سوره اعلی

سوره اعلی

طارق [[سوره طارق]] اعلی غاشیه [[سوره غاشیه]]
شماره سوره	۸۷
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۸
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۱۹
تعداد کلمات	۷۲
تعداد حروف	۲۹۶

سوره اَعلیٰ هشتاد و هفتمین سوره و از سوره‌های مَکّی قرآن که در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. نام سوره (اعلی‌) از آیه اول آن گرفته شده و به معنای «برتر» است. آیات ابتدایی سوره، پیامبر(ص) را به تسبیح خداوند فرا می‌خواند و سپس هفت صفت برای خداوند برمی‌شمرد و در ادامه از مؤمنان خاشع و کافران شقی و عوامل سعادت و شقاوتِ این دو گروه سخن می‌گوید.

در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است که هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه می‌دهد. در روایات همچنین آمده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست می‌داشت.

معرفی

بی‌تردید کسی که خود را [از زشتی‌های باطن و ظاهر] پاک کرد، رستگار شد (اعلیٰ: ۱۴).

• نامگذاری

سوره اَعلیٰ را به این مناسبت «‌اَعلی‌ٰ» می‌نامند که با تسبیح پروردگار بلندمرتبه آغاز می‌شود. اعلی به معنای برتر، بلند و بالای هر چیزی است.

• محل و ترتیب نزول

سوره اعلیٰ جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هشتادوهفتمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره اعلیٰ ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۹۶ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفَصّلات (دارای آیات کوچک و متعدد) و آخرین سوره از سوره‌های مُسَبّحات (آغازشده با تسبیح الهی) است.

محتوا

بنابر تفسیر نمونه، سوره اعلیٰ از دو بخش تشکیل شده است: روی سخن در بخش نخست به شخص پیامبر(ص) است و دستورهایی درباره تسبیح خداوند و ادای رسالت به آن حضرت می‌دهد. همچنین اوصاف هفت‌گانه خداوند در این بخش آمده است. در بخش دوم خداوند از مؤمنان خاشع و کافران شقی سخن می‌گوید و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را بیان می‌کند.

تفسیر

پیامبر و فراموش‌نکردن قرآن

«سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ: ما خیلی زود بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى».

خداوند در این آیه به پیامبر(ص) اطمینان می‌دهد نگران این نباشد که آیات الهی را فراموش می‌کند، بلکه همو که آن را فرستاده، حافظ و نگهبان آن است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد «اِقراء» به معنای تحویل‌گرفتن قرائت قاری به منظور غلط‌گیری و تصحیح قرائت اوست؛ البته این معنای لغوی و عرفی این کلمه است و در این آیه به این معناست که خداوند چنان قدرتی به پیامبر(ص) داده است که قرآن را درست و خوب بخواند، آن‌طور که نازل شده و بدون کم و کاست و بدون تحریف.

نماز عید و زکات فطره

در تفسیر مجمع البیان آمده است برخی گفته‌اند مراد از تزکیه و صلاة در آیه ۱۴ و ۱۵، زکات فطره و نماز عید است. اما ممکن است اشکال شود این سوره مکی است و در آن زمان نه زکاتی بود و نه نماز عید. در پاسخ آن گفته شده ممکن است آیات ابتدایی این سوره در مکه و آیات پایانی آن، از جمله آیات ۱۴ و ۱۵، در مدینه نازل شده باشد.

سیدهاشم بحرانی در تفسیر البرهان ذیل آیه ۱۴ می‌نویسد از امام صادق(ع) نقل شده است: روزه با پرداخت زکات فطره کامل می‌شود، همچنان که نماز با درود فرستان بر پیامبر(ص) به کمال خود می‌رسد. پس هر کس روزه بگیرد، اما به عمد زکات فطره را وا گذارد، روزه‌ای از برایش نیست و هر کس نماز بخواند و بر پیامبر(ص) درود نفرستد و عمداً آن را وا گذارد، نمازی از برایش نیست. خداوند عزوجل زکات فطره را بر نماز مقدم داشت و فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ».

تعداد انبیا و کتاب‌های آسمانی

آیه پایانی سوره اعلی نشان می‌دهد حضرت ابراهیم و موسی(ع) نیز کتاب آسمانی داشتند. در روایتی، ابوذر نقل می‌کند: به پیامبر عرض کردم انبیا چند نفر بودند؟ فرمود: ۱۲۴ هزار نفر. ... سپس پیامبر(ص) فرمود ای ابوذر چهار نفر از انبیا عرب بودند: هود، صالح، شعیب و پیامبر تو. گفتم ای رسول خدا خداوند چند کتاب نازل کرد؟ فرمود: ۱۰۴ کتاب. ده کتاب بر آدم، پنجاه کتاب بر شیث، بر اخنوخ که ادریس است سی کتاب و او نخستین کسی است که با قلم نوشت، و بر ابراهیم ده کتاب و نیز تورات را بر موسی و انجیل را بر مسیح و زبور را بر داوود و فرقان را بر پیامبر اسلام نازل کرد.

آیات مشهور

• «إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ: او (خداوند) آشکار و نهان را می‌داند».(آیه ۷)

در تفسیر این آیه آمده است، آشکار و نهان برای خداوند یکی است؛ چراکه هرچه هست، چه پیدا و چه ناپیدا، مخلوق اوست. ملاصدرا نیز می‌نویسد این آیه علم را برای خداوند ثابت می‌کند و خداوند را از جهل و نقص دور می‌کند.

این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشته است. سعدی شیرازی می‌سراید:

فضیلت تلاوت: داخل‌شدن در بهشت

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه می‌دهد. همچنین از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست می‌داشت. از امام صادق(ع) نیز نقل است کسی که سوره اعلی را در فرایض (نماز واجب) یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته می‌شود از هر یک از درهای بهشت می‌خواهی وارد شو ان شاء الله.

متن و ترجمه سوره

سوره أعلی

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴿١﴾ الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّىٰ ﴿٢﴾ وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ ﴿٣﴾ وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَىٰ ﴿٤﴾ فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَىٰ ﴿٥﴾ سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ ﴿٦﴾ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّـهُ ۚ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ ﴿٧﴾ وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَىٰ ﴿٨﴾ فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَىٰ ﴿٩﴾ سَيَذَّكَّرُ مَن يَخْشَىٰ ﴿١٠﴾ وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ﴿١١﴾ الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَىٰ ﴿١٢﴾ ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَىٰ ﴿١٣﴾ قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ ﴿١٤﴾ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ ﴿١٥﴾ بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ﴿١٦﴾ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ ﴿١٧﴾ إِنَّ هَـٰذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَىٰ ﴿١٨﴾ صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ ﴿١٩﴾

نام پروردگار والاى خود را به پاكى بستاى: (۱) همان كه آفريد و هماهنگى بخشيد. (۲) و آنكه اندازه‌گيرى كرد و راه نمود. (۳) و آنكه چمنزار را برآورد؛ (۴) و پس [از چندى‌] آن را خاشاكى تيره‌گون گردانيد. (۵) ما بزودى [آيات خود را به وسيله سروش غيبى‌] بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى؛ (۶) جز آنچه خدا خواهد، كه او آشكار و آنچه را كه نهان است مى‌داند. (۷) و براى تو آسانترين [راه‌] را فراهم مى‌گردانيم. (۸) پس پند ده، اگر پند سود بخشد. (۹) آن كس كه ترسد، بزودى عبرت گيرد. (۱۰) و نگون‌بخت، خود را از آن دور مى‌دارد؛ (۱۱) همان كس كه در آتشى بزرگ در آيد؛ (۱۲) آنگاه نه در آن مى‌ميرد و نه زندگانى مى‌يابد. (۱۳) رستگار آن كس كه خود را پاك گردانيد؛ (۱۴) و نام پروردگارش را ياد كرد و نماز گزارد. (۱۵) ليكن [شما] زندگى دنيا را بر مى‌گزينيد؛ (۱۶) با آنكه [جهان‌] آخرت نيكوتر و پايدارتر است. (۱۷) قطعاً در صحيفه‌هاى گذشته اين [معنى‌] هست، (۱۸) صحيفه‌هاى ابراهيم و موسى. (۱۹)

سوره پیشین: سوره طارق	سوره اعلی سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره غاشیه
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

پیوند به بیرون

• قرائت سوره اعلی

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ترجمه رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا، تهران، کتاب صبح، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۸۸ش.
• جعفری، عالیه، تأثیر قرآن در شعر فارسی، مجله بشارت، ش۶۷، ۱۳۸۷ش.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه محمد جواد بلاغی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چ۳، ۱۳۷۲ش.
• علی‌بابایی، احمد، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷ش.
• فضل الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چ۲، ۱۴۱۹ق.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
• ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، به تحقیق محمد خواجوی، قم، انتشارات بیدار، چ۲، ۱۳۶۶ش (نسخه رایانه‌ای نور).