آیه خمس: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه «غنم» و «غنيمت» به معناى رسيدن به در آمد از راه تجارت و يا صنعت و يا جنگ است، با توجه به فضای نزول آیه شریفه در این جا مقصود غنیمت جنگی است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 89</ref>

راغب اصفهانی مى ‏گويد: «غَنَم» به دو فتحه- معنايش روشن و شناخته شده است، اما «غُنم» - به ضمه حرف اول و سكون حرف دوم- به معناى رسيدن و دست يافتن به فائده است، سپس در هر درآمدى كه از راه جنگ و از ناحيه دشمنان و غير آنان به دست آيد به کار رفته است و آیه شریفه فوق نیز به همین معنا است.<ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ص 615</ref>

ذی القربی؛ یعنی خویشان و نزدیکان شخص، لیکن به دلیل وجود روایات فراوانی که در کتاب های معتبر حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است، منظور از [[ذوی القربی|ذى القربى]] در اين آيه تنها [[امامان]] اهل بيت(ع) هستند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 9، کتاب الخمس.</ref><ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج 1، ص 221- 218.</ref>

«يتيم» به معناى انسانى است كه در خردسالی اش پدرش مرده باشد، و مى ‏گويند كه در همه انواع حيوانات يتيم آن حيوانى است كه مادر خود را از دست داده باشد، تنها انسان است كه يتيم بودنش از ناحيه پدر است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 9 ، ص 89</ref> <ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 124</ref>

مسکین مبالغه در سکون است که عبارت است از کسی که به نهایت سکون رسد و از حد آن تجاوز کند. ازاین رو مسکین به کسی گفته می شود که توانایی و تمکن مالی او ناچیز و محدود باشد به طوری که به دلیل بیماری، یا پیری، یا ضعف بدنی و یا مالی از تلاش در جهت توسعه معیشت خویش ناتوان و عاجز باشد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج 5، ص 200</ref>

در آیه شریفه منظور از يتيمان، مسكينان و واماندگان در راه، تنها ايتام، مساكين‏ و ابناء سبيل از [[بنى هاشم]] و [[سادات]] مى ‏باشند، هر چند که ظاهر آیه مطلق است و قیدی در آن دیده نمی شود اما به واسطه روایات زیادی که در تفسیر آیه از [[ائمه]] [[اهل بیت]] (ع) وارد شده است به بنی هاشم اختصاص پیدا می کند. <ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 9، کتاب الخمس.</ref><ref>حسکانی، شواهد التنزیل، ج 1، ص 221- 218.</ref> همان گونه که بسيارى از احكام در متن قرآن به طور مطلق آمده ولى شرائط و قيود آن بوسيله [[سنت]] بيان شده است و اين منحصر به آيه مورد بحث نيست. <ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج‏7، ص: 175</ref>

# [[سهم امام]]: بر مبنای فقهای شیعه سهم خدا و [[رسول اکرم(ص)|رسول]] و [[ذوی القربی]] به پیامبر اکرم(ص) و پس از وی به [[امام |امام معصوم]] تعلق دارد.

موضوع مهم و بحث انگیز در آیه شریفه که عمده بحث روی آن متمرکز شده است اين است كه لفظ غنيمت كه در آيه آمده است تنها شامل غنائم جنگى مى ‏شود يا هر گونه در آمدى را در بر مى ‏گيرد؟

مفسرین شیعه با تکیه بر [[روایات]] وارده از [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت]] (ع) بر این باور اند که مقصود از غنیمت در آیه شریفه -همان گونه که لغت شناسان گفته اند- <ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ص 615</ref> <ref>ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 445.</ref> هر چيزى است كه غنيمت شمرده شود، هر چند غنيمت جنگى مأخوذ از كفار نباشد، هرچند كه مورد نزول آيه غنيمت جنگى است، و ليكن خصوصیت مورد به کلی بودن مفهوم آیه آسیبی نمی رساند.. <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 91.</ref>

صاحب [[مجمع البیان]] با استدلال به آیه شریفه می گوید: علماى شيعه معتقدند كه خمس در هر گونه فايده ‏اى كه براى انسان فراهم مى ‏گردد واجب است اعم از اينكه از طريق كسب و تجارت باشد، يا از طريق گنج و معدن، و يا آنكه با غوص از دريا خارج كنند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج 4، ص 836.</ref>

بنا بر این از نظر علمای شیعه، غنيمت معنى وسيعى دارد و هر گونه در آمد و سود و منفعتى را شامل مى ‏شود زيرا معنى لغوى اين لفظ عموميت دارد و دليل روشنى بر تخصيص آن در دست نيست و صرف قرار گرفتن آیه در سیاق آیات [[جهاد]]، نمی تواند مانع عمومیت آیه گردد. <ref>مکارم شیراز، تفسیر نمونه ، ج 7، ص 181.</ref>

قرطبى می گوید: غنيمت در لغت چیزی است كه فرد يا جماعتى با كوشش به دست می ‏آورند. وی با ادعای اجماع علمای اهل سنت در این خصوص، بر آنست که مراد از غنيمت در آيه، اموالى است كه با قهر و غلبه در جنگ به مردم مى ‏رسد، البته این قید در معنای لغوی وجود ندارد بلکه عرف شرع، اين واژه را قید زده است.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 8، ص 1.</ref> دیگر مفسران معروف اهل سنت مانند آلوسی و فخر رازی نیز همین نظر را دارند. <ref>آلوسی، روح المعانی، ج 5، ص 200.</ref> <ref>فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج 15، ص 484.</ref> بنا براین از نظر اهل سنت خمس تنها به غنایم جنگی تعلق می گیرد.