنعتی اذربایجان، در شبه جزیره Abşeron قرار دارد که پرجمعیت‌ترین مکان آذربایجان است.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> | آذربایجان دارای ۵۹ بخش، ۱۱ شهر و یک جمهوری خودمختار نخجوان است. باکو، پایتخت این کشور و بزرگترین شهر و مرکز صنعتی اذربایجان، در شبه جزیره Abşeron قرار دارد که پرجمعیت‌ترین مکان آذربایجان است.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> جمهوری ناگورنوـ قره‌باغ در آذربایجان، از ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م در تصرف جدایی‌طلبان ارمنی است که توسط دولت ارمنستان حمایت می‌شوند.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
در نوشته‌های مورخان باستان، نام‌های این سرزمین آلبانیا، اردان و ارّان آمده است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در یک تقسیم‌بندی، به منطقه بین رودهای کر و ارس، اران گفته می‌شد و به مناطق شمال آن، شروان.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پیش از | در نوشته‌های مورخان باستان، نام‌های این سرزمین آلبانیا، اردان و ارّان آمده است.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در یک تقسیم‌بندی، به منطقه بین رودهای کر و ارس، اران گفته می‌شد و به مناطق شمال آن، شروان.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پیش از [[اسلام]]، اران در سلطه اشکانیان و سپس ساسانیان، و شروان در تسلط روم بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در این زمان، مسیحیت ارمنی، در بخشی از شروان رواج یافته بود.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۶۲۸م ترکان و خزرها به اران حمله کردند و تصرف کردند.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در ۲۵ق/۶۴۷م در خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]]، [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] و اران توسط [[مسلمانان]] فتح شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> در عهد [[بنی عباس|بنی‌عباس]]، اران خراج‌گذار بود. در ۳۳۳ق/۹۴۴م، اقوام شمالی به اران حمله کردند. [[سلجوقیان]] در نیمه قرن پنجم قمری، اران را فتح کردند. <ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> پس از چندی، بخشی از اران تحت نفوذ والیان اذربایجان و بخش دیگر تحت حاکمیت ترکان غز یا شروان‌شاهان قرار گرفت و زبان ترکی در آن رواج یافت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۴۲۴-۴۲۱.</ref> از ابتدای قرن هفتم قمری (۱۳م) به ترتیب مغولان، [[ایلخانیان]]، قره‌قویونلوها، [[تیموریان]] و [[صفویان]] | ||
این سرزمین را در دست داشتند. با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان و ضعف شاهان آن، چند خان‌نشین و حکومت محلی در شهرهای مختلف این منطقه بوجود آمد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای ایران و | این سرزمین را در دست داشتند. با انتقال پایتخت صفویه به [[اصفهان]] و ضعف شاهان آن، چند خان‌نشین و حکومت محلی در شهرهای مختلف این منطقه بوجود آمد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۱۸۴ش/۱۸۰۵م دولت روس، خان‌های قره‌باغ و شکی را به تابعیت خود درآورد. پس از پایان جنگهای [[ایران]] و [[روسیه|روس]]، در دو معاهده ترکمان‌چای و گلستان، مناطق دیگری از شمال ایران به روسیه ملحق شد.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> در ۱۲۹۷ش/۱۹۱۸م همزمان با انقلاب بلشویکها در روسیه و ورود نیروهای [[عثمانی]] به [[قفقاز]]، حزب مساواتیان در تفلیس، دولتی تشکیل داده و نام آن را جمهوری آذربایجان نهاد. دوسال بعد، در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م کمیته موقت انقلابی، دولت مساواتیان را ساقط کرده و دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان پا گرفت.<ref>رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۴۴-۲۳۷.</ref> آذربايجان در پی فروپاشی شوروی، در آبان ۱۳۷۰ش(كتبر۱۹۹۱م) به استقلال دست یافت. | ||
==جمعیت، اقوام و زبان و خط== | ==جمعیت، اقوام و زبان و خط== | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
===ادیان و مذاهب=== | ===ادیان و مذاهب=== | ||
طبق ماده ۴۸ قانون‌اساسی آذربایجان، حکومت این کشور، یک دولت غیر مذهبی است و مذهب رسمی ندارد. براساس امار ۱۳۸۹ش/۲۰۱۰م حدود ۹۶٪ مردم اذربایجان مسلمان هستند.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> بیش از ۸۰٪ مسلمانان این کشور، معتقد به | طبق ماده ۴۸ قانون‌اساسی آذربایجان، حکومت این کشور، یک دولت غیر مذهبی است و مذهب رسمی ندارد. براساس امار ۱۳۸۹ش/۲۰۱۰م حدود ۹۶٪ مردم اذربایجان مسلمان هستند.<ref>مدخل اذربایجان، دانشنامه (آنلاین) بریتانیکا.بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۸.</ref> بیش از ۸۰٪ مسلمانان این کشور، معتقد به [[شیعه]]، و بقیه [[اهل سنت و جماعت|سنی]] هستند.<ref>اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.</ref> در بین اقوام ساکن آذربایجان، آذری‌ها بزرگترین قوم شیعه و بعد از آن تالش‌ها قرار دارند.<ref>[https://www.farsnews.com/news/13941024000612 خبرگزاری فارس،«اقلیت۸۵درصدی! نگاهی به پیشینه و وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»]</ref> غیر مسلمانان آذربایجان، [[مسیحیان]] و [[یهودیان]] هستند. مسیحیان این کشور تابع کلیسای ارتدوکس روسیه یا تابع کلیسای ارتدوس ارمنستان هستند. | ||
{{Pie chart | {{Pie chart | ||
|thumb = left | |thumb = left | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
===مذاهب و فرقه‌های غیر شیعه=== | ===مذاهب و فرقه‌های غیر شیعه=== | ||
سنی‌های بومی یا قدیمی اذربایجان در مناطق مرزی زندگی می‌کنند. محل تمرکز فعالیت‌های [[اهل سنت]] در باکو، مسجد تاریخی "اژدربیگ" است. {{یادداشت|اهل سنت در دستگاه‌های دولتی جایگاه درخور توجهی ندارند و اهرم و ابزار تبلیغاتی قوی و مؤثری نظیر رسانه‌های دیداری، نوشتار و الکترونیکی به صورت چشمگیر ندارند.}} [[ترکیه]]، [[کویت]] و [[عربستان سعودی]] از چند دهه به این سو، فعالیتهایی برای ترویج عقاید مذهبی موردنظر خود در اذربایجان داشته و دارند.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3201A10813.html تشیع در جمهوری آذربایجان]</ref> | [[اهل سنت و جماعت|سنی‌های]] بومی یا قدیمی اذربایجان در مناطق مرزی زندگی می‌کنند. محل تمرکز فعالیت‌های [[اهل سنت]] در باکو، مسجد تاریخی "اژدربیگ" است. {{یادداشت|اهل سنت در دستگاه‌های دولتی جایگاه درخور توجهی ندارند و اهرم و ابزار تبلیغاتی قوی و مؤثری نظیر رسانه‌های دیداری، نوشتار و الکترونیکی به صورت چشمگیر ندارند.}} [[ترکیه]]، [[کویت]] و [[عربستان سعودی]] از چند دهه به این سو، فعالیتهایی برای ترویج عقاید مذهبی موردنظر خود در اذربایجان داشته و دارند.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3201A10813.html تشیع در جمهوری آذربایجان]</ref> | ||
[[بهائیت]] و [[وهابیت]] در آذربایجان فعالیت دارند. فرقه بهایی در قالب دو تشکل ثبت شده | [[بهائیت]] و [[وهابیت]] در آذربایجان فعالیت دارند. فرقه بهایی در قالب دو تشکل ثبت شده فعالیت می‌کند. فرقه وهابیت در منطقه قفقاز عموماً از نواحی [[داغستان]] و [[چچن]] تغذیه می‌شود<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3201A10813.html تشیع در جمهوری آذربایجان]</ref> و بیشتر در بین گروه‌های سنی حاشیه‌ای در آذربایجان نفوذ دارد. {{یادداشت|برخی معتقدند وهابیون آذربایجان از حمایت خاموش دولت آذربایجان برخوردار هستند و با هدف تغییر ترکیب جمعیتی جمهوری آذربایجان و مقابله با شیعیان در این کشور فعالیت دارند.<ref>[http://fa.arannews.com/mobile/?m_t=news&Type=News&id=41030.اولین شهید مبارزه با وهابیت در جمهوری آذربایجان، خبرگزرای آران پرس.]</ref>}} {{یادداشت|حضور و فعالیت وهابی‌ها در جمهوری آذربایجان طی ده دوازده سال گذشته باعث درگیری و اختلاف نظر میان دو نهاد دینی این کشور یعنی اداره روحانیت قفقاز و کمیته دولتی امور دینی در زمان ریاست رافق علی‌اف بر این کمیته شد.<ref>میرمحمدی، «وهابیت تهدیدی برای ثبات دینی و یکپارچگی مذهبی جمهوری آذربایجان»، روزنامه - جمهوری اسلامی، ۲۲/۰۹/۱۳۸۶</ref>}} تعداد سلفی‌ها در آذربایجان تقریباً ۵۰ هزار نفر است و به ۴ گروه خوارج امروز، جماعت هجرت، تکفیر و اخوان تقسیم می‌شوند.<ref>رمضانی، «گفتگو با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان»، مرکز بین المللی مطالعات صلح، ۱۵ تیر ۱۳۹۳.</ref> | ||
==ورود مسلمانان== | ==ورود مسلمانان== | ||
مسلمانان در قرن اول ق/هفتم م به سرزمین‌های شمال رود ارس دسترسی پیدا کردند و اسلام جایگزین دین مسیحیت شد. شیعیان نیز از زمان ظهور | [[مسلمانان]] در قرن اول ق/هفتم م به سرزمین‌های شمال رود ارس دسترسی پیدا کردند و [[اسلام]] جایگزین دین [[مسیحیت]] شد. [[شیعیان]] نیز از زمان ظهور [[صفویان]]، در اذربایجان حضور گسترده پیدا کردند.<ref>اشرافی، «بررسی و تحلیل وضعیت شیعیان جمهوری آذربایجان»، ۱۳۹۶ش، ص۷۳-۱۰۰.</ref> | ||
===پس از تسلط روسها=== | ===پس از تسلط روسها=== | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
===دوران حکومت کمونیستی=== | ===دوران حکومت کمونیستی=== | ||
پس از سرکار آمدن حکومت حکمونیستی در روسیه، تلاش شد در جمهوری‌های مسلمان، اسلام مانند سایر مذاهب، از صحنه زندگی اجتماعی بیرون رانده شده و امر خصوصی شهروندان کشور اعلام شد. در آذربایجان اکثر مساجد تعطیل و گاهی ویران شدند از جمله بارگاه بی‌بی هیبت. آموزش اسلامی و | پس از سرکار آمدن حکومت حکمونیستی در روسیه، تلاش شد در جمهوری‌های مسلمان، اسلام مانند سایر مذاهب، از صحنه زندگی اجتماعی بیرون رانده شده و امر خصوصی شهروندان کشور اعلام شد. در آذربایجان اکثر [[مسجد|مساجد]] تعطیل و گاهی ویران شدند از جمله بارگاه [[بی‌بی هیبت]]. آموزش اسلامی و ابراز دیانت مانند مراسم عزاداری در ایام [[عاشورا]]، ممنوع شد. | ||
در اوایل دهه ۱۹۲۰م در پی آغاز نظارت‌های شدید کمونیستی و محو شعائر مذهبی به دستور لنین، ۸۰۰ روحانی | در اوایل دهه ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م در پی آغاز نظارت‌های شدید کمونیستی و محو شعائر مذهبی به دستور لنین، ۸۰۰ روحانی و فرد دیندار در آذربایجان کشته شدند.{{یادداشت|از این تعداد ۱۷ نفر در حوزه‌های علمیه نجف، قم و مشهد تحصیل کرده، دارای درجه اجتهاد بودند. برجسته‌ترین این مجتهدین آیت‌الله سیدغنی بادکوبه‌ای و آیت‌الله شیخ قدرت‌الله ابراهیمی بودند که به طرز فجیعی اعدام گردیدند.}} در فاصله ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۳۰۸ش تا ۱۳۱۸ش (۱۹۲۹تا۱۹۳۹م) بیش از ۳۰۰ هزار نفر از دینداران توسط تشکیلات‌های مختلف کمونیستی قتل‌عام شدند. [[قرآن کریم]] به منزله یک «کتاب زیان‌آور» ممنوع گردید. در سال ۱۳۰۸ش/۱۹۲۹م حدود ۴۰۰ مسجد در آذربایجان بسته شد و ۱۲۰ مسجد نیز تخریب گردید و یا تغییر کاربری داده شد. | ||
[[پرونده:کشور اذربایجان.jpg|بندانگشتی]] | [[پرونده:کشور اذربایجان.jpg|بندانگشتی]] | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
===پس از استقلال=== | ===پس از استقلال=== | ||
با آغاز دوران دگرگون‌سازی و کسب استقلال در سال | با آغاز دوران دگرگون‌سازی و کسب استقلال در سال ۱۳۷۰ش/۱۹۹۱م، دین به تدریج به عرصه زندگی اجتماعی برگشت. رییس جمهور اذربایجان، حیدر علی‌اف سفر [[حج]] انجام داد و در همان سال‌ها حج مسلمانان آذربایجان از سر گرفته شد. هم‌چنین مقامات رسمی ساخت مساجد، گسترش ادبیات اسلامی و احیای آموزش خصوصی اسلامی را تشویق کردند.<ref>[http://noorportal.net/951/1254/1310/23610.aspx مذهب شیعه در آذربایجان بعد از فروپاشی شوروی]</ref> گرچه برخی، مسلمانان سکولار را در اذربایجان رو به ازدیاد میدانند.<ref>[https://eurasianet.org/azerbaijan-islam-comes-with-a-secular-face «اذربایجان:بازگشت اسلام با چهره سکولار»، سایت eurasianet.]</ref> | ||
پس از فوت حیدر علی‌اف، فرزندش الهام علی‌اف رییس جمهور اذربایجان (۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م) شد. برخی سیاست‌های او مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت مانند ممنوعیت [[حجاب]] در مدارس و دانشگاه‌ها؛ ممنوعیت پخش [[اذان]] از [[مسجد|مساجد]] و ممنوعیت ورود دانش آموزان و افراد جوان به مساجد؛ تعطیلی مدارس اسلامی و محدودیت شدید طلاب؛ ممنوعیت برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری ماه‌های محرم و صفر در بیرون از مسجد و | پس از فوت حیدر علی‌اف، فرزندش الهام علی‌اف رییس جمهور اذربایجان (۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م) شد. برخی سیاست‌های او مورد اعتراض مسلمانان قرار گرفت مانند ممنوعیت [[حجاب]] در مدارس و دانشگاه‌ها؛ ممنوعیت پخش [[اذان]] از [[مسجد|مساجد]] و ممنوعیت ورود دانش آموزان و افراد جوان به مساجد؛ تعطیلی مدارس اسلامی و محدودیت شدید طلاب؛ ممنوعیت برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری ماه‌های [[ماه محرم|محرم]] و [[ماه صفر|صفر]] در بیرون از مسجد و [[حسینیه]]؛ دستگیری فعالان مذهبی، و تخریب برخی از مساجد شیعیان. | ||
برخی نیز علی‌اف را به سکوت و عدم واکنش نسبت به فعالیت‌های ضد اسلامی متهم کرده‌اند: مانند عدم جلوگیری از انتشار کتاب آیات شیطانی در باکو، حمایت از رافیق توفیق، نویسنده هتاک به [[پیامبر اسلام(ص)|پیامبر]] و [[ائمه معصومین]](ع).{{یادداشت|رافیق توفیق که به خود لقب [[سلمان رشدی]] آذربایجان را داده بود، با حمایتهای دولت الهام علی‌اف، ساحت پیامبر(ص) و امامان شیعه را هتک کرد؛ پس از سوء قصد و به دنبال آن مرگ این نویسنده هتاک، رسانه‌های وابسته به دولت آذربایجان، موجی از تبلیغات منفی علیه [[جمهوری اسلامی ایران]] راه انداخته و ایران را در مرگ وی متهم کردند. در مقابل یک روزنامه روسی گزارش داد، گروه تحقیقاتی مرگِ رافیق تقی، سوء قصد به جان او را به سفارش مقامات سیاسی آذربایجان دانسته است.}}، انتشار بیانیه ۵۴ نویسنده و فعال رسانه‌ای علیه اسلام در ۱۳۹۱ش/۲۰۱۲م{{یادداشت|این بیانیه در روزهای آغازین سال ۲۰۱۲ در مطبوعات آذربایجان منتشر شد. این بیانیه مدعی بود که [[دین اسلام]] به زور به مردم این سرزمین قبولانده شده است. این بیانیه به نام ۵۴ نویسنده و روزنامه نگاران جمهوری آذربایجان صادر شد. در این بیانیه افرادی همچون میرزا [[فتحعلی آخوندزاده]] و رافیق تقی تکریم شده و به پیوند فکری آن‌ها با تئوریسین‌هایی همچون مارکس و انگلس و نیچه افتخار شده است.}} و ازادی فعالیت تبلیغی یهودیان و مسیحیان. | برخی نیز علی‌اف را به سکوت و عدم واکنش نسبت به فعالیت‌های ضد اسلامی متهم کرده‌اند: مانند عدم جلوگیری از انتشار [[کتاب آیات شیطانی]] در باکو، حمایت از رافیق توفیق، نویسنده هتاک به [[پیامبر اسلام(ص)|پیامبر]] و [[ائمه معصومین]](ع).{{یادداشت|رافیق توفیق که به خود لقب [[سلمان رشدی]] آذربایجان را داده بود، با حمایتهای دولت الهام علی‌اف، ساحت پیامبر(ص) و امامان شیعه را هتک کرد؛ پس از سوء قصد و به دنبال آن مرگ این نویسنده هتاک، رسانه‌های وابسته به دولت آذربایجان، موجی از تبلیغات منفی علیه [[جمهوری اسلامی ایران]] راه انداخته و ایران را در مرگ وی متهم کردند. در مقابل یک روزنامه روسی گزارش داد، گروه تحقیقاتی مرگِ رافیق تقی، سوء قصد به جان او را به سفارش مقامات سیاسی آذربایجان دانسته است.}}، انتشار بیانیه ۵۴ نویسنده و فعال رسانه‌ای علیه اسلام در ۱۳۹۱ش/۲۰۱۲م{{یادداشت|این بیانیه در روزهای آغازین سال ۲۰۱۲ در مطبوعات آذربایجان منتشر شد. این بیانیه مدعی بود که [[دین اسلام]] به زور به مردم این سرزمین قبولانده شده است. این بیانیه به نام ۵۴ نویسنده و روزنامه نگاران جمهوری آذربایجان صادر شد. در این بیانیه افرادی همچون میرزا [[فتحعلی آخوندزاده]] و رافیق تقی تکریم شده و به پیوند فکری آن‌ها با تئوریسین‌هایی همچون مارکس و انگلس و نیچه افتخار شده است.}} و ازادی فعالیت تبلیغی [[یهودیان]] و [[مسیحیان]]. | ||
==اماکن زیارتی شیعیان== | ==اماکن زیارتی شیعیان== | ||