کاربر ناشناس
جبرئیل: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''جبرئیل''' (جبرائیل)، یکی از چهار فرشته مقرب [[الله|الهی]] و آورندۀ [[وحی]] در [[اسلام]] است. این کلمه در سه آیه از [[قرآن]] و در [[روایات]] متعددی آمده است و علاوه بر آوردن وحی، کارهایی چون یاری پیامبران، عذاب کردن [[کافر|کافران]] و تسلی بخشی [[مؤمن|مؤمنان]] برای او بیان شده است. | '''جبرئیل''' (جبرائیل)، یکی از چهار فرشته مقرب [[الله|الهی]] و آورندۀ [[وحی]] در [[اسلام]] است. این کلمه در سه آیه از [[قرآن]] و در [[روایات]] متعددی آمده است و علاوه بر آوردن وحی، کارهایی چون یاری پیامبران، عذاب کردن [[کافر|کافران]] و تسلی بخشی [[مؤمن|مؤمنان]] برای او بیان شده است. | ||
اصل این کلمه عِبری بوده و در عربی به | اصل این کلمه عِبری بوده و در عربی به صورتهای مختلفی چون جبریل، جبرائیل، جبرئیل ضبط شده است. | ||
در [[فلسفه]] و [[عرفان]]، حقیقت و جایگاه جبرئیل مورد بحث قرار گرفته و با تعبیراتی چون عقل فَعّّال از آن یاد می‌کنند. در متون دینی [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز به نقش او پرداخته شده است. | در [[فلسفه]] و [[عرفان]]، حقیقت و جایگاه جبرئیل مورد بحث قرار گرفته و با تعبیراتی چون عقل فَعّّال از آن یاد می‌کنند. در متون دینی [[یهودیت]] و [[مسیحیت]] نیز به نقش او پرداخته شده است. | ||
==معنای لغوی در زبانهای مختلف== | ==معنای لغوی در زبانهای مختلف== | ||
واژۀ '''جبرئیل''' در اصل عِبری است و ظاهراً به صورت سریانی‌اش به عربی راه یافته است.<ref>جفری، | واژۀ '''جبرئیل''' در اصل عِبری است و ظاهراً به صورت سریانی‌اش به عربی راه یافته است.<ref>جفری، ص۱۰۰۱۰۱.</ref> نویسندگان و محققان زبان عربی بر اعجمی بودن آن تصریح کرده‌اند<ref>رجوع کنید به جوالیقی، ص۳۲۷؛ ابوحیان غرناطی، ج ۱، ص۳۱۷؛ مرتضی زبیدی، ج ۱۰، ص۳۵۷.</ref> که در تلفظ آن تصرف شده است. ابوحیان غرناطی<ref>ابوحیان غرناطی، ج ۱، ص۳۱۷ ۳۱۸.</ref> سیزده صورت مختلف آن، نظیر جِبْریل، جَبْریل، جَبَرئیل، جَبَرئِل، جَبرائل، جَبرائیل، را آورده است.<ref>نیز رجوع کنید به جوهری، ذیل «جبر»؛ جوالیقی، ص۱۱۳۱۱۴.</ref> همچنین دانی<ref>دانی، ص ۷۵.</ref> صورتهای قرائت این کلمه در [[قرآن]] را برشمرده<ref>نیز رجوع کنید بهابن جزری، ج ۲، ص۲۱۹.</ref> که «جِبْرِیل» مشهورترین و فصیح‌ترین آنها به لهجۀ اهل [[حجاز]] و بنا بر [[قراء سبعه|قرائت حفص]]، ابوعمرو، نافع و ابن عامر است.<ref>سمین حلبی، ج ۲، ص۱۸.</ref> | ||
برخی لغویان عرب با اشاره به معانی گوناگون «جَبْر»، از جمله پادشاه، بنده، شجاع، مرد،<ref>رجوع کنید بهازهری، ج ۱۱، ص۵۸ | برخی لغویان عرب با اشاره به معانی گوناگون «جَبْر»، از جمله پادشاه، بنده، شجاع، مرد،<ref>رجوع کنید بهازهری، ج ۱۱، ص۵۸ ۵۹؛ ابن سیده، ج ۷، ص۴۰۷؛ مرتضی زبیدی، ج ۱۰، ص۳۴۸.</ref> و ایل به عنوان اسمی از اسامی [[خداوند]] در عبری،<ref>رجوع کنید به خلیل بن احمد؛ جوهری، ذیل «ایل».</ref> جبرئیل را همچون [[میکائیل]] و [[اسرافیل]] مرکّب از دو بخش دانسته‌اند که بدین ترتیب جبرئیل («جَبْر» + «ایل») به معنای مرد خدا یا بندۀ خدا (عبداللّه) است. | ||
با توجه به معنای «جبروت» که در عبری به معنای نیرومندی و قدرت است،<ref>رجوع کنید به مشکور، همانجا.</ref> احتمالاً جبرئیل از «جبروت» مشتق شده است.<ref>رجوع کنید به ابوحیان غرناطی، همانجا.</ref> باتوجه به اینکه «جَبَر» از زبان عبری به معنای قدرت داشتن و توانمندی و «جبرئیل» به معنای شخص نیرومند نیز آمده است،<ref>زامیت، ص۱۱۶، ۵۳۰؛ مشکور، همانجا.</ref> این احتمال تقویت می‌شود. حتی القاب «شدیدالقوی» و «ذومرّة» نیز معادل عربی جبرئیل دانسته شده است.<ref>رجوع کنید بهجفری، ص۱۰۰؛ مشکور، ج ۱، | با توجه به معنای «جبروت» که در عبری به معنای نیرومندی و قدرت است،<ref>رجوع کنید به مشکور، همانجا.</ref> احتمالاً جبرئیل از «جبروت» مشتق شده است.<ref>رجوع کنید به ابوحیان غرناطی، همانجا.</ref> باتوجه به اینکه «جَبَر» از زبان عبری به معنای قدرت داشتن و توانمندی و «جبرئیل» به معنای شخص نیرومند نیز آمده است،<ref>زامیت، ص۱۱۶، ۵۳۰؛ مشکور، همانجا.</ref> این احتمال تقویت می‌شود. حتی القاب «شدیدالقوی» و «ذومرّة» نیز معادل عربی جبرئیل دانسته شده است.<ref>رجوع کنید بهجفری، ص۱۰۰؛ مشکور، ج ۱، ص۱۲۶۱۲۷؛ جُعَیط، ص۶۳.</ref> | ||
جَبْر در زبانهای حبشی و سریانی و آرامی و عبری به معنای مرد، قهرمان و دلاور است و جبرئیل در این زبان‌ها مرد خدا و قهرمان خدا معنا می‌شود.<ref>زامیت، ص۱۱۶؛ مشکور، ج ۱، ص۱۲۶.</ref> برخی ایل را به معنای بنده و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل را به معنای عبداللّه، عبدالرحمان و عبدالقدوس می‌دانند.<ref>رجوع کنید به ابن کثیر، ج ۱، ص۲۰۵؛ مرتضی زبیدی، ج ۱۰،ص ۳۵۷.</ref> | جَبْر در زبانهای حبشی و سریانی و آرامی و عبری به معنای مرد، قهرمان و دلاور است و جبرئیل در این زبان‌ها مرد خدا و قهرمان خدا معنا می‌شود.<ref>زامیت، ص۱۱۶؛ مشکور، ج ۱، ص۱۲۶.</ref> برخی ایل را به معنای بنده و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل را به معنای عبداللّه، عبدالرحمان و عبدالقدوس می‌دانند.<ref>رجوع کنید به ابن کثیر، ج ۱، ص۲۰۵؛ مرتضی زبیدی، ج ۱۰،ص ۳۵۷.</ref> | ||
==در قرآن== | ==در قرآن== | ||
نام جبرئیل در [[قرآن]] سه بار در [[آیه|آیات]] [[سوره مدنی|مدنی]] آمده است.<ref>رجوع کنید به بقره : ۹۷، ۹۸؛ تحریم : ۴.</ref> به وظیفه اصلی جبرئیل، یعنی پیام‌آوری [[وحی]]، در آیۀ {{متن قرآن|...فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ | نام جبرئیل در [[قرآن]] سه بار در [[آیه|آیات]] [[سوره مدنی|مدنی]] آمده است.<ref>رجوع کنید به بقره : ۹۷، ۹۸؛ تحریم : ۴.</ref> به وظیفه اصلی جبرئیل، یعنی پیام‌آوری [[وحی]]، در آیۀ {{متن قرآن|...فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَیٰ قَلْبِک بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَینَ یدَیهِ وَهُدًی وَبُشْرَیٰ لِلْمُؤْمِنِینَ ﴿۹۷﴾|سوره=[[سوره بقره|بقره]]|آیه=۹۷}} تصریح شده است، هرچند دربارۀ کیفیت انتقال و نزول وحی میان متکلمان اختلاف نظر وجود دارد.<ref>رجوع کنید به فخررازی، ج ۲، ص۳۲؛ صدرالدین شیرازی، ج ۱، ص۲۹۶۳۰۱.</ref> | ||
در قرآن تعابیر دیگری نیز هست که مفسران<ref>برای نمونه رجوع کنید بهطبری، جامع ؛ طوسی، التبیان ؛ فضل بن حسن طَبْرِسی، ذیل آیات.</ref> آنها را ناظر به جبرئیل دانسته‌اند، از جمله: | در قرآن تعابیر دیگری نیز هست که مفسران<ref>برای نمونه رجوع کنید بهطبری، جامع ؛ طوسی، التبیان ؛ فضل بن حسن طَبْرِسی، ذیل آیات.</ref> آنها را ناظر به جبرئیل دانسته‌اند، از جمله: | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
# «شدیدالقوی» و «ذومِرّة» و «ذی قوة»<ref>نجم : ۵، ۶؛ تکویر: ۲۰.</ref> که بیان کننده توانمندی و قدرت بر انجام اوامر الاهی است. | # «شدیدالقوی» و «ذومِرّة» و «ذی قوة»<ref>نجم : ۵، ۶؛ تکویر: ۲۰.</ref> که بیان کننده توانمندی و قدرت بر انجام اوامر الاهی است. | ||
# «مَکین» و «مُطاع»<ref>تکویر: ۲۰، ۲۱.</ref> که از جایگاه و منزلت ویژۀ او نزد خداوند و دیگر فرشتگان حکایت می‌کند. | # «مَکین» و «مُطاع»<ref>تکویر: ۲۰، ۲۱.</ref> که از جایگاه و منزلت ویژۀ او نزد خداوند و دیگر فرشتگان حکایت می‌کند. | ||
# «روح القُدُس»<ref>نحل : ۱۰۲؛ که مضمون این آیه «قُلْ نَزَّلَه رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ...» با آیة ۹۷ سورة بقره: «قُل مَنْ ک'انَ عَدُوّاً لِجِبریلَ فَاِنَهُ نَزَّلَهُ عَلی ' قَلِبکَ بِاذِنِ اللّهِ...» که صراحتاً تنزیل قرآن را به جبرئیل نسبت داده، مطابقت دارد؛ برای احتمالات دیگر در بارة مراد از روح القدس رجوع کنید به میبدی، ج ۱، | # «روح القُدُس»<ref>نحل : ۱۰۲؛ که مضمون این آیه «قُلْ نَزَّلَه رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّکَ...» با آیة ۹۷ سورة بقره: «قُل مَنْ ک'انَ عَدُوّاً لِجِبریلَ فَاِنَهُ نَزَّلَهُ عَلی ' قَلِبکَ بِاذِنِ اللّهِ...» که صراحتاً تنزیل قرآن را به جبرئیل نسبت داده، مطابقت دارد؛ برای احتمالات دیگر در بارة مراد از روح القدس رجوع کنید به میبدی، ج ۱، ص۲۶۳۲۶۴؛ فخررازی، ج ۳، ص۱۷۷.</ref> | ||
علاوه بر انتقال وحی، جبرئیل نقش ویژه‌ای در ولادت [[عیسی (ع)]] داشته است. او مژدۀ ولادت عیسی را به [[حضرت مریم]] داده<ref>رجوع کنید به فضل بن حسن طبرسی ؛ طباطبائی، ذیل آل عمران : ۴۵.</ref> و به صورت انسان نزد او متمثل شده<ref>مریم : ۱۷؛ نیز رجوع کنید بهطبری، جامع ؛ طوسی، التبیان، ذیل آیه.</ref> و روح الاهی را در رحم او دمیده<ref>رجوع کنید به طبری، جامع، ذیل مریم : ۲۲؛ تحریم : ۱۲؛ طوسی، التبیان، ذیل انبیاء: ۹۱؛ تحریم : ۱۲.</ref> و سرانجام خداوند به عیسی (ع) با جبرئیل یاری رسانده و نیرو بخشیده است.<ref>رجوع کنید به طبری، جامع ؛ طوسی، التبیان، ذیل بقره : ۸۷، ۲۵۳؛ مائده : ۱۱۰.</ref> | علاوه بر انتقال وحی، جبرئیل نقش ویژه‌ای در ولادت [[عیسی(ع)]] داشته است. او مژدۀ ولادت عیسی را به [[حضرت مریم]] داده<ref>رجوع کنید به فضل بن حسن طبرسی ؛ طباطبائی، ذیل آل عمران : ۴۵.</ref> و به صورت انسان نزد او متمثل شده<ref>مریم : ۱۷؛ نیز رجوع کنید بهطبری، جامع ؛ طوسی، التبیان، ذیل آیه.</ref> و روح الاهی را در رحم او دمیده<ref>رجوع کنید به طبری، جامع، ذیل مریم : ۲۲؛ تحریم : ۱۲؛ طوسی، التبیان، ذیل انبیاء: ۹۱؛ تحریم : ۱۲.</ref> و سرانجام خداوند به عیسی(ع) با جبرئیل یاری رسانده و نیرو بخشیده است.<ref>رجوع کنید به طبری، جامع ؛ طوسی، التبیان، ذیل بقره : ۸۷، ۲۵۳؛ مائده : ۱۱۰.</ref> | ||
مفسران در وساطت جبرئیل برای تولد عیسی تردید نکرده و تعبیر «روح» در آیات یاد شده را همگی ناظر به جبرئیل دانسته‌اند.<ref>برای احتمالات دیگر رجوع کنید به نحاس، ج ۴، ص۳۱۸؛ فضل بن حسن طبرسی، ذیل مریم : ۱۷.</ref> | مفسران در وساطت جبرئیل برای تولد عیسی تردید نکرده و تعبیر «روح» در آیات یاد شده را همگی ناظر به جبرئیل دانسته‌اند.<ref>برای احتمالات دیگر رجوع کنید به نحاس، ج ۴، ص۳۱۸؛ فضل بن حسن طبرسی، ذیل مریم : ۱۷.</ref> | ||
===تعبیر به روح=== | ===تعبیر به روح=== | ||
در بارۀ سبب کاربرد روح راجع به جبرئیل نیز مفسران اقوال گوناگونی ذکر کرده‌اند، نظیر تعلق او به عالم مجردات و روحانیات، تکوین بدون ولادت، غلبه حیات در او، افاضۀ حیات و احیای [[شریعت]] به واسطۀ او یا بیان برتری او بر سایر [[فرشتگان]].<ref>رجوع کنید به طوسی، التبیان، ج ۱، | در بارۀ سبب کاربرد روح راجع به جبرئیل نیز مفسران اقوال گوناگونی ذکر کرده‌اند، نظیر تعلق او به عالم مجردات و روحانیات، تکوین بدون ولادت، غلبه حیات در او، افاضۀ حیات و احیای [[شریعت]] به واسطۀ او یا بیان برتری او بر سایر [[فرشتگان]].<ref>رجوع کنید به طوسی، التبیان، ج ۱، ص۳۴۰۳۴۱، ج ۷، ص۱۱۴، ج ۸، ص۶۲؛ فخررازی، ج ۲۴، ص۱۶۵۱۶۶.</ref> | ||
دربارۀ نسبت جبرئیل با روح و مراد از روح، که به همراه [[ملائکه]] از آن در [[سوره قدر]] یاد شده<ref>رجوع کنید به نحل : ۲؛ معارج : ۴؛ نبأ: ۳۸؛ قدر: ۴.</ref> یا درباره‌اش سؤال شده،<ref>رجوع کنید به اسراء: ۸۵.</ref> اختلاف است. برخی آن را فرشته‌ای موکل بر ارواح یا موجودی برتر از ملائکه و جبرئیل دانسته و گروهی مراد از آن را جبرئیل و تعبیر روح را دالّ بر عظمت و برتری جبرئیل بر دیگر ملائک دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به طوسی، التبیان، ج ۶، | دربارۀ نسبت جبرئیل با روح و مراد از روح، که به همراه [[ملائکه]] از آن در [[سوره قدر]] یاد شده<ref>رجوع کنید به نحل : ۲؛ معارج : ۴؛ نبأ: ۳۸؛ قدر: ۴.</ref> یا درباره‌اش سؤال شده،<ref>رجوع کنید به اسراء: ۸۵.</ref> اختلاف است. برخی آن را فرشته‌ای موکل بر ارواح یا موجودی برتر از ملائکه و جبرئیل دانسته و گروهی مراد از آن را جبرئیل و تعبیر روح را دالّ بر عظمت و برتری جبرئیل بر دیگر ملائک دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به طوسی، التبیان، ج ۶، ص۳۵۹۳۶۰، ج ۱۰، ص۲۴۹؛ فخررازی، ج ۲۱، ص۳۶۳۹.</ref> | ||
===انتقاد به پندار یهود=== | ===انتقاد به پندار یهود=== | ||
آیات ۹۷ و ۹۸ [[سوره بقره|سورۀ بقره]] در واکنش به پندار [[یهودیان]] در بارۀ جبرئیل نازل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن سعد، ج ۱، | آیات ۹۷ و ۹۸ [[سوره بقره|سورۀ بقره]] در واکنش به پندار [[یهودیان]] در بارۀ جبرئیل نازل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن سعد، ج ۱، ص۱۷۵۱۷۶؛ واحدی نیشابوری، ص۱۷۱۹.</ref> آنان از [[پیامبر(ص)]] پرسیدند، کدام فرشته نزد او می‌آید و چون شنیدند که آن فرشته جبرئیل است، به علت کینه‌ای که از جبرئیل داشتند، جبرئیل را دشمن خود خواندند. | ||
ظاهراً ایشان جبرئیل را فرشته نازل کنندۀ بلا و سختی و فرمان جنگ و قتال و میکائیل را فرشتۀ رحمت و بشارت برای [[قوم یهود]] می‌دانستند،<ref>رجوع کنید به طبری، جامع ؛ زَمَخْشَری، ذیل بقره : ۹۷.</ref> از این رو آیۀ ۹۸ سورۀ بقره دشمنی با جبرئیل را | ظاهراً ایشان جبرئیل را فرشته نازل کنندۀ بلا و سختی و فرمان جنگ و قتال و میکائیل را فرشتۀ رحمت و بشارت برای [[قوم یهود]] می‌دانستند،<ref>رجوع کنید به طبری، جامع ؛ زَمَخْشَری، ذیل بقره : ۹۷.</ref> از این رو آیۀ ۹۸ سورۀ بقره دشمنی با جبرئیل را مساوی عداوت با میکائیل و دیگر فرشتگان و حتی خدا می‌شمرَد. گویا یهودیان به دنبال بهانه‌ای بودند تا از پذیرش [[اسلام]] سر باز زنند، چه پیش از این سؤال، پرسش‌های دیگری از پیامبر(ص) کرده بودند تا [[نبوت]] او را بیازمایند و هنگامی که حضرت به پرسش‌های پیشین نیکو پاسخ داد، سؤال از فرشتۀ وحی را مطرح کردند.<ref>رجوع کنید به طبری، همانجا.</ref> این در حالی است که عبداللّه بن سلام، از علمای یهود، پس از طرح پرسش‌هایی که فکر می‌کرد فقط [[انبیاء]] پاسخش را می‌دانند و شنیدن جواب‌های پیامبر(ص)، [[مسلمان]] شد.<ref>بخاری، ج ۴، ص۲۶۸.</ref> | ||
====افسانه خان الامین==== | ====افسانه خان الامین==== | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
==نزول وحی== | ==نزول وحی== | ||
بر اساس روایات موجود در منابع اسلامی، جبرئیل نخستین آیات قرآن<ref>علق : | بر اساس روایات موجود در منابع اسلامی، جبرئیل نخستین آیات قرآن<ref>علق : ۱ ۵.</ref> را در [[غار حرا]] به پیامبر(ص) [[وحی]] کرد. سپس پیامبر(ص) نزد [[خدیجه]](س) بازگشت و او را از این امر مهم آگاه ساخت.<ref>رجوع کنید به عاملی، ج ۱، ص۲۳۳.</ref> | ||
===رویکرد اهل سنت=== | ===رویکرد اهل سنت=== | ||
طبق [[روایات]] متعدد در منابع [[اهل سنّت]]، پیامبر(ص) دچار تردید شد که آیا فرشتۀ وحی را دیده یا با [[شیطان]] ملاقات کرده است و به توصیۀ همسرش نزد وَرَقَة بن نَوْفَل | طبق [[روایات]] متعدد در منابع [[اهل سنّت]]، پیامبر(ص) دچار تردید شد که آیا فرشتۀ وحی را دیده یا با [[شیطان]] ملاقات کرده است و به توصیۀ همسرش نزد وَرَقَة بن نَوْفَل فردی نصرانی که با کتب پیشین آشنا بود رفت و او ایشان را مطمئن کرد که آن [[فرشته]] همان ناموس اکبر است که پیشتر بر [[موسی(ع)]] نازل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن هشام، ج ۱، ص۱۵۵۱۵۷؛ ابن سعد، ج ۱، ص۱۹۴ ۱۹۵؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۲۹۸۳۰۳؛ همو، جامع، ذیل علق ؛ برای همین روایت با اندکی اختلاف رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۳۱۲، ج ۶، ص۲۲۳؛ بخاری، ج ۱، ص۳، ج ۴، ص۱۲۴، ج ۶، ص۸۸.</ref> | ||
این داستان را عموم سیره نویسان و [[:رده:محدثان|محدّثان]] و [[:رده:مفسران|مفسران]] بعدی پذیرفته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به قُرطُبی، ج ۱، | این داستان را عموم سیره نویسان و [[:رده:محدثان|محدّثان]] و [[:رده:مفسران|مفسران]] بعدی پذیرفته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به قُرطُبی، ج ۱، ص۱۱۵۱۱۶؛ ابن کثیر، ج ۳، ص۵ ۶، ۱۳؛ ابن حَجَر عَسقَلانی، ج ۸، ص۵۴۹ ۵۵۴.</ref> حتی این احادیث به منابع حدیثی و تفسیری [[شیعی]] نیز راه یافته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید بهابوالفتوح رازی ؛ فضل بن حسن طبرسی، ذیل آیات ابتدای سورة علق ؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص۴۲.</ref> | ||
===نظر شیعه=== | ===نظر شیعه=== | ||
[[:رده:علمای شیعه|دانشمندان]] [[شیعه]] به تفصیل به نقد سند و محتوای این روایات پرداخته‌اند، از جمله اینکه سلسله سند هیچ یک از این روایت‌ها به طور متصل به شاهد داستان نمی‌رسد؛ اختلاف نقل داستان خود گواهی بر ساختگی بودن آن است ؛ تردید پیامبر(ص) در ماهیت وحی و ملاقات با جبرئیل یا شیطان با مقام [[عصمت]] پیامبر(ص) سازگاری ندارد.<ref>رجوع کنید به عاملی، ج ۱، | [[:رده:علمای شیعه|دانشمندان]] [[شیعه]] به تفصیل به نقد سند و محتوای این روایات پرداخته‌اند، از جمله اینکه سلسله سند هیچ یک از این روایت‌ها به طور متصل به شاهد داستان نمی‌رسد؛ اختلاف نقل داستان خود گواهی بر ساختگی بودن آن است ؛ تردید پیامبر(ص) در ماهیت وحی و ملاقات با جبرئیل یا شیطان با مقام [[عصمت]] پیامبر(ص) سازگاری ندارد.<ref>رجوع کنید به عاملی، ج ۱، ص۲۲۰ ۲۲۳؛ سبحانی، ج ۱، ص۱۸۸۱۹۰؛ دوانی، ص۱۵۷۲۰۶؛ شرف الدین، ص۴۲۱؛ معرفت، ج ۱، ص۸۰ ۸۲.</ref> | ||
گفتنی است در روایات شیعی گزارشی که از آغاز وحی ارائه شده، از مشکلات یاد شده مبراست و با مقام و منزلت پیامبر(ص) هماهنگ است.<ref>رجوع کنید به ابن شهر آشوب، ج ۱، ص۴۳؛ نهج البلاغة، خطبة ۱۹۲؛ بَحْرانی، ذیل علق ؛ مجلسی، ج ۱۷، | گفتنی است در روایات شیعی گزارشی که از آغاز وحی ارائه شده، از مشکلات یاد شده مبراست و با مقام و منزلت پیامبر(ص) هماهنگ است.<ref>رجوع کنید به ابن شهر آشوب، ج ۱، ص۴۳؛ نهج البلاغة، خطبة ۱۹۲؛ بَحْرانی، ذیل علق ؛ مجلسی، ج ۱۷، ص۳۰۹۳۱۰.</ref> | ||
==کمک به پیامبر(ص)== | ==کمک به پیامبر(ص)== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
# شرح صدر پیامبر(ص) و تطهیر آن به دست او و میکائیل انجام گرفت.<ref>ابن حنبل، ج ۳، ص۱۴۹؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۰۸.</ref> | # شرح صدر پیامبر(ص) و تطهیر آن به دست او و میکائیل انجام گرفت.<ref>ابن حنبل، ج ۳، ص۱۴۹؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۰۸.</ref> | ||
# [[وضو]] گرفتن و [[نماز]] خواندن را به پیامبر(ص) تعلیم داد.<ref>ابن هشام، ج ۱، ص۱۶۱؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۰۷.</ref> | # [[وضو]] گرفتن و [[نماز]] خواندن را به پیامبر(ص) تعلیم داد.<ref>ابن هشام، ج ۱، ص۱۶۱؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۰۷.</ref> | ||
# در [[معراج]] همسفر و راهنمای حضرت رسول(ص) بود،<ref>ابن حنبل، ج ۳، | # در [[معراج]] همسفر و راهنمای حضرت رسول(ص) بود،<ref>ابن حنبل، ج ۳، ص۱۴۸۱۴۹؛ بخاری، ج ۴، ص۷۷ ۷۸؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۰۸۳۰۹.</ref> هرچند در [[سدرة المنتهی]] از همراهی پیامبر(ص) بازماند و حضرت به تنهایی به سیر معراج ادامه داد.<ref>ابن بابویه، ۱۳۸۶، ج ۱، ص۲۷۷؛ قرطبی، ج ۳، ص۴۲۵.</ref> | ||
# هنگامی که پیامبر(ص) می‌خواست رسالتش را به خانواده‌اش ابلاغ کند،<ref>رجوع کنید به شعراء: ۲۱۴.</ref> جبرئیل بر انجام این امر تأکید کرد.<ref>طبری، جامع، ذیل شعراء: ۲۱۴؛ همو، تاریخ، ج ۲، ص۳۲۰.</ref> | # هنگامی که پیامبر(ص) می‌خواست رسالتش را به خانواده‌اش ابلاغ کند،<ref>رجوع کنید به شعراء: ۲۱۴.</ref> جبرئیل بر انجام این امر تأکید کرد.<ref>طبری، جامع، ذیل شعراء: ۲۱۴؛ همو، تاریخ، ج ۲، ص۳۲۰.</ref> | ||
# همو پیامبر(ص) را از توطئۀ کفار برای قتل او پیش از [[هجرت]] آگاه ساخت.<ref>ابن هشام، ج ۲، ص۳۳۳؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۷۲.</ref> | # همو پیامبر(ص) را از توطئۀ کفار برای قتل او پیش از [[هجرت]] آگاه ساخت.<ref>ابن هشام، ج ۲، ص۳۳۳؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۳۷۲.</ref> | ||
# در [[غزوه بدر|غزوۀ بدر]]، او به همراه هزاران فرشته به یاری پیامبر(ص) و اصحابش شتافت.<ref>ابن سعد، ج ۲، ص۱۶؛ طبری، جامع، ذیل انفال : ۹؛ مجلسی، ج ۵۶، | # در [[غزوه بدر|غزوۀ بدر]]، او به همراه هزاران فرشته به یاری پیامبر(ص) و اصحابش شتافت.<ref>ابن سعد، ج ۲، ص۱۶؛ طبری، جامع، ذیل انفال : ۹؛ مجلسی، ج ۵۶، ص۱۹۸۱۹۹.</ref> | ||
جبرئیل همواره با [[تواضع]] نزد پیامبر اکرم(ص) حاضر می‌شد و پیش از ورود بر حضرت از او اجازه می‌گرفت. مکان حضور جبرئیل در [[مسجدالنبی]] [[مقام جبرئیل]] نام گرفته است.<ref>رجوع کنید به کُلَینی، ج ۴، ص۴۵۲؛ ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۵۷۰؛ همو، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص۸۵؛ طوسی، مصباح المتهجّد، ص۷۱۰.</ref> پیامبر(ص) هر سال یک بار در ماه [[رمضان]] قرآن را بر جبرئیل عرضه می‌کرد.<ref>رجوع کنید بهابن حنبل، ج ۱، ص۲۷۶، | جبرئیل همواره با [[تواضع]] نزد پیامبر اکرم(ص) حاضر می‌شد و پیش از ورود بر حضرت از او اجازه می‌گرفت. مکان حضور جبرئیل در [[مسجدالنبی]] [[مقام جبرئیل]] نام گرفته است.<ref>رجوع کنید به کُلَینی، ج ۴، ص۴۵۲؛ ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۵۷۰؛ همو، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص۸۵؛ طوسی، مصباح المتهجّد، ص۷۱۰.</ref> پیامبر(ص) هر سال یک بار در ماه [[رمضان]] قرآن را بر جبرئیل عرضه می‌کرد.<ref>رجوع کنید بهابن حنبل، ج ۱، ص۲۷۶، ۳۲۵۳۲۶، ۳۶۳؛ بخاری، ج ۲، ص۲۲۸، ج ۶، ص۱۰۱۱۰۲.</ref> گفته شده او شصت هزار مرتبه بر پیامبر اکرم(ص) فرود آمده است.<ref>ابن شهر آشوب، ج ۱، ص۴۱.</ref> | ||
==رؤیت جبرئیل== | ==رؤیت جبرئیل== | ||
===چهره حقیقی=== | ===چهره حقیقی=== | ||
بنا بر روایات کتب اهل سنّت و شیعه،<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۳۹۵، ۳۹۸، ۴۰۷، ج ۶، ص۲۴۱؛ بخاری، ج ۴، ص۸۲ | بنا بر روایات کتب اهل سنّت و شیعه،<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۳۹۵، ۳۹۸، ۴۰۷، ج ۶، ص۲۴۱؛ بخاری، ج ۴، ص۸۲ ۸۳، ج ۶، ص۵۰؛ طبری، جامع، ذیل نجم : ۸ ۱۱، ۱۲۱۶، ۱۷ ۱۸؛ ابن بابویه، ۱۳۸۷، ص۲۶۳؛ احمدبن علی طبرسی، ج ۱، ص۳۶۲.</ref> پیامبر(ص) دوبار جبرئیل را در صورت حقیقی‌اش رؤیت کرده است.<ref>رجوع کنید به نجم : ۱ ۱۸.</ref> | ||
# یک بار در «[[افق اعلی]]»، هنگامی که پیامبر از او درخواست کرد تا صورت واقعی‌اش را ببیند. | # یک بار در «[[افق اعلی]]»، هنگامی که پیامبر از او درخواست کرد تا صورت واقعی‌اش را ببیند. | ||
# بار دیگر در معراج، نزد «سدرة المنتهی» | # بار دیگر در معراج، نزد «سدرة المنتهی» | ||
نیز گفته‌اند که یک بار پیامبر(ص) او را در حالی که بین آسمان و زمین بر «[[کرسی]]» نشسته بوده، دیده و سپس آیات [[سوره مدثر|سورۀ مدثر]] بر او نازل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۳، ص۳۷۷؛ بخاری، ج ۱، ص۴، ج ۶، | نیز گفته‌اند که یک بار پیامبر(ص) او را در حالی که بین آسمان و زمین بر «[[کرسی]]» نشسته بوده، دیده و سپس آیات [[سوره مدثر|سورۀ مدثر]] بر او نازل شده است.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۳، ص۳۷۷؛ بخاری، ج ۱، ص۴، ج ۶، ص۷۵۷۶؛ طبری، جامع ؛ طوسی، التبیان، ذیل مدثر.</ref> | ||
در وصف صورت حقیقی جبرئیل برخی گفته‌اند که او ششصد بال مرصع به دُر و مروارید دارد و در عظمت، مشرق و مغرب عالم را پر می‌کند.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۴۰۷؛ بخاری، ج ۴، ص۸۳ | در وصف صورت حقیقی جبرئیل برخی گفته‌اند که او ششصد بال مرصع به دُر و مروارید دارد و در عظمت، مشرق و مغرب عالم را پر می‌کند.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۴۰۷؛ بخاری، ج ۴، ص۸۳ ۸۴؛ مقدسی، ج ۱، ص۱۷۳؛ قزوینی، ص۹۱۹۲؛ قس الاختصاص، ص۴۵۴۶ که جزئیات ویژگی‌های جبرئیل را به نقل از ابن عباس آورده است.</ref> | ||
===صورت انسانی=== | ===صورت انسانی=== | ||
پیامبر فرمود جبرئیل غالباً با چهرۀ جوان خوشرویی به نام [[دحیه کلبی|دِحْیة بن خلیفه کلبی]] بر او ظاهر می‌شده است<ref>رجوع کنید به ابن سعد، ج ۴، ص۲۵۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۲، ص۲۵۴؛ ابن طاووس، | پیامبر فرمود جبرئیل غالباً با چهرۀ جوان خوشرویی به نام [[دحیه کلبی|دِحْیة بن خلیفه کلبی]] بر او ظاهر می‌شده است<ref>رجوع کنید به ابن سعد، ج ۴، ص۲۵۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۲، ص۲۵۴؛ ابن طاووس، ص۱۲۹ ۱۳۰، ۱۴۸؛ سیوطی، ج ۱، ص۲۰۵.</ref> و حتی گفته‌اند که برخی [[صحابه]] و نیز [[عایشه]] جبرئیل را با این شمایل دیده و گمان برده بودند که او دحیۀ کلبی است.<ref>رجوع کنید به ابن سعد، ج ۳، ص۴۲۲، ۴۸۸، ج ۴، ص۲۵۰؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۵۸۲ ۵۸۳؛ همو، جامع، ذیل احزاب : ۲۶۲۷؛ کلینی، ج ۲، ص۵۸۷؛ احمدبن علی طبرسی، ج ۱، ص۱۹۵.</ref> | ||
طبق برخی [[روایات]]، او یک بار در هیئت مردی برای تعلیم [[دین]] به میان صحابه آمد.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۲۷، | طبق برخی [[روایات]]، او یک بار در هیئت مردی برای تعلیم [[دین]] به میان صحابه آمد.<ref>رجوع کنید به ابن حنبل، ج ۱، ص۲۷، ۵۲۵۳؛ بخاری، ج ۱، ص۱۸.</ref> او معمولاً همچون مرد معمولی با جامه‌ای سبز رنگ بر تن و عمامه‌ای ابریشمی بر سر، سوار بر اسب یا استر ظاهر می‌شد.<ref>رجوع کنید به ابن هشام، ج ۳، ص۷۱۶؛ ابن سعد، ج ۲، ص۲۶؛ طبری، تاریخ، همانجا.</ref> | ||
==یاری امامان(ع)== | ==یاری امامان(ع)== | ||
طبق [[احادیث]]، [[امامان شیعه]] نیز از یاری و پشتیبانی جبرئیل بهره‌مند بوده‌اند. چنانکه [[مجلسی دوم|مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار، ج ۲۵، ص۴۷ به بعد.</ref> بابی با این عنوان گشوده و احادیث بسیاری نقل کرده است. | طبق [[احادیث]]، [[امامان شیعه]] نیز از یاری و پشتیبانی جبرئیل بهره‌مند بوده‌اند. چنانکه [[مجلسی دوم|مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار، ج ۲۵، ص۴۷ به بعد.</ref> بابی با این عنوان گشوده و احادیث بسیاری نقل کرده است. | ||
نیز گفته شده است که دعای «[[دعای لیلة السبت|لیلة السبت]]» را جبرئیل به [[علی (ع)]] آموخت<ref>طوسی، مصباح المتهجّد، ص۴۲۰.</ref> و پس از درگذشت رسول اکرم(ص) مطالبی را بر [[فاطمه(س)]] القا کرد که حضرت علی (ع) آنها را در مصحفی، مشهور به [[مصحف فاطمه(س)]]، نگاشته است.<ref>رجوع کنید به صفار قمی، ص۱۷۴؛ کلینی، ج ۱، ص۲۴۱، ۴۵۸.</ref> | نیز گفته شده است که دعای «[[دعای لیلة السبت|لیلة السبت]]» را جبرئیل به [[علی(ع)]] آموخت<ref>طوسی، مصباح المتهجّد، ص۴۲۰.</ref> و پس از درگذشت رسول اکرم(ص) مطالبی را بر [[فاطمه(س)]] القا کرد که حضرت علی(ع) آنها را در مصحفی، مشهور به [[مصحف فاطمه(س)]]، نگاشته است.<ref>رجوع کنید به صفار قمی، ص۱۷۴؛ کلینی، ج ۱، ص۲۴۱، ۴۵۸.</ref> | ||
در مجموعه‌ای از روایات، تفاوت «[[رسول]]»، «[[نبوت|نبی]]» و «[[امام]]» از نظر کیفیت نزول جبرئیل بر هر یک بیان شده است. چنانکه رسول جبرئیل را می‌بیند و با او صحبت می‌کند، نبی او را در خواب می‌بیند و صدایش را می‌شنود و امام فقط صدایش را می‌شنود. صفار قمی<ref>صفار قمی، ص | در مجموعه‌ای از روایات، تفاوت «[[رسول]]»، «[[نبوت|نبی]]» و «[[امام]]» از نظر کیفیت نزول جبرئیل بر هر یک بیان شده است. چنانکه رسول جبرئیل را می‌بیند و با او صحبت می‌کند، نبی او را در خواب می‌بیند و صدایش را می‌شنود و امام فقط صدایش را می‌شنود. صفار قمی<ref>صفار قمی، ص ۳۸۸۳۹۴.</ref> این احادیث را در بابی با همین عنوان گرد آورده است.<ref>نیز رجوع کنید به کلینی، الکافی، ج ۱، ص۱۷۶۱۷۷.</ref> | ||
==در قصص انبیاء== | ==در قصص انبیاء== | ||
جبرئیل در قصص [[انبیا]] نیز نقشی ممتاز دارد، چرا که آموزگار و مددکار همۀ انبیا از [[آدم]] تا عیسی بوده است. او به آدم زراعت و نحوۀ استفاده از آهن و [[مناسک حج]]، به نوح ساختن کشتی و به [[داود (ع)]] ساختن زره را آموخت؛ [[ابراهیم (ع)]] را از آتش نمرود رهانید؛ [[اسماعیل (ع)]] را هنگام ذبح و یوسف را زمان افکنده شدن در چاه یاری رساند و برای حمایت از موسی در مبارزه با فرعونیان، آنان را به بحر احمر کشاند و غرق کرد. اکثر این داستانها را [[کعب الاحبار]] و وَهْب بن مُنَبِّه (که افرادی ناموثق هستند) روایت کرده‌اند و به تفصیل در قصص الانبیای ثعلبی<ref>برای نمونه رجوع کنید به ثعلبی، ص ۳۲، ۳۴، ۴۸، | جبرئیل در قصص [[انبیا]] نیز نقشی ممتاز دارد، چرا که آموزگار و مددکار همۀ انبیا از [[آدم]] تا عیسی بوده است. او به آدم زراعت و نحوۀ استفاده از آهن و [[مناسک حج]]، به نوح ساختن کشتی و به [[داود(ع)]] ساختن زره را آموخت؛ [[ابراهیم(ع)]] را از آتش نمرود رهانید؛ [[اسماعیل(ع)]] را هنگام ذبح و یوسف را زمان افکنده شدن در چاه یاری رساند و برای حمایت از موسی در مبارزه با فرعونیان، آنان را به بحر احمر کشاند و غرق کرد. اکثر این داستانها را [[کعب الاحبار]] و وَهْب بن مُنَبِّه (که افرادی ناموثق هستند) روایت کرده‌اند و به تفصیل در قصص الانبیای ثعلبی<ref>برای نمونه رجوع کنید به ثعلبی، ص ۳۲، ۳۴، ۴۸، ۶۷ ۶۸، ۸۲، ۱۰۰، ۱۷۶، ۲۴۵.</ref> آمده است. | ||
==القاب== | ==القاب== | ||
در روایات، جبرئیل با القاب '''طاووس الملائکه'''، '''افضل الملائکه'''، '''ناموس اکبر''' (به معنای صاحب خبر خیر، در مقابل جاسوس به معنای صاحب خبر شر) یاد شده است.<ref>رجوع کنید به نَوَوی، ج ۱، ص۱۴۴؛ قزوینی، ص۹۱؛ سیوطی، ج ۱، ص۹۲؛ مجلسی، ج ۱۷، ص۳۰۹، ج ۱۸، ص۲۲۸، ج ۵۶، ص۲۵۸.</ref> | در روایات، جبرئیل با القاب '''طاووس الملائکه'''، '''افضل الملائکه'''، '''ناموس اکبر''' (به معنای صاحب خبر خیر، در مقابل جاسوس به معنای صاحب خبر شر) یاد شده است.<ref>رجوع کنید به نَوَوی، ج ۱، ص۱۴۴؛ قزوینی، ص۹۱؛ سیوطی، ج ۱، ص۹۲؛ مجلسی، ج ۱۷، ص۳۰۹، ج ۱۸، ص۲۲۸، ج ۵۶، ص۲۵۸.</ref> | ||
جبرئیل در شمار چهار فرشتۀ برگزیده و مقرب الاهی است که وظیفۀ تدبیر عالم را برعهده دارند؛<ref>رجوع کنید به ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۴، ص۲۳۶؛ سیوطی، ج ۱، | جبرئیل در شمار چهار فرشتۀ برگزیده و مقرب الاهی است که وظیفۀ تدبیر عالم را برعهده دارند؛<ref>رجوع کنید به ابن بابویه، ۱۴۰۴، ج ۴، ص۲۳۶؛ سیوطی، ج ۱، ص۹۳۹۴؛ مجلسی، ج ۵۶، ص۱۷۰، ج ۶۵، ص۱۸.</ref> جبرئیل آورندۀ وحی، میکائیل موکَّل بر رزق و باران، [[اسرافیل]] دمنده در صور و [[عزرائیل]] فرشتۀ [[مرگ]] است. | ||
==برتری بر فرشتگان== | ==برتری بر فرشتگان== | ||
در روایات اقوالی دالّ بر برتری دیگر ملائک بر جبرئیل وجود دارد، چنانکه گاهی به دلیل وساطت میکائیل و اسرافیل در نزول وحی یا به دلیل بزرگی میکائیل یا به سبب میراندن جبرئیل به واسطۀ عزرائیل در روز [[حشر]]، این سه ملک برتر از جبرئیل شمرده شده‌اند؛<ref>برای نمونه رجوع کنید به سیوطی، ج ۱، | در روایات اقوالی دالّ بر برتری دیگر ملائک بر جبرئیل وجود دارد، چنانکه گاهی به دلیل وساطت میکائیل و اسرافیل در نزول وحی یا به دلیل بزرگی میکائیل یا به سبب میراندن جبرئیل به واسطۀ عزرائیل در روز [[حشر]]، این سه ملک برتر از جبرئیل شمرده شده‌اند؛<ref>برای نمونه رجوع کنید به سیوطی، ج ۱، ص۹۲۹۳؛ مجلسی، ج ۶، ص۳۲۹، ج ۵۶، ص۲۲۳.</ref> اما، به برتری جبرئیل اشارات صریح‌تری هست.<ref>رجوع کنید به مجلسی، ج ۵۶، ص۲۰۶، ۲۴۹، ۲۵۸.</ref> | ||
==در سنّت یهودی - مسیحی== | ==در سنّت یهودی - مسیحی== | ||
واژة عبری Gaḇrīēl که در یونانی Gabriel تلفظ شده لفظاً به معنای «خدا قادر است» یا مرد خدا و قهرمان خداست.<ref>دانشنامة معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel" ؛ | واژة عبری Gaḇrīēl که در یونانی Gabriel تلفظ شده لفظاً به معنای «خدا قادر است» یا مرد خدا و قهرمان خداست.<ref>دانشنامة معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel" ؛ دایرة المعارف جدید کاتولیک، ذیل "Gabriel, Archangel".</ref> نام جبرئیل چهار بار در [[عهدین]] آمده است: | ||
# دوبار در کتاب دانیال نبی: | # دوبار در کتاب دانیال نبی: | ||
## در کتاب دانیال نبی،<ref>دانیال نبی، ۸:۱۶.</ref> جبرئیل به صورت انسانی بر دانیال پدیدار می‌شود تا معنای رؤیای او را برایش باز گوید. حضور جبرئیل با جذبه‌ای همراه است که دانیال از آن مدهوش می‌شود. | ## در کتاب دانیال نبی،<ref>دانیال نبی، ۸:۱۶.</ref> جبرئیل به صورت انسانی بر دانیال پدیدار می‌شود تا معنای رؤیای او را برایش باز گوید. حضور جبرئیل با جذبه‌ای همراه است که دانیال از آن مدهوش می‌شود. | ||
##در جای دیگری از کتاب دانیال نبی،<ref>دانیال نبی، ۹:۲۱.</ref> جبرئیل در زمانی که دانیال مشغول [[دعا]] و [[قربانی]] است، پروازکنان نزد وی می‌آید تا اسراری را برایش آشکار کند. در این موارد جبرئیل فرشته نامیده نشده، بلکه صرفاً موجودی آسمانی است که می‌توان او را پیام‌آورِ خدا دانست و حضورش با جذبه و قدرتی الاهی همراه است.<ref>نیز رجوع کنید به کتاب دانیال نبی، ۱۰:۱۸.</ref> | ##در جای دیگری از کتاب دانیال نبی،<ref>دانیال نبی، ۹:۲۱.</ref> جبرئیل در زمانی که دانیال مشغول [[دعا]] و [[قربانی]] است، پروازکنان نزد وی می‌آید تا اسراری را برایش آشکار کند. در این موارد جبرئیل فرشته نامیده نشده، بلکه صرفاً موجودی آسمانی است که می‌توان او را پیام‌آورِ خدا دانست و حضورش با جذبه و قدرتی الاهی همراه است.<ref>نیز رجوع کنید به کتاب دانیال نبی، ۱۰:۱۸.</ref> | ||
# دوبار در انجیل لوقا: | # دوبار در انجیل لوقا: | ||
## آورنده مژدۀ تولد [[یحیی (ع)]] برای [[زکریا (ع)]]<ref>لوقا، ۱: ۱۹.</ref> | ## آورنده مژدۀ تولد [[یحیی(ع)]] برای [[زکریا(ع)]]<ref>لوقا، ۱: ۱۹.</ref> | ||
## آورنده مژدۀ تولد [[عیسی (ع)]] برای [[مریم (س)]]<ref>لوقا، ۱:۲۱.</ref> | ## آورنده مژدۀ تولد [[عیسی(ع)]] برای [[مریم(س)]]<ref>لوقا، ۱:۲۱.</ref> | ||
گفته شده است که حضور جبرئیل در [[عهد قدیم]] صرفاً نشان دهندۀ قدرت الهی است اما حضور او در [[عهد جدید]]، علاوه بر آن، آرامش بخش و اطمینان آفرین نیز هست.<ref>رجوع کنید به دانشنامة معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel".</ref> همچنین گفته شده است که هر چهار بار حضور جبرئیل در کتاب مقدّس به نحوی ناظر به وعدۀ الهی به ظهور مسیح است.<ref>رجوع کنید به | گفته شده است که حضور جبرئیل در [[عهد قدیم]] صرفاً نشان دهندۀ قدرت الهی است اما حضور او در [[عهد جدید]]، علاوه بر آن، آرامش بخش و اطمینان آفرین نیز هست.<ref>رجوع کنید به دانشنامة معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel".</ref> همچنین گفته شده است که هر چهار بار حضور جبرئیل در کتاب مقدّس به نحوی ناظر به وعدۀ الهی به ظهور مسیح است.<ref>رجوع کنید به دانشنامة معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel".</ref> | ||
===آثار غیررسمی=== | ===آثار غیررسمی=== | ||
جبرئیل در آثار غیررسمی و مجعول بین عهدین<ref>برای نمونه کتاب اول خنوخ.</ref> و بعد از آن حضور برجسته‌ای دارد و در حد ملکی مقرب ارتقا یافته است. در ترجمه و تفسیر | جبرئیل در آثار غیررسمی و مجعول بین عهدین<ref>برای نمونه کتاب اول خنوخ.</ref> و بعد از آن حضور برجسته‌ای دارد و در حد ملکی مقرب ارتقا یافته است. در ترجمه و تفسیر آرامی [[تورات]]، نقش جبرئیل بیشتر شده و به او فعالیت‌هایی نسبت داده شده که در دوره‌های اولیۀ عهد عتیق اتفاق افتاده است، مثلاً اوست که [[یوسف(ع)]] را راهنمایی می‌کند<ref>رجوع کنید به سفر پیدایش، ۳۷:۱۵.</ref> یا در دفن [[موسی(ع)]] شرکت دارد.<ref>رجوع کنید به سفر تثنیه، ۳۴:۶؛ دانشنامۀ معیار کتاب مقدّس، ذیل "Gabriel".</ref> | ||
همچنین در نوشته‌های یهودی، جبرئیل که تصور می‌شود از آتش ساخته شده، در کنار [[میکائیل]]، اوریل و رافائل جزو چهار فرشته‌ای است که در اطراف عرش‌اند. به علاوه، او در زمره فرشتگان ملاقات کننده با [[ابراهیم (ع)]] و نیز ویران کننده سَدوم (از شهرهای قوم لوط) دانسته شده است.<ref>رجوع کنید به د. جودائیکا، ذیل "Michael and Gabriel".</ref> | همچنین در نوشته‌های یهودی، جبرئیل که تصور می‌شود از آتش ساخته شده، در کنار [[میکائیل]]، اوریل و رافائل جزو چهار فرشته‌ای است که در اطراف عرش‌اند. به علاوه، او در زمره فرشتگان ملاقات کننده با [[ابراهیم(ع)]] و نیز ویران کننده سَدوم (از شهرهای قوم لوط) دانسته شده است.<ref>رجوع کنید به د. جودائیکا، ذیل "Michael and Gabriel".</ref> | ||
===رتبه در میان فرشتگان=== | ===رتبه در میان فرشتگان=== | ||
هر چند جبرئیل هم در سنّت یهودی و هم در سنّت مسیحی، به مرور زمان، اهمیت و ارج و قرب بیشتری یافته و حتی تصویر او به صورت فرشته‌ای بالدار به آثار هنری راه پیدا کرده است، نه در سنّت یهودی (که در آن میکائیل مدافع همیشگی قوم یهود تلقی می‌شده است) و نه در سنّت مسیحی، جبرئیل هیچگاه | هر چند جبرئیل هم در سنّت یهودی و هم در سنّت مسیحی، به مرور زمان، اهمیت و ارج و قرب بیشتری یافته و حتی تصویر او به صورت فرشته‌ای بالدار به آثار هنری راه پیدا کرده است، نه در سنّت یهودی (که در آن میکائیل مدافع همیشگی قوم یهود تلقی می‌شده است) و نه در سنّت مسیحی، جبرئیل هیچگاه به‌اندازه میکائیل اهمیت نیافته و همیشه مرتبه‌ای ثانوی داشته است.<ref>رجوع کنید به دایرة المعارف جدید کاتولیک، ذیل "Gabriel, Archangel"؛ د. جودائیکا، ذیل "Michael and Gabriel".</ref> | ||
==در فلسفه == | ==در فلسفه == | ||
در متون فلسفی و عرفانی، جبرئیل با مفاهیم و اصطلاحاتی همچون عقل و روح پیوند دارد. | در متون فلسفی و عرفانی، جبرئیل با مفاهیم و اصطلاحاتی همچون عقل و روح پیوند دارد. | ||
===ابن سینا=== | ===ابن سینا=== | ||
[[ابن سینا]] با بیان اینکه منظور از عقول، ملائکۀ مقرب‌اند، در تبیین کیفیت [[وحی]]، معتقد به اتصال رسول اکرم (ص) به عقل فَعّال و دریافت معارف از این طریق است.<ref>ابن سینا، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۳، ۱۱۶.</ref> او فرشتۀ نازل کنندۀ وحی را روح القُدُس می‌خواند و آن را | [[ابن سینا]] با بیان اینکه منظور از عقول، ملائکۀ مقرب‌اند، در تبیین کیفیت [[وحی]]، معتقد به اتصال رسول اکرم(ص) به عقل فَعّال و دریافت معارف از این طریق است.<ref>ابن سینا، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۳، ۱۱۶.</ref> او فرشتۀ نازل کنندۀ وحی را روح القُدُس می‌خواند و آن را شریفترین ارواح و نفس قدسی یا واسطه میان واجب و عقل اول معرفی می‌کند.<ref>رجوع کنید به ابن سینا، ۱۴۰۴، ج ۱، ص۴۴۲؛ همو، ۱۳۶۵ش،ص ۸۹ ۹۰.</ref> | ||
===شیخ اشراق=== | ===شیخ اشراق=== | ||
[[شهاب الدین سهروردی]]<ref>سهروردی، ج ۲، ص۲۶۵.</ref> نیز جبرئیل را در سیر نزولی عقول و کلمات الاهی، آخرین کلمه و عقل دهم دانسته است. در اصطلاح فلسفۀ اشراق، جبرئیل از جملۀ انوار قاهره و از بزرگ‌ترین آنان و صاحب طلسم نوع انسانی است.<ref>رجوع کنید به سهروردی، ج ۲، | [[شهاب الدین سهروردی]]<ref>سهروردی، ج ۲، ص۲۶۵.</ref> نیز جبرئیل را در سیر نزولی عقول و کلمات الاهی، آخرین کلمه و عقل دهم دانسته است. در اصطلاح فلسفۀ اشراق، جبرئیل از جملۀ انوار قاهره و از بزرگ‌ترین آنان و صاحب طلسم نوع انسانی است.<ref>رجوع کنید به سهروردی، ج ۲، ص۲۰۰۲۰۱.</ref> سهروردی پیدایش عالم عنصری و محسوس و نیز ارواح آدمیان را معلول فعل جبرئیل دانسته<ref>سهروردی، ج ۳، ص۲۰۹، ۲۱۷ ۲۱۸.</ref> و علاوه بر بخشش حیات، اعطای علم و فضیلت را نیز به او نسبت داده است.<ref>سهروردی، ج ۲، ص۲۰۱.</ref> | ||
به نظر سهروردی<ref>سهروردی، ج ۳، | به نظر سهروردی<ref>سهروردی، ج ۳، ص۱۷۹۱۸۰.</ref> جبرئیل یا روح القدس، نفوس انسانی را از قوه به فعل می‌آورد و اگر انسانها استعداد لازم را در خود فراهم آورند، می‌توانند به او متصل شوند و از گنجینۀ علم و فضائل او بهره‌مند گردند. در این دیدگاه، نسبتی که جبرائیل با نفوس انسانی دارد، به نسبت خورشید با چشم یا قلم با لوح تمثیل شده است. به این ترتیب، جبرئیل واسطۀ وجود و منشأ معرفت نفوس انسانی است. | ||
===ملاصدرا=== | ===ملاصدرا=== | ||
[[ملاصدرا]]<ref>صدرالدین شیرازی، ۱۳۳۷ش، سفر ۳، ج ۲، ص۲۳.</ref> جبرئیل و روح القدس و عقل فَعّال را یکی دانسته است. از نظر او<ref>ملااصدرا، ۱۳۳۷ش، سفر ۱، ج ۲، ص۶۳، سفر ۴، ج ۲، | [[ملاصدرا]]<ref>صدرالدین شیرازی، ۱۳۳۷ش، سفر ۳، ج ۲، ص۲۳.</ref> جبرئیل و روح القدس و عقل فَعّال را یکی دانسته است. از نظر او<ref>ملااصدرا، ۱۳۳۷ش، سفر ۱، ج ۲، ص۶۳، سفر ۴، ج ۲، ص۱۴۲۱۴۳.</ref> جبرئیل فرشتۀ هدایت است و در میان فرشتگان، نقش برجسته‌ای در تکمیل نفوس دارد و به واسطه او علوم به نفوس و وحی به انبیا افاضه می‌شود. از نظر ملاصدرا،<ref>ملاصدرا، ۱۳۳۷ش، سفر ۴، ج ۲، ص۱۴۴.</ref> جبرئیل در افاضۀ علم به انسانها، همه را برابر می‌داند و درجه و میزان کسب علوم و معارف، به تفاوت استعدادها و قابلیتهای نفوس که زمینه‌ساز ارتباط با جبرئیل یا عقل فعال است بستگی دارد. به نظر ملاصدرا،<ref>ملاصدرا، ۱۳۶۷ش، ج ۲، ص۴۴۹.</ref> جبرئیل دو مَقام دارد که به تناسب آنها دو لقب به او داده شده است : مادامی که از آسمانِ تجرد و قرب، نزول نیافته، شایسته لقب «روح القدس» است و هنگامی که از آن مقام تنزل بیابد و در صورتی متناسب، متمثل شود، تعبیر «روح» برای او به کار می‌رود. | ||
===اسماعیلیه=== | ===اسماعیلیه=== | ||
[[ابویعقوب سجستانی]] (متوفی ۳۵۳ق)، از اندیشمندان [[اسماعیلیه]]، ضمن توضیحِ سه اصطلاح «جَدّ»، «فتح» و «خیال» و تطبیق آنها بر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، «جدّ» را همان «بخت» و عامل تعیین کننده سعادت و شقاوت انسانها دانسته است که اگر نفسی پاک را مورد توجه قرار دهد، آن فرد مربی عصر خود می‌شود و مردم را به رضوان الاهی رهنمون می‌گردد. انوار ملکوتی از طریق جدّ به این فرد می‌رسد و هرگاه این پیام‌ها مجمل و مبهم باشند، فتح (میکائیل) آنها را خواهد گشود.<ref>رجوع کنید به سجستانی، ص | [[ابویعقوب سجستانی]] (متوفی ۳۵۳ق)، از اندیشمندان [[اسماعیلیه]]، ضمن توضیحِ سه اصطلاح «جَدّ»، «فتح» و «خیال» و تطبیق آنها بر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل، «جدّ» را همان «بخت» و عامل تعیین کننده سعادت و شقاوت انسانها دانسته است که اگر نفسی پاک را مورد توجه قرار دهد، آن فرد مربی عصر خود می‌شود و مردم را به رضوان الاهی رهنمون می‌گردد. انوار ملکوتی از طریق جدّ به این فرد می‌رسد و هرگاه این پیام‌ها مجمل و مبهم باشند، فتح (میکائیل) آنها را خواهد گشود.<ref>رجوع کنید به سجستانی، ص ۴۳۴۴.</ref> | ||
[[ناصر خسرو|ناصرخسرو]] (متوفی ۴۸۱) نیز که پیرو همان عقاید و آرای فکری بوده است، جبرئیل، [[میکائیل]] و [[اسرافیل]] را با سه لقب «جدّ» «فتح» و «خیال»، در زمره هفت نور ازلی و پس از عقل و نفس نام برده است.<ref>رجوع کنید به ناصر خسرو، ص۱۰۹، ۱۳۸.</ref> | [[ناصر خسرو|ناصرخسرو]] (متوفی ۴۸۱) نیز که پیرو همان عقاید و آرای فکری بوده است، جبرئیل، [[میکائیل]] و [[اسرافیل]] را با سه لقب «جدّ» «فتح» و «خیال»، در زمره هفت نور ازلی و پس از عقل و نفس نام برده است.<ref>رجوع کنید به ناصر خسرو، ص۱۰۹، ۱۳۸.</ref> | ||
==متون عرفانی== | ==متون عرفانی== | ||
در متون عرفانی، جبرئیل مبدأ حیات، مظهر علم حق تعالی، صورت متمثلۀ عقل، موکَّل بر تحصیل علوم و تدبیر معاش و استاد رسل خوانده شده است.<ref>رجوع کنید به نَسَفی، ص۱۴۷؛ ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج ۳، ص۴۰۰؛ همو، فصوص الحکم، ج ۱، ص۱۳۸؛ فناری، ص۵۰۹؛ لاهیجی، ص۸۱، ۲۲۷.</ref> او یکی از چهار فرشته‌ای است که قبل از [[قیامت]]، و نیز یکی از هشت حاملی است که در هنگام قیامت، [[عرش الاهی]] را حمل می‌کنند.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج ۱، | در متون عرفانی، جبرئیل مبدأ حیات، مظهر علم حق تعالی، صورت متمثلۀ عقل، موکَّل بر تحصیل علوم و تدبیر معاش و استاد رسل خوانده شده است.<ref>رجوع کنید به نَسَفی، ص۱۴۷؛ ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج ۳، ص۴۰۰؛ همو، فصوص الحکم، ج ۱، ص۱۳۸؛ فناری، ص۵۰۹؛ لاهیجی، ص۸۱، ۲۲۷.</ref> او یکی از چهار فرشته‌ای است که قبل از [[قیامت]]، و نیز یکی از هشت حاملی است که در هنگام قیامت، [[عرش الاهی]] را حمل می‌کنند.<ref>ابن عربی، الفتوحات المکیة، ج ۱، ص۱۴۷ ۱۴۸؛ فناری، ص۴۴۹.</ref> | ||
به گفته فناری،<ref>فناری، ص ۵۱۸.</ref> مُقام جبرئیل در [[سدرة المنتهی]] است و آن مقام، برزخی میان عالم طبیعتِ عنصری و عالم طبیعتِ کلی ثابت است که مختص است به [[عالم مثال]] و [[عرش]] و [[کرسی]] و آنچه مشتمل بر آنهاست؛ از این رو، صورت جبرئیل که در آن مقام ظاهر شده مشتمل بر خواص چیزهایی است که فوق سدره و مادون آن است. جبرئیل ناقل کلمۀ الاهی است:<ref>فناری،ص ۴۰۲.</ref> | به گفته فناری،<ref>فناری، ص ۵۱۸.</ref> مُقام جبرئیل در [[سدرة المنتهی]] است و آن مقام، برزخی میان عالم طبیعتِ عنصری و عالم طبیعتِ کلی ثابت است که مختص است به [[عالم مثال]] و [[عرش]] و [[کرسی]] و آنچه مشتمل بر آنهاست؛ از این رو، صورت جبرئیل که در آن مقام ظاهر شده مشتمل بر خواص چیزهایی است که فوق سدره و مادون آن است. جبرئیل ناقل کلمۀ الاهی است:<ref>فناری،ص ۴۰۲.</ref> | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۴۷: | ||
# قولی: روح الامین، لقب او به اعتبار دوم (قولی) است. | # قولی: روح الامین، لقب او به اعتبار دوم (قولی) است. | ||
[[سید حیدر آملی]]<ref>آملی، ص۶۸۸.</ref> به اعتباری جبرئیل را همان عقل اول دانسته است اما به اعتقاد جیلی<ref>جیلی، ج ۱، | [[سید حیدر آملی]]<ref>آملی، ص۶۸۸.</ref> به اعتباری جبرئیل را همان عقل اول دانسته است اما به اعتقاد جیلی<ref>جیلی، ج ۱، ص۲۷۳۰.</ref> خدا جبرئیل را از عقل اول که همان روحانیت حضرت محمد(ص) است، در [[ازل]] خلق کرد و به این سبب، رسول اکرم(ص) پدر جبرئیل و اصلِ همۀ عالم است. به همین دلیل در شب [[معراج]]، جبرئیل که فروتر از رسول اکرم است، از ادامه عروج به مراتب بالاتر باز ماند. | ||
او معتقد است که «حقیقت محمدیه» یا «روح»، اشرف فرشتگان و برترینِ موجودات است و بسیاری از ملائک و از جمله جبرئیل، صورتی از وی و مخلوق اویند.<ref>رجوع کنید به جیلی، ج ۱، | او معتقد است که «حقیقت محمدیه» یا «روح»، اشرف فرشتگان و برترینِ موجودات است و بسیاری از ملائک و از جمله جبرئیل، صورتی از وی و مخلوق اویند.<ref>رجوع کنید به جیلی، ج ۱، ص۱۵۱۷؛ قس عطار، ۱۳۵۶ش، ص۳۵۹ که با توجه به آیة «قُلِ الرُّوحُ مِن اَمْرِ رَبّی»، اسرا: ۸۵، جبرئیل را ظهور یا ظاهر آن امر بیان کرده است.</ref> روح القدس و روح الامین نیز نزد جیلی، لقب ویژة جبرئیل نیست و به نظر او اینکه جبرئیل را روح الامین نامیده‌اند از باب تسمیه فرع (جبرئیل) به اعتبار اصلش (یعنی عقل اول) است.<ref>رجوع کنید به جیلی، ج ۱، ص۱۳ ۱۵، ۳۰.</ref> در اصطلاح اهل تصوف، به جبرئیل، روح القاء (واسطه القای علم غیب بر قلوب) نیز گفته شده است.<ref>رجوع کنید به عبدالرزاق کاشی، قسم ۱، ص۱۶۹؛ نقشبندی خالدی، ص۶۱.</ref> | ||
===در ادبیات عرفانی=== | ===در ادبیات عرفانی=== | ||
====تطبیق سیمرغ==== | ====تطبیق سیمرغ==== | ||
[[Image:سیمرغ.jpg|thumb|230px|تصویری خیالی از سیمرغ]] | [[Image:سیمرغ.jpg|thumb|230px|تصویری خیالی از سیمرغ]] | ||
در ادبیات عرفانی، امکان تطبیق خصوصیات سیمرغ بر جبرئیل مطرح شده است. سیمرغ، پرنده‌ای افسانه‌ای، مقدّس و ماوراء طبیعی است و همچون جبرئیل با بال و پر بزرگ و جثه عظیم وصف شده است.<ref>رجوع کنید به فردوسی، ج ۱، ص۱۳۸، ج ۶، ص۱۷۰۳؛ اسدی طوسی، ص۱۵۳؛ عطار، ۱۳۵۶ش، ص۶۶؛ مولوی، ج ۲، دفتر ۴، بیت ۳۷۶۹؛ پورنامداریان، ۱۳۷۴ش، ص۷۵، ۸۱ | در ادبیات عرفانی، امکان تطبیق خصوصیات سیمرغ بر جبرئیل مطرح شده است. سیمرغ، پرنده‌ای افسانه‌ای، مقدّس و ماوراء طبیعی است و همچون جبرئیل با بال و پر بزرگ و جثه عظیم وصف شده است.<ref>رجوع کنید به فردوسی، ج ۱، ص۱۳۸، ج ۶، ص۱۷۰۳؛ اسدی طوسی، ص۱۵۳؛ عطار، ۱۳۵۶ش، ص۶۶؛ مولوی، ج ۲، دفتر ۴، بیت ۳۷۶۹؛ پورنامداریان، ۱۳۷۴ش، ص۷۵، ۸۱ ۸۲؛ منزوی، ص۴۹۵۰؛ نیز رجوع کنید به خاقانی، ص۳۷؛ قس صدرالدین شیرازی، ۱۳۳۷ش، سفر ۴، ج ۲، ص۱۴۳ ۱۴۴، که گزارش کرده عارفان این فرشتة روحانی را عنقا نامیده‌اند.</ref> حمایت سیمرغ از زال و واسطه بودن او برای انتقال نیروهای غیبی به زال، بی‌شباهت به ارتباط جبرئیل با پیامبر(ص) نیست.<ref>پورنامداریان، ۱۳۷۴ش، ص۸۲۸۴.</ref> | ||
درخت یا کوهی که سیمرغ بر آن آشیانه دارد نیز دارای خصوصیات غیرمادّی است: | درخت یا کوهی که سیمرغ بر آن آشیانه دارد نیز دارای خصوصیات غیرمادّی است: | ||
::آن درخت که طوبی نام دارد، از میان کوهها بیرون آمده و مادرِ همه گیاهان و روییدنی‌هاست. هر بامداد که سیمرغ از آشیان خود بیرون می‌پرد و بر زمین بال می‌گسترد، هر میوه که بر درخت و هر نباتی که بر زمین می‌روید از اثر پرِ اوست.<ref>رجوع کنید به سهروردی، ج ۳، ص۲۳۲.</ref> | ::آن درخت که طوبی نام دارد، از میان کوهها بیرون آمده و مادرِ همه گیاهان و روییدنی‌هاست. هر بامداد که سیمرغ از آشیان خود بیرون می‌پرد و بر زمین بال می‌گسترد، هر میوه که بر درخت و هر نباتی که بر زمین می‌روید از اثر پرِ اوست.<ref>رجوع کنید به سهروردی، ج ۳، ص۲۳۲.</ref> | ||
::متناظر با آن، مکان جبرئیل را در سدرة المنتهی دانسته‌اند که درختی با عظمت است و علم و عمل خلایق و مقامات [[انبیا]] و [[ملائکه]] به آنجا ختم می‌شود.<ref>رجوع کنید به میبدی، ج ۹، ص۳۶۰؛ طوسی، ص۲۵.</ref> | ::متناظر با آن، مکان جبرئیل را در سدرة المنتهی دانسته‌اند که درختی با عظمت است و علم و عمل خلایق و مقامات [[انبیا]] و [[ملائکه]] به آنجا ختم می‌شود.<ref>رجوع کنید به میبدی، ج ۹، ص۳۶۰؛ طوسی، ص۲۵.</ref> | ||
::سیمرغ، شاه مرغان است<ref>فردوسی، ج ۱، ص۱۳۹.</ref> و آنچه در رساله الطیر ابن سینا<ref>ابن سینا، ص | ::سیمرغ، شاه مرغان است<ref>فردوسی، ج ۱، ص۱۳۹.</ref> و آنچه در رساله الطیر ابن سینا<ref>ابن سینا، ص ۱۹۲۷.</ref> و داستان مرغان احمد غزالی<ref>غزالی احمد، ص ۲۶۳۵.</ref> در بارۀ سفر پرندگان به سوی او و طی مراحل و مدارج آمده، مشابه مراحل تکامل نفس و رسیدن آن به مرحله عقل مستفاد و اتصال به عقل فعال (جبرئیل) است.<ref>رجوع کنید به پورنامداریان، ۱۳۶۴ش، ص۲۵۵۲۵۶؛ همو، ۱۳۷۴ش، ص۸۷ ۸۸؛ ستاری، ص۱۲۲۱۲۴، ۱۲۸۱۲۹.</ref> | ||
====یاری سیمرغ به عرفا==== | ====یاری سیمرغ به عرفا==== | ||
| خط ۱۶۵: | خط ۱۶۵: | ||
====خصوصیات عرفانی جبرئیل==== | ====خصوصیات عرفانی جبرئیل==== | ||
سهروردی در رسالۀ آواز پر جبرئیل،<ref>سهروردی، ج ۳، | سهروردی در رسالۀ آواز پر جبرئیل،<ref>سهروردی، ج ۳، ص۲۲۰۲۲۲.</ref> متأثر از آنچه در [[قرآن]]<ref>فاطر: ۱.</ref> در وصف بال ملائک و در روایات درباره بال‌های جبرئیل آمده است، جبرئیل را به سبب داشتن دو بال، برتر از ملائکی می‌داند که سه یا چهار بال دارند، زیرا دو از سایر اعداد به یک نزدیک‌تر است. او همچنین به روشن بودن بال راست و تاریکی بال چپ جبرئیل اشاره کرده است. نور از دیدگاه سهروردی نشانه وجود و ظلمت نشانۀ عدم است و غیر از نورالانوار که نور محض و واجب الوجود بالذات است، هر موجود دیگری ممکن الوجود است و به سبب همین امکان، بال چپِ جبرئیل تاریک است. از بال راست جبرئیل که نورانی است، نفوس و از بال چپ او، عالم مادّی پدید می‌آید. القای حقایق به انبیا و اولیا به بال راست و قهر و صیحه و حوادث به بال چپ او منتسب است.<ref>رجوع کنید به پورنامداریان، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۰۱۷۱؛ نیز در وصف بال و پر جبرئیل رجوع کنید به روزبهان بَقْلی، ص۲۳۵.</ref> | ||
همچنین بنا بر گزارش [[صدرالدین شیرازی]]<ref>صدرالدین شیرازی، ۱۳۳۷ش، سفر ۴، ج ۲، ص۱۴۵.</ref> به نظر اهل عرفان این پرندۀ قدسی که در کوه قاف جای دارد، صفیرش موجب بیداری خفتگانِ در تاریکی و سبب هوشیاری غافلانِ از ذکر آیات الاهی می‌شود اما شمار کسانی که به آوای او گوش دهند و آوازش را بشناسند اندک است. هرکس زبان او را بفهمد زبان همه مرغان را می‌فهمد. | همچنین بنا بر گزارش [[صدرالدین شیرازی]]<ref>صدرالدین شیرازی، ۱۳۳۷ش، سفر ۴، ج ۲، ص۱۴۵.</ref> به نظر اهل عرفان این پرندۀ قدسی که در کوه قاف جای دارد، صفیرش موجب بیداری خفتگانِ در تاریکی و سبب هوشیاری غافلانِ از ذکر آیات الاهی می‌شود اما شمار کسانی که به آوای او گوش دهند و آوازش را بشناسند اندک است. هرکس زبان او را بفهمد زبان همه مرغان را می‌فهمد. | ||
در ادبیات منظوم، شهپر یا پر جبرئیل نیز اصطلاحی پرکاربرد است<ref>برای نمونه رجوع کنید به سنایی، ص۶۷۶؛ انوری، ج ۱، ص۶۵؛ خاقانی، ص۳۱، ۱۸۱، ۲۲۳، ۳۴۰؛ نظامی، ج ۳، اقبالنامه، ص۲۱۲؛ عطار، ۱۳۵۶ش، | در ادبیات منظوم، شهپر یا پر جبرئیل نیز اصطلاحی پرکاربرد است<ref>برای نمونه رجوع کنید به سنایی، ص۶۷۶؛ انوری، ج ۱، ص۶۵؛ خاقانی، ص۳۱، ۱۸۱، ۲۲۳، ۳۴۰؛ نظامی، ج ۳، اقبالنامه، ص۲۱۲؛ عطار، ۱۳۵۶ش، ص۶۶ ۶۷؛ مولوی، ج ۲، دفتر ۳، بیت ۱۵۱۵، دفتر ۴، بیت ۳۷۶۹، ج ۳، دفتر ۶، بیت ۴۱۳۹؛ جامی، ج ۱، تحفة الاحرار، ص۴۸۹؛ فروغی، ص۹، ۴۸، ۱۶۷.</ref> و ویژگی‌هایی همچون محافظت در برابر دشمنان، جلوگیری از صدمۀ آتش و آب، و ترمیم جراحت برای آن بیان شده است<ref>رجوع کنید به مسعود سعدسلمان، ص۲۷۱، ۳۲۰؛ سنایی، ص۱۶۸، ۲۰۱؛ خاقانی، ص۳۷، ۵۶۰.</ref> جبرئیل را «طاووس الملائکه»، «اَبِ ما» (پدر ما) و عقل کل نیز خوانده‌اند.<ref>رجوع کنید به انوری، ج ۱، ص۳۶۷؛ عطار، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۲۱۳۳.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۱۹۷: | خط ۱۹۷: | ||
* ابن هشام، سیرة النبی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، [ قاهره ] ۱۳۸۳/۱۹۶۳؛ | * ابن هشام، سیرة النبی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، [ قاهره ] ۱۳۸۳/۱۹۶۳؛ | ||
* ابوحیان غرناطی، تفسیر البحرالمحیط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛ | * ابوحیان غرناطی، تفسیر البحرالمحیط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛ | ||
* ابوالفتوح رازی، روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد | * ابوالفتوح رازی، روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵۱۳۷۶ش ؛ | ||
* ابویعقوب سجستانی، کتاب الافتخار، چاپ مصطفی غالب، [ بیروت ] ۱۹۸۰؛ | * ابویعقوب سجستانی، کتاب الافتخار، چاپ مصطفی غالب، [ بیروت ] ۱۹۸۰؛ | ||
* الاختصاص، [ منسوب به ] محمدبن محمد مفید، چاپ علی اکبر غفاری، قم : جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، [ بی‌تا. ] ؛ | * الاختصاص، [ منسوب به ] محمدبن محمد مفید، چاپ علی اکبر غفاری، قم : جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، [ بی‌تا. ] ؛ | ||
* محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج ۱۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره [ بی‌تا. ] ؛ | * محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج ۱۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره [ بی‌تا. ] ؛ | ||
* علی بن احمد اسدی طوسی، گرشاسب نامه، چاپ حبیب یغمائی، تهران ۱۳۵۴ش ؛ | * علی بن احمد اسدی طوسی، گرشاسب نامه، چاپ حبیب یغمائی، تهران ۱۳۵۴ش ؛ | ||
* محمدبن محمد (علی) انوری، دیوان، چاپ محمدتقی مدرس رضوی، تهران | * محمدبن محمد (علی) انوری، دیوان، چاپ محمدتقی مدرس رضوی، تهران ۱۳۳۷۱۳۴۰ش ؛ | ||
* هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر زرندی، تهران ۱۳۳۴ش، چاپ افست قم [ بی‌تا. ] ؛ | * هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر زرندی، تهران ۱۳۳۴ش، چاپ افست قم [ بی‌تا. ] ؛ | ||
* محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛ احمدبن محمد ثعلبی، قصص الانبیاء، المسمی عرائس المجالس، بیروت : المکتبة الثقافیة، [ بی‌تا. ] ؛ | * محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛ احمدبن محمد ثعلبی، قصص الانبیاء، المسمی عرائس المجالس، بیروت : المکتبة الثقافیة، [ بی‌تا. ] ؛ | ||
* تقی پورنامداریان، دیدار با سیمرغ : هفت مقاله در عرفان، و شعر و اندیشة عطار، مقالة ۲: «سیمرغ و جبرئیل»، تهران ۱۳۷۴ش ؛ | * تقی پورنامداریان، دیدار با سیمرغ : هفت مقاله در عرفان، و شعر و اندیشة عطار، مقالة ۲: «سیمرغ و جبرئیل»، تهران ۱۳۷۴ش ؛ | ||
* همو، رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی : تحلیلی از داستانهای عرفانی | * همو، رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی : تحلیلی از داستانهای عرفانی فلسفی ابن سینا و سهروردی، تهران ۱۳۶۴ش ؛ | ||
* عبدالرحمان بن احمد جامی، مثنوی هفت اورنگ، چاپ جابلقا دادعلیشاه و دیگران، تهران ۱۳۷۸ش ؛ | * عبدالرحمان بن احمد جامی، مثنوی هفت اورنگ، چاپ جابلقا دادعلیشاه و دیگران، تهران ۱۳۷۸ش ؛ | ||
* هشام جعیط، الوحی و القرآن و النبوة، بیروت ۲۰۰۰؛ | * هشام جعیط، الوحی و القرآن و النبوة، بیروت ۲۰۰۰؛ | ||
| خط ۲۱۸: | خط ۲۱۸: | ||
* روزبهان بقلی، شرح شطحیات، چاپ هانری کوربن، تهران ۱۳۶۰ش ؛ | * روزبهان بقلی، شرح شطحیات، چاپ هانری کوربن، تهران ۱۳۶۰ش ؛ | ||
* زمخشری ؛ | * زمخشری ؛ | ||
* جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، قم ?[ | * جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، قم ?[ ۱۳۴۵۱۳۵۱ش ] ؛ | ||
* جلال ستاری، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران ۱۳۷۲ش ؛ | * جلال ستاری، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران ۱۳۷۲ش ؛ | ||
* احمدبن یوسف سمین حلبی، الدرالمصون فی علوم الکتاب المکنون، چاپ احمدمحمد خرّاط، دمشق | * احمدبن یوسف سمین حلبی، الدرالمصون فی علوم الکتاب المکنون، چاپ احمدمحمد خرّاط، دمشق ۱۴۰۶۱۴۱۴/ ۱۹۸۶۱۹۹۳؛ | ||
* مجدودبن آدم سنایی، کتاب حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، چاپ محمدتقی مدرس رضوی، [ تهران ? ۱۳۲۹ش ] ؛ | * مجدودبن آدم سنایی، کتاب حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه، چاپ محمدتقی مدرس رضوی، [ تهران ? ۱۳۲۹ش ] ؛ | ||
* یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تهران ۱۳۸۰ش ؛ | * یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تهران ۱۳۸۰ش ؛ | ||
| خط ۲۲۷: | خط ۲۲۷: | ||
* محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تهران ۱۳۳۷ش ؛ چاپ افست قم [ بی‌تا. ] ؛ | * محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تهران ۱۳۳۷ش ؛ چاپ افست قم [ بی‌تا. ] ؛ | ||
* همو، شرح اصول الکافی، ج ۲، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۷ش ؛ | * همو، شرح اصول الکافی، ج ۲، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۷ش ؛ | ||
* همو، تفسیرالقرآن الکریم، چاپ محمد خواجوی، قم | * همو، تفسیرالقرآن الکریم، چاپ محمد خواجوی، قم ۱۳۷۹۱۳۸۰ش ؛ | ||
* محمدبن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش ؛ | * محمدبن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش ؛ | ||
* طباطبائی ؛ | * طباطبائی ؛ | ||
| خط ۲۵۳: | خط ۲۵۳: | ||
* مسعود سعد سلمان، دیوان، چاپ غلامرضا رشید یاسمی، تهران ۱۳۱۸ش ؛ | * مسعود سعد سلمان، دیوان، چاپ غلامرضا رشید یاسمی، تهران ۱۳۱۸ش ؛ | ||
* محمدجواد مشکور، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران ۱۳۵۷ش ؛ | * محمدجواد مشکور، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران ۱۳۵۷ش ؛ | ||
* محمدهادی معرفت، التمهید فی علوم القرآن، قم | * محمدهادی معرفت، التمهید فی علوم القرآن، قم ۱۴۱۱۱۴۱۲؛ | ||
* مطهربن طاهر مقدسی، کتاب البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس | * مطهربن طاهر مقدسی، کتاب البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹۱۹۱۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۲؛ | ||
* احمدبن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۱ش ؛ | * احمدبن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۱ش ؛ | ||
* علینقی منزوی، سی مرغ و سیمرغ، تهران ۱۳۵۹ش ؛ | * علینقی منزوی، سی مرغ و سیمرغ، تهران ۱۳۵۹ش ؛ | ||
* جلال الدین محمدبن محمد مولوی، کتاب مثنوی معنوی، چاپ رینولد آلن نیکلسون، تهران : انتشارات مولی، [ بی‌تا.] ؛ | * جلال الدین محمدبن محمد مولوی، کتاب مثنوی معنوی، چاپ رینولد آلن نیکلسون، تهران : انتشارات مولی، [ بی‌تا.] ؛ | ||
* ناصرخسرو، کتاب جامع الحکمتین، چاپ هانری کوربن و محمد معین، تهران ۱۳۶۳ش ؛ | * ناصرخسرو، کتاب جامع الحکمتین، چاپ هانری کوربن و محمد معین، تهران ۱۳۶۳ش ؛ | ||
* احمدبن محمد نَحاس، معانی القرآن الکریم، چاپ محمدعلی صابونی، مکه | * احمدبن محمد نَحاس، معانی القرآن الکریم، چاپ محمدعلی صابونی، مکه ۱۴۰۸۱۴۱۰؛ | ||
* عزیزالدین بن محمد نسفی، مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، چاپ ماریژان موله، تهران ۱۳۴۱ ش؛ | * عزیزالدین بن محمد نسفی، مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، چاپ ماریژان موله، تهران ۱۳۴۱ ش؛ | ||
* الیاس بن یوسف نظامی، سبعة حکیم نظامی، چاپ حسن وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۳ش ؛ | * الیاس بن یوسف نظامی، سبعة حکیم نظامی، چاپ حسن وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۳ش ؛ | ||
| خط ۲۶۷: | خط ۲۶۷: | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
* | * Arthur Jeffery, The foreign vocabulary of the Qur , a ¦n , Baroda 1938; Martin R. Zammit, A comparative lexical study of Qur , anic Arabic , Leiden 2002. | ||
* Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982, s.v. "Michael and Gabriel" (by Harold Louis Ginsberg); | * Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982, s.v. "Michael and Gabriel" (by Harold Louis Ginsberg); | ||
* The International standard Bible encyclopedia , ed. Geoffrey W. Bromiley, Michigan: William B. Eerdmans, 1979-1988, s.v. "Gabriel" (by L. Hunt); New Catholic encyclopedia , Detroit: Thomson, 2003, s.v. "Gabriel, Archangel" (by T. L. Fallon). | * The International standard Bible encyclopedia , ed. Geoffrey W. Bromiley, Michigan: William B. Eerdmans, 1979-1988, s.v. "Gabriel" (by L. Hunt); New Catholic encyclopedia , Detroit: Thomson, 2003, s.v. "Gabriel, Archangel" (by T. L. Fallon). | ||
| خط ۲۷۶: | خط ۲۷۶: | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4476 دانشنامۀ جهان اسلام] | * منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4476 دانشنامۀ جهان اسلام] | ||
* [http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=22605 | * [http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=22605 جبرئیل و میکائیل، خادمان امیرمؤمنان علیه‌السلام] | ||
* [http://www.erfan.ir/farsi/mafatih59/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%81%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%AD%20%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D8%A7%20%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%20%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%20%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%20-%20%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%DA%A9%D9%87%20%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84%20%D8%A8%D9%87%20%D9%BE%DB%8C%D8%BA%D9%85%DB%8C%D8%B1(%D8%B5)%20%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%AE%D8%AA دعایی که جبرئیل به پیغمیر(ص) آموخت] | * [http://www.erfan.ir/farsi/mafatih59/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D9%85%D9%81%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%AD%20%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D8%A7%20%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%20%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%20%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%20-%20%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%DA%A9%D9%87%20%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84%20%D8%A8%D9%87%20%D9%BE%DB%8C%D8%BA%D9%85%DB%8C%D8%B1(%D8%B5)%20%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%AE%D8%AA دعایی که جبرئیل به پیغمیر(ص) آموخت] | ||
* [http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/21013921407.pdf | * [http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/21013921407.pdf بررسی جبرئیل در حکمه الاشراق سهروردی و هنر نگارگری ایرانی] | ||
* [http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Ganjine-PDF-IranShenasi/HONAR-IRANI/Jebeyil-Negare-(Irane7000saale-com).pdf تصویر جبرئیل در هنر نگارگری] | * [http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Ganjine-PDF-IranShenasi/HONAR-IRANI/Jebeyil-Negare-(Irane7000saale-com).pdf تصویر جبرئیل در هنر نگارگری] | ||
* [http://vu.whc.ir/article/10905/%D8%A2%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%B1-%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 آواز پر جبرئیل؛ از روایت شیخ اشراق تا بازار کتاب] | * [http://vu.whc.ir/article/10905/%D8%A2%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%D8%B1-%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 آواز پر جبرئیل؛ از روایت شیخ اشراق تا بازار کتاب] | ||
* [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=184609 جبرئیل کیست و وظایفش چیست؟] | * [http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=184609 جبرئیل کیست و وظایفش چیست؟] | ||
* [http://www.aviny.com/occasion/ahlebeit/fatemeh/shahadat/87/Fazael/Maghalat/05.aspx حضرت زهرا(س) هم راز | * [http://www.aviny.com/occasion/ahlebeit/fatemeh/shahadat/87/Fazael/Maghalat/05.aspx حضرت زهرا(س) هم راز جبرئیل] | ||
* [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43990 جبرئیل] | * [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43990 جبرئیل] | ||
* [http://www.ashoora.ir/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9/3882-%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D8%AC%D9%8A%D8%A8-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7.html | * [http://www.ashoora.ir/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9/3882-%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AF-%D8%B9%D8%AC%D9%8A%D8%A8-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7.html فریاد عجیب حضرت جبرئیل در روز عاشورا] | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:فرشتگان]] | [[رده:فرشتگان]] | ||