عبدالحسین فقیهی رشتی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=دسامبر|روز=۴|سال=۲۰۱۵|چند = 2}}

شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی در سال ۱۳۲۱ ق. در نجف اشرف به دنیا آمد.[ گنجینه دانشمندان، محمدشریف رازی، ج ۲، ص ۲۲۲.]

 

پدرش آیةالله شعبان گیلانی دیوشَلی رشتی نجفی، از علمای مشهور گیلان بود که در ۲۴ شوّال ۱۳۴۸ ق. در نجف اشرف وفات یافت.[ جهت آگاهی از حالات و اوصاف وی، رك: مقدمه صلوةالمسافر، به قلم مرتضی مدرس گیلانی؛ همان، به قلم سید احمد حسینی اشكوری؛ احسن الودیعه، ج ۲، ص ۹۹؛ معارف الرجال، ج ۱، ص ۳۶۳؛ نقباءالبشر، ج ۲، ص ۸۳۸؛ گنجینه دانشمندان، ج ۵، ص ۱۷۹ و ۱۸۰ و دانشوران و دولتمردان گیل و دیلم، ص ۲۸۳.]

 

جدّش آیةالله عبدالوهاب دیوشلی، اهل خراسان بود كه به گیلان مهاجرت كرده و در این دیار سكن شده بود.[ پیشینه تاریخی فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، محمدعلی قربانی، با مقدمه استاد زین العابدین قربانی، ص ۷۶۳ و دانشوران و دولتمردان گیل و دیلم، صادق احسان بخش، ص ۲۸۳.]

شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی، تحصیلات ابتدایی و فراگیری قرآن را در شهر نجف پشت سر نهاد و دروس مقدماتی و سطوح عالی حوزه را نزد استادان برجسته آن حوزه همچون حضرات آیات: شیخ محمدحسین اصفهانی، معروف به «كمپانی» (متوفّای ۱۳۶۰ ق.)، سیدابوالحسن اصفهانی (متوفّای ۱۳۶۵ ق.) شیخ محمدعلی ایروانی، آیةالله شیخ محمدعلی جمالی خراسانی، مؤلف تقریرات الاصول و پدر بزرگوارش بهره ها گرفت و نیز تفسیر را از علامه محمد جواد بلاغی (م ۱۳۵۲ ق.)(۱۰) و اخلاق و عرفان را از شیخ مرتضی طالقانی آموخت و از استادان مذكور، اجازات اجتهاد دریافت داشت.

 

ایشان علاوه بر تحصیل و فراگیری علم و معرفت، به دلیل داشتن حافظه قوی، استعداد سرشار و بیانی رسا و شیرین توانست سطوح مختلف را تدریس و در حوزه های علمیه نجف و قم شاگردان برجسته فراوانی را تربیت كند كه هر كدام، از مشعلداران هدایت جامعه گردیدند؛ به ویژه او تسلط عجیبی به اصول فقه و كتاب كفایه داشت.

الف) برخی از شاگردان وی در نجف اشرف عبارتند از حضرات آیات:

 

۱ - عالم ربانی، سیدعبدالكریم كشمیری. وی علاوه بر كفایه، اسفار را نیز در نزد او آموخت؛(۱۱)

 

۲ - محققّ نامور، حاج سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی؛(۱۲)

 

۳ - حاج سیدحسین طباطبایی بحرالعلوم؛(۱۳)

 

۴ - شهید محراب، حاج میرزا محمدعلی قاضی طباطبایی. وی از شاگردان درس خارج فقه و اصول ایشان بود؛(۱۴)

 

۵ - شیخ ابوالقاسم حجتی رشتی؛(۱۵)

 

۶ - شیخ مهدی مهدوی لاهیجانی؛(۱۶)

 

۷ - شیخ محمد سعیدی لاهیجانی؛(۱۷)

 

۸ - شیخ محمدصادق تهرانی قمی؛(۱۸)

 

۹ - میرزا محمدعلی ادیب تهرانی.(۱۹)

 

 

«آیةالله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی... عالم، عامل، فقیه كامل، اصولی، ادیب متتبّع، جامع فضایل و كمالات از فضل و جلالت قدر مشار با لبنان بود. نگارنده كفایتین را در نزد ایشان تلمّذ كرده، انصافاً تسلط كامل بر اصول داشت و نظرات بسیاری از علما را می دانست. او را در استنباطات اصولی بسیار قوی دیدم و از خواص اصحاب و محرم اسرار آیةالله بروجردی به شمار می رفت و هر ساله نیز به نیابت از آن مرجع عالی قدر به مكه مشرف می شد و مشكلات دینی زائرین را بر طرف می نمود».(۲۱)

 

۲ - علیرضا ممجّد لنگرودی (درس كفایه و خارج)؛(۲۲)

 

۳ - حاج سیدعلی حسینی نجفی اشكوری؛(۲۳)

 

۴ - حاج شیخ محمد واصف.

آیةالله فقیهی رشتی برای زیارت امام رضا(ع) و نیز دیدن اقوام و صله ارحام به ایران مهاجرت نمود و بعد از چند ماه توقف در شمال (لنگرود) برای عزیمت به نجف اشرف، به سال ۱۳۵۱ ق. وارد حوزه علمیه قم شد. وی در این سفر، وقتی تلاش و جدیت طلاب این حوزه تازه تأسیس را مشاهده كرد، از مهاجرت به نجف منصرف و همان جا ماندگار شد و به سبب توانایی علمی خویش، تدریس سطوح مختلف را شروع كرد. و خود او نیز با آنكه فضلای بی شماری از محضرش استاده می كردند، از درس آیةالله حائری یزدی بهره می برد. استادان بزرگی همانند حضرات آیات: حجّت، خوانساری و صدر با توجه به شناخت قبلی كه از وی داشتند، وجودش را مغتنم دانسته و برای ساماندهی حوزه از او بهره مند می شدند.

==زعامت آیةالله بروجردی==

آیةالله فقیهی رشتی با فقیه ژرف اندیش، آیةالله بروجردی سابقه آشنایی و رفاقت داشت و به خوبی واقف بود كه وجود معظم له می تواند توان علمی فراوانی به حوزه قم ببخشد. بدین جهت، پس از ورود آن آیت حق به قم، ایشان نیز مانند بسیاری از بزرگان - همانند امام راحل - برای تجلیل از مقام علمی زعیم عالی قدر حوزه آیةالله بروجردی، در درس وی حضور می یافت. آن بزرگوار هم به ایشان علاقه ویژه ای داشت و ایشان را به عنوان یكی از مشاوران و نزدیكان در امر ساماندهی حوزه و سایر امور دینی برگزید، كه نمونه هایی از مسئولیت های او را در ذیل می آوریم:

===الف) خدمت به زائران مكه===

آیةالله فقیهی از بدو ورود آیةالله بروجردی تا آخر عمر آن بزرگوار - و بعد از ایشان از طرف سایر مراجع - به عنوان نماینده ایشان برای رسیدگی به امور حجّاج در موسم حجّ، خدمات فراوانی را انجام داد.(۲۴)

شیعیان عربستان همواره در طول تاریخ، مظلومیت مضاعفی داشته اند؛ خصوصاً اِعمال مقرّرات دشوار از سوی دولت سعودی و علمای وهّابی، مشكلات طاقت فرسایی برای آنان در پی داشته است. مرحوم فقیهی، از سوی آیةالله بروجردی موظّف به رسیدگی به امور سادات و شیعیان آنجا بود. او در امور مادی و معنوی سادات «نُخاوله» سعی بلیغی مبذول می داشت و برای رفع مشكلات آنان، بارها با دولت سعودی به گفت و گو و مذكره پرداخت و از این راه توانست از فشار دولت سعودی بر آنان بكاهد.(۲۵)

===ج) همكاری صمیمانه در امور حوزه===

آیةالله العظمی بروجردی به حفظ كیان حوزه علمیه قم علاقه زیادی داشتند و مكرر می فرمود:«حوزه قم همانند شهری است كه دروازه ندارد؛ حوزه بر روی اشخاص مختلف باز است. افراد صالح و ناصالح از هم ممتاز نمی شوند. ای كاش نظمی بود و برنامه ای!»

او برای تحقق این آرزو، هیئتی مركب از چند نفر از آیات حوزه را مأمور كرد تا دیدگاه های اصلاحی خود را بعد از مشورت ارائه دهند. این هیئت كه اصطلاحاً «هیئت حكمه» نامیده می شد. این هیئت اختیار داشت كه مصالح حوزه را بسنجید و بر این اساس عمل كنند. آیةالله فقیهی رشتی یكی از اعضای این هیئت بود. اعضای دیگر آن عبارت بودند از: مرحوم امام خمینی، حاج شیخ مرتضی حائری، حاج سیداحمد زنجانی، حاج سید ابوطالب مدرسی، مرحوم فاضل لنكرانی، حاج سید زین العابدین كاشانی، محقق داماد، شیخ ابوالقاسم اصفهانی، سید مرتضی مبرقعی، حاج مصطفی صادقی، قاضی تبریزی، میرزا محمود روحانی، حاج ریحان الله گلپایگانی و سلطانی طباطبایی و...(۲۶)

جلسات، هر شب در مدرسه حاج ملاصادق برگزار می شد. یكی از برنامه های آنان، امتحانات در حوزه بود؛ مسائلی مانند اینكه درس هایی امتحان گرفته شود؛ چگونه تعیین رتبه گردد و... از آن هیئت تعدادی برای گرفتن امتحان انتخاب شدند كه عبارت بودند از حضرات آیات: فقیهی رشتی، فاضل، حائری، قاضی، ابوالقاسم نحوی، صاحب الداری، سلطانی طباطبایی، مبرقعی و ابوالقاسم اصفهانی.(۲۷)

==طرح ابتكاری==

آیةالله فقیهی به خوبی می دانست كه راه و رمز پیشرفت و ترویج اسلام ارتباط با همگان است؛ خصوصاً با مسلمانان و غیر مسلمانان خارج از كشور است، از این رو بود كه او آموزش زبان انگلیسی رای طلاب ضروری می دانست و معتقد بود كه با هر قوم و ملتی باید با زبان خود آنان سخن گفت. او به آن دسته از طلاب فاضل، همانند مرحوم محقق لاهیجی، كه به زبان بیگانگان مسلط بودند و به راحتی تكلم می كردند، ارزش فوق العاده ای قائل می شد. با چنین نگرشی بود كه به عنوان مشاوری امین، اهمیت و ضرورت این موضوع را به آیةالله بروجردی یادآور شد كه البته با موافقت معظم له مواجه شد. معظم له ایشان و دو نفر دیگر از آقایان را تعیین كردند تا با مقررات و شرایطی، زمینه این كار را فراهم سازند. طرح و برنامه كار با جدّیت تمام آماده شد و حتی استادان زبان انگلیسی را معین كردند، اما متأسفانه این طرح، با مخالفت اطرافیان آیةالله بروجردی به اجرا در نیامد. گویا فردی به آقا گفته بود: «اگر مردم بفهمند كه با پول آنان زبان خارجی تدریس می شود، عقیده شان به اسلام و شما سست می شود»؛ از این رو، زعیم عالی قدر آیةالله بروجردی، به رغم میلی باطنی، مانع از اجرای برنامه شدند. آیةالله فقیهی از اینكه برخی افراد متحجّر و مقدس مآب دیدگاه های غلط خود را به آقا القا می نمودند، به شدت اظهار ناراحتی می كرد.(۲۸)

آیةالله فقیهی از رجال خوش فكر و خوش محضر بد و حافظه ای بسیار قوی و برخوردی گرم و صمیمی داشت. بسیار متواضع بود. محفل گرم و فراموش ناشدنی اش، پیوسته با خاطره ای خوش همراه بود. با آنكه مردی عمیق در فقه و اصول بود، ولی در تاریخ ادیان و ادبیات غربی و فارسی، خصوصاً اشعار حماسه سرایان قبل و بعد از اسلام، ید طولانی داشت. در احتجاجات كمتر كسی را یارای مقابله با او بود، ولی چون ذاتاً مردی آرام و سكت بود، در برخورد ابتدایی كمتر كسی می توانست این محاسن را درك نماید. عاشق اهل بیت(ع) بود و همواره با تجلیل فراوان از آنان یاد می كرد و در جلسات روضه، برای نام ائمه اطهار(ع) تعظیم می كرد. انصافاً اخلاق كریمانه داشت و به سادات احترام ویژه ای قائل بودند....(۲۹)

آیةالله فقیهی رشتی، اهل محاسبه و مراقبه بود و همواره اذكاری را بر لب داشت. او مرتب دوستان خود را به اقامه نماز اول وقت توصیه می فرمود و خود، به نماز اول وقت اهمیت فوق العاده ای می داد.(۳۰)

ضمناً ایشان در هنر خوش نویسی هم دستی داشت. او تمام اوراق و تقریرات و مكاتبات خود را با خطّ نستعلیق بسیار زیبا می نگاشته كه مایه اعجاب است. از اوراق به جای مانده بر می آید كه در آن جمع «هیئت حكمه»، مطالب را وی تقریر می كرده و پس از امضای اعضا، به رؤیت آیةالله بروجردی می رسیده است.

ایشان از هرگونه شهرت می گریخت و به همین دلیل، با اینكه سالیان پیش، بر عروةالوثقی حاشیه زده بود و خواص و شاگردانش، از موقعیت علمی و معنوی او اطلاع داشتند؛ با این حال، همانند برخی از بزرگان، از مطرح شدن و از مقام افتا دوری می جست و به هیچ عنوان راضی نمی شد كه ارادتمندانش او را در میان جامعه مطرح سازند.(۳۱)

آیةالله فقیهی رشتی در جلسات درس آیةالله حائری یزدی با حضرت امام راحل آشنا شد و بعدها این آشنایی تبدیل به ارتباط عمیق دوستانه گردید. این علاقه زایدالوصف دوسویه، كه تا آخر عمر شریف آن دو ادامه داشت، به گونه ای بود كه حضرت امام در قم به منزل آیةالله فقیهی می رفت و از نزدیك به تفقّد می پرداخت. در اوراقی كه از مرحوم آیةالله فقیهی باقی مانده، عكس ها و نامه هایی با دستخطّ آن دو بزرگوار به مناسبت های مختلف و نیز كتب اهدایی از طرف حضرت امام به ایشان دیده می شود كه حضرت امام در صفحات اول كتاب مطالبی را به یادگار نوشته است.

آیةالله فقیهی رشتی دارای سه فرزند (یك پسر و دو دختر) بود. تنها پسرش دكتر احمد فقیهی، متخصّص قلب از آلمان بود كه متأسفانه در عنفوان جوانی تصادف كرد و با نماز حضرت آیةالله بروجردی، در یكی از حجره های صحن بزرگ دفن شد.

 

۱ - حجةالاسلام سیدحسین واحدی. وی از شاگردان آیات عظام: بروجردی، امام خمینی، مرعشی نجفی و گلپایگانی است كه در سال ۱۳۷۴ ش. فوت و در وادی السلام قم دفن شد.

 

۲ - حاج سیف الله قمصری، از بازاریان متدین تهران.

ایشان تألیفات و تقریرات فراوانی به جای گذاشته كه هیچ كدام به طبع نرسیده است؛ از آن میان می توان اشاره داشت به: حاشیه بر كفایةالاصول، حاشیه بر رسائل، حاشیه بر مكاسب.

آیةالله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی بعد از عمری تلاش و خدمت، سرانجام در ۹۱ سالگی، (۲۷ آبان سال ۱۳۶۸ ش.) دار فانی را وداع گفت و در جوار رحمت ایزدی آرامش یافت. پیكر پك این عالم ربانی با شركت مراجع، بزرگان، شخصیت های كشوری و اصناف مختلف با عظمت و شكوه خاصّی تشییع و با نماز آیةالله حاج سید محمد وحیدی در یكی از حجره های صحن بزرگ به خك سپرده شد. پس از رحلت او، مجالس بزرگداشت فراوانی در قم و گیلان منعقد گردید.(۳۲)

 

 

 

از سركار خانم زهرا فقیهی، دبیر دبیرستان های قم، كه تمام اوراق و دست نوشته های پدر و اجداد بزرگوارش را در اختیارم گذاشتند، تشكر می كنم.

 

 

۴ - از یادداشت مرحوم آقای شیخ محمدعلی فقیهی زاده گیلانی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نویسنده : محمدتقی ادهم نژاد