مصحف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مُصْحَف'''، واژه ای عربی، به معنای نوشته‌هایی است که در یک مجلد جای گرفته است. مصحف به معنای کتاب و کتاب آسمانی به کار می رود. مصحف همچنین از نام های [[قرآن]] است. در ادبیات فارسی نیز مصحف‌ گاه مترادف با قرآن به کار رفته است. در فرهنگ و هنر اسلامی، مراد از مصحف یاقوت، قرآن به خط یاقوت (خوشنویس قرن ۷ق) است، و مراد از مصحف امام، قرآن و مصحفی است که به نام [[عثمان]] معروف است.<ref>خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۵</ref>

# صُحُفِ إِبْرَ‌اهِيمَ وَمُوسَىٰ<ref>[http://tanzil.net/#87:19 سوره اعلی، آیه ۱۹]</ref>،

# صُحُفِ مُوسَىٰ<ref>[http://tanzil.net/#53:36 سوره نجم، آیه ۳۶]</ref>،

# الصُّحُفِ الْأُولَىٰ (کتب اوایل)<ref>[http://tanzil.net/#20:133 سوره طه، آیه ۱۳۳]</ref>

# الصُّحُفِ الْأُولَىٰ <ref>[http://tanzil.net/#87:18 سوره اعلی، آیه ۱۸]</ref>،

# صُحُفٍ مُّكَرَّ‌مَةٍ (نامه های گرامی، لوح محفوظ یا کتب انبیاء)<ref>[http://tanzil.net/#80:13 سوره عبس، آیه ۱۳]</ref>،

# صُحُفًا مُّنَشَّرَ‌ةً (نامه های سرگشاده و افراخته)<ref>[http://tanzil.net/#74:52 سوره مدثر، آیه ۵۲]</ref>،

# وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَ‌تْ <ref>[http://tanzil.net/#81:10 سوره تکویر، آیه ۱۰]</ref>،

# صُحُفًا مُّطَهَّرَ‌ةً (نامه های پاکیزه)<ref>[http://tanzil.net/#98:2 سوره بینه، آیه ۲]</ref>

صحف، جمع صحیفه است و صحیفه چیزی است که گسترده و گشاده باشد. از این رو، صفحه ای را هم که بر آن می نویسند صحیفه می گویند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ص۹.</ref>

نام یا اصطلاح '''مصحف'''، از زمانی که قرآن به ترتیبی که در دست ماست مدون گردید، بیشتر رواج یافت. به عبارت دیگر، هنگامی که پس از رحلت [[پیامبر(ص)]] قرآن را یکجا جمع کردند و نوشتند، آن را «مصحف» خواندند. بنابراین، مصحف به اعتبار نوشته شدن آن در یک مجلد است. از همان آغاز که وحی نامه الهی (قرآن) توسط فرشته امین وحی، بر قلب و زبان پیامبر اسلام(ص) به تدریج نازل می شد، وی آن را بر گروهی از اصحاب خود خوانده و اصحاب آن را حفظ و به [[تواتر]] نقل کرده اند. بعضی دیگر از اصحاب ([[کاتبان وحی]]) آن آیات را با نظارت مستقیم و مستمر پیامبر(ص) بر چرم پاره ها، ورق پاره ها، استخوان شانه شتر یا گوسفند و چوب یا سنگهای پهن و نازک نوشته اند. و لذا قرآن در عصر پیامبر(ص) هم مکتوب بود ولی به ترتیب کنونی مدون نبوده است.<ref>خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج2، ص2065.</ref>

[[محمود رامیار|رامیار]] از صاحبان چندین مصحف در زمان حیات پیامبر(ص) یاد می کند؛ از آن جمله، [[حمزه]] عموی پیامبر که پیش از شهادت، مصحفی برای خود ترتیب داده بود و [[ابی بن کعب]]، [[ابوالدرداء]]، [[معاذ بن جبل]]، [[زید بن ثابت]]، [[ابوزید]]، [[عبادة بن صامت]]، و [[ابوایوب انصاری]]. ابن ندیم و سیوطی و بسیاری از علمای فن، نام دیگری را یاد می کنند که در آن سخنی نیست و آن [[علی بن ابی طالب]](ع) است. البته پس از زمان رسول خدا(ص) کار تدوین مصاحف و مجموعه های شخصی، از تدوین مصحف های آیات الهی رایج تر شد؛ و می توان گفت که 23 نفر از صحابه دارای مصحف بوده اند و همگی اینها مربوط به زمان پیش از عثمان و بهتر بگوییم همزمان با مصحف ابوبکر است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، صص334-335.</ref>

[[محمدباقر حجتی|دکتر حجتی]] راجع به نامگذاری قرآن به محصف می نویسد: «بر طبق منابع تاریخی اهل سنت، چنین استفاده می شود که نامگذاری قرآن به مصحف به زمان خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] بازمی گردد.» وی پس از نقل روایات گوناگون در این زمینه به نقد و بررسی این نظریه پرداخته است.<ref>حجتی، محمدباقر، تاریخ قرآن کریم، ص462 به بعد؛ به نقل خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج2، ص2066.</ref>

در زمان پیامبر و پس از آن مصحف های فراوانی متعلق به یاران پیامبر و تابعین وجود داشت که شامل برخی از آیات یا همه قرآن بود. این مصحف‌ها چنان ارزشمند بودند که گروهی کتابهایی به نگارش درآوردند و مصحف‌ها را به صورت منطقه‌ای به معرفی گذاردند؛ مانند مصاحف [[شام]]، مصاحف [[حجاز]] و [[عراق]]، از [[ابن عامر]] (درگذشته ۱۱۸ق)، یا در پی مقایسه آن‌ها برآمدند؛ مانند کتاب اختلاف مصاحف اهل [[مدینه]] و اهل [[کوفه]] و اهل [[بصره]]، از [[کسایی]] (درگذشته ۱۸۹ق)، یا مستقلاً به معرفی مصحف‌ها پرداختند؛ مانند کتاب المصاحف والهجاء، نوشته [[محمد بن عیسی اصفهانی]] (درگذشته ۲۵۳ق)، کتاب المصاحف، نوشته [[ابوبکر بن ابی داوود سجستانی]] (درگذشته ۳۱۶ق)، المصاحف، نوشته [[ابن انباری]] (درگذشته ۳۲۷ق)، المصاحف، نوشته [[ابن اشته اصفهانی]] (درگذشته ۳۶۰ق) و المصاحف، نوشته [[ابن قصم]] (درگذشته ۳۶۲ق). <ref> ایازی، مصحف امام علی (ع)، صص۱۸۰-۱۸۱. </ref>

گوناگونی مصحفهای میان [[صحابه]] موجب اختلاف مردم می شد. چنانکه مردم نواحی مختلف ([[کوفه]]، [[بصره]]، [[دمشق]]، [[شام]]) هر کدام یک مصحف را قبول داشته و آن را درست می پنداشتند. [[خلیفه سوم]] برای جلوگیری از اختلاف میان مردم و تفاوت در بین مصاحف، دستور داد که در دست هر کسی مصحفی یا [[آیه]] ای یا [[سوره]] ای و یا قسمتی از قرآن باشد بیاورد. آنگاه گفت: از روی این همه مصحفی درست کنند که اساس و امام باشد، و اگر در قرائت کلمه ای اختلاف پیدا کردند، زبان و لهجه [[قریش]] را (که قرآن به این زبان نازل شده است) مقدم دارند. پس از اینکه مصحف رسمی آماده شد، عثمان دستور داد تا از روی آن چندین نسخه کتابت کردند و هر یک را به طرفی از اطراف جهان اسلامی فرستادند، و نیز به منظور رفع اختلاف دستور داد تا باقی مانده صحف و مصاحف را که متفاوت بودند در آتش انداختند. بدین ترتیب، قرآن طی چند سال، منتهی به حدود سال 28ق. مدون بین الدفتین، از [[سوره فاتحه]] تا [[سوره ناس|ناس]]، در 114 سوره می گردد.<ref>خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج2، ص2065-2066.</ref>

متن کنونی قرآن، [[متواتر]] و قطعی الصدور است و تلاوت آن [[مستحب مؤکد]] است و ایمان به قرآن مجید و نیز [[معجزه]] الهی و سند [[نبوت]] دانستن آن و محفوظ بودنش از خطا و هرگونه افزود و کاست (تحریف) از ضروریات [[اسلام]] است.<ref>خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج2، ص2066.</ref>

{{پانویس|2}}

* ایازی، سیدمحمدعلی، مصحف امام علی (ع)، در دانشنامه امام علی (ع)، ج۱۲، زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.