ابوهریره: تفاوت میان نسخه‌ها

از جمله نام‌های [[دوران جاهلی]] ابوهریره، عبدشمس و عبدغنم و از نام‌های دوران اسلامی او، عبدالله و عبدالرحمن از شهرت بیشتری برخوردارند.<ref>ر.ک: ابن‌اسحاق، ص۲۸۶؛ ابن‌عساکر، ج۱۹، ص۲۰۶ به بعد؛ ابن‌حجر، ج۴، ص۲۰۴.</ref>

در وجه شهرت او به این [[کنیه]] ابوهریره، دو ماجرا نقل شده که حاکی از اطلاق آن از سوی [[پیامبر(ص)]] یا از سوی مردم است.<ref>ر.ک: ابن‌سعد، ج۴، ص۳۲۹؛ ترمذی، ج۵، ص۶۸۶؛ حاکم، ج۳، ص۵۰۶.</ref> این کنیه برگرفته از مصغّر «‌هرّ‌» (گربه) است. [[ابن‌اسحاق]]<ref>ابن‌اسحاق، ص۲۸۶.</ref> از قول خود ابوهریره روایت می‌کند که نام من در جاهلیت عبدشمس بن صخر بود و در [[اسلام]] عبدالرحمن گردید. پیامبر(ص) مرا ابوهریره خواند زیرا من گوسفندان او را چوپانی می‌کردم تا روزی به چند گربه دست یافتم و آنها را در آستین نهادم، هنگام غروب چون گوسفندان را بازگرداندم، پیامبر(ص) صدای آنها را شنید، فرمود چیست؟ گفتم چند بچه گربه است. فرمود: تو ابوهریره‌ای و این نام بر روی من ماند.{{مدرک}}

خاندان ابوهریره از قبیله «‌[[قبیله دوس|دوس]]‌» یکی از شاخه‌های قبیله بزرگ «‌[[ازد]]‌» در [[یمن]] بود.<ref>همانجا؛ ابن‌قتیبه، المعارف، ص۲۷۷.</ref> با توجه به ۷۸ ساله بودن او به هنگام مرگ<ref>ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۰؛ ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۷۷۲.</ref> ولادت او باید در حدود ۲۰ سال پیش از [[هجرت]] باشد.<ref>ر.ک: ابن‌حجر، ج۴، ص۲۱۰.</ref>

ابوهریره در [[سال ۷ قمری]] (۶۲۸م) گویا به همراه یک هیأت از [[یمن]] به حضور [[پیامبر(ص)]] رفت و [[اسلام|مسلمان]] شد. اما اینکه وی در [[جنگ خیبر]] همراه با پیامبر(ص) جنگیده باشد، در کتب [[رجال]] و [[سیره]] نیامده است.<ref>ر.ک: واقدی، ج۲، ص۶۳۶؛ ابن‌سعد، ج۴، ص۳۲۵، ۳۲۸؛ بسوی، ج۳ ص۱۶۱ـ۱۶۰؛ ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۷۷۱.</ref>

وی هنگام مسلمان شدن به‌شدت دچار فقر و ناداری بود و در آغاز ورود به [[مدینه]] در شمار فقیرترین [[صحابه]] قرار داشت که بیشتر اوقات گرسنه بود.<ref>ر.ک: صنعانی، ج۸، ص۲۱۵؛ ابن‌سعد، ج۲، ص۳۶۳، ج۴، ص۳۲۶؛ ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۷۷۱.</ref> در بسیاری از منابع ابوهریره را در زمره [[اصحاب صفه]] شمرده‌اند و همین نکته در شخصیت او سبب شده است که بعدها وی را در زمره اولیای [[صوفیه|صوفیان]] بشمارند.<ref>ر.ک: ابونعیم، ج۱، ص۳۷۷ـ۳۷۶؛ هجویری، ص۹۹.</ref>

از به هم پیوستن مجموعه‌ای از روایات پراکنده درباره حضور ابوهریره در [[بحرین]] چنین بر می‌آید که وی در سال پایانی حیات [[پیامبر(ص)]] به همراه [[علاء بن حضرمی]] به بحرین فرستاده شد،<ref>ر.ک: ابن‌عساکر، ج۱۹، ص۲۲۳.</ref> و اندکی پس از درگذشت پیامبر(ص) در ماجرای [[جنگ‌های رده|ردّه]]، [[ابوبکر]] مجددا او را به همراه علاء به بحرین گسیل داشت.<ref>طبری، ج۳، ص۳۰۷.</ref>

گویا ابوهریره چندی در آن دیار ماندگار شد و در زمان خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] آنگاه که علاء درگذشت خلیفه او را به عنوان والی بحرین یا به قولی بر امر قضا (یا احداث) و [[نماز جماعت]] آنجا برگماشت.<ref>صنعانی، ج۱۱، ص۲۲۳؛ ابن‌سعد، ج۴، ص۳۳۵؛ بلاذری، فتوح، ج۱، ص۱۰۰ـ۹۹؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۵۳، ۱۵۷.</ref>

در برخی منابع افزون بر بحرین از ولایت او بر [[عمان]] و [[یمامه]] نیز سخن رفته است.<ref>ر.ک: یعقوبی، ج۲، ص۱۶۱؛ طبری، ج۴، ص۱۱۲.</ref> درباره پایان حضور ابوهریره در بحرین آورده‌اند که وی به جهت گرد آوردن مال بسیار، از سوی خلیفه دوم مورد عتاب و سوء ظن قرار گرفت و به [[مدینه]] فراخوانده شد.<ref>صنعانی، ج۱۱، ص۲۲۳؛ ابن‌سعد، ج۴، ص۳۳۵؛ ابن‌عبدربه، ج۱، ص۴۶.</ref>

از رویدادهای زندگی ابوهریره در خلافت [[عثمان]] ماجرای محاصره خانه [[خلیفه سوم]] است که بنابر گزارش‌ها، ابوهریره در زمره هواخواهان عثمان در خانه او به سر می‌برده است.<ref>بلاذری، انساب، ج۵، ص۷۳؛ طبری، ج۴، ص۳۵۳؛ حاکم، ج۴، ص۴۲۴ـ۴۲۳.</ref> و همین دیدگاه او نسبت به عثمان موجب شد تا به هنگام مرگ، فرزندان عثمان در تشییع پیکرش، او را بزرگ دارند و [[معاویه]] بازماندگانش را یاری رساند.<ref>ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۰.</ref>

خبر دیگر از حضور ابوهریره در وقایع تاریخی به نقش او در [[جنگ صفین]] باز می‌گردد. گفته شده که وی به همراه [[ابودرداء]]، معاویه را به سبب جنگ با [[حضرت علی(ع)]] مورد سرزنش قرار داد.<ref>بلاذری، انساب، ج۲، ص۴۲۵؛ الامامه، ج۱، ص۱۱۲ به بعد؛ ر.ک: ابراهیم بن محمد، ج۲، ص۴۴۶ـ۴۴۵.</ref>

با این همه او را در زمره کسانی که پس از صفین به امیرالمومنین پشت کردند، بر شمرده‌اند.<ref>ر.ک: ابراهیم بن محمد ج۲، ص۵۶۹.</ref>

همچنین گفته‌اند که پس از آنکه [[بسر بن ابی ارطاة]] به دستور [[معاویه]] به [[مدینه]] آمد به هنگام رفتن به سوی [[مکه]]، ابوهریره را بر مدینه گماشت.<ref>ر.ک: ابراهیم بن محمد، ج۲، ص۶۰۷؛ قس بلاذری، انساب، ج۲، ص۴۵۸؛ طبری، ج۵، ص۱۴۰.</ref> اما هنگامی که [[جاریة بن قدامه|جاریة بن قدامه سعدی]] به دستور امیرالمومنین علی(ع) به تعقیب بُسر در حجاز پرداخت، اندکی پس از شهادت آن حضرت به مدینه وارد شد و ابوهریره که با مردم مدینه [[نماز]] می‌گزارد از بیم جاریه گریخت.<ref>ر.ک: ابراهیم بن محمد، ج۲، ص۶۳۹؛ ر.ک: بلاذری، انساب، ج۲، ص۴۵۸، یعقوبی، ج۲، ص۱۹۹.</ref> ابوهریره پس از [[بیعت]] مردم مدینه با [[امام حسن(ع)]] به خلافت و برقراری آرامش به مدینه بازگشت.<ref>طبری، ج۵، ص۱۴۰.</ref>

* گفته‌اند چون [[معاویه]] برای انعقاد [[صلح امام حسن|صلح]] به [[کوفه]] آمد، ابوهریره از کسانی بود که از [[حجاز]] به او پیوست.<ref>ابراهیم بن محمد، ج۲، ص۶۵۶.</ref>

* به هنگام [[شهادت]] امام حسن(ع) در [[سال ۵۰ هجری قمری|۵۰ق]]، ابوهریره در زمره کسانی بود که از دفن آن حضرت در کنار مرقد [[پیامبر(ص)]] با استناد به حدیثی از حضرت رسول(ص) پشتیبانی کرد.<ref>بلاذری، همان، ج۳، ص۶۰، ۶۵؛ ابن‌عبدربه، ج۴، ص۲۶۴.</ref>

* در خلافت معاویه آنگاه که [[مروان بن حکم]] از سوی وی در مدینه حاکم بود، ابوهریره از یاران نزدیک او بود و بارها در موسم [[حج]] و نیز در غیاب مروان از سوی او به جانشینی گمارده می‌شد.<ref>ابن‌سعد، ج۴، ص۳۳۶؛ ابن‌قتیبه، المعارف، ص۲۷۸.</ref>

* بنابر پاره‌ای منابع، ابوهریره در واپسین سال زندگی خود بر پیکر [[عایشه]] [[نماز میت|نماز]] گزارد.<ref>ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۱ـ۳۴۰؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۲۰.</ref> اما گزارش هایی که از نماز گزاردن وی بر پیکر [[ام سلمه]] در دست داریم<ref>ر.ک: ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۱ـ۳۴۰؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۴۲۹ـ۴۳۲.</ref> از نظر تاریخی سخت مورد تردید است.<ref>ر.ک: ذهبی، ج۱، ص۲۱۰؛ ابن‌حجر، ج۴، ص۲۱۱ـ۲۱۰.</ref>

قول مشهور درباره وفات ابوهریره سال [[سال ۵۹ هجری قمری|۵۹ق]] است و همان گونه که [[محمد بن سعد بن منیع الهاشمی|ابن‌سعد]]<ref>ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۱ـ۳۴۰.</ref> نیز تصریح کرده است نمازگزاردن او بر پیکر [[عایشه]] در [[رمضان]] [[سال ۵۸ هجری قمری|۵۸]]، تقویت کننده این تاریخ درباره مرگ اوست. با این همه در برخی از منابع از [[سال ۵۷ هجری قمری|سال ۵۷]] و [[سال ۵۸ هجری قمری|۵۸ق]] نیز سخن رفته است.<ref>ر.ک: خلیفه، ج۱، ص۲۱۹؛ ابن‌قتیبه، همانجا؛ ابن‌عبدالبر، ج۴، ص۱۷۷۲.</ref> به گفته [[ناصر خسرو]] قبر ابوهریره در [[طبریه]] [[شام]] است.<ref>ناصر خسرو، سفرنامه،۱۳۵۳ش، ص۳۰.</ref>

* فراوانی احادیثی که از ابوهریره روایت شده است امری است که نه در تالیفات سده‌های بعد بلکه در همان دهه‌های نخستین اسلامی حساسیت برانگیز بود، به عنوان شاهد باید به دستور خلیفه [[عمر بن خطاب|عمر]] اشاره کرد که ابوهریره را به علت کثرت [[روایت]] از [[پیامبر(ص)]]، از نقل حدیث بر حذر داشت.<ref>ابوزرعه، ج۱، ص۵۴۴.</ref> همچنین [[حضرت علی(ع)]] و برخی دیگر از اصحاب نیز در همین مورد زبان به اعتراض گشودند.<ref>ر.ک: ابن‌قتیبه، تاویل، ص۲۸؛ ابن‌سعد، ج۴، ص۳۳۲؛ بسوی، ج۱، ص۴۸۶.</ref>

* ابوهریره جز شنیده‌های مستقیم خود از [[پیامبر(ص)]] بسیاری از احادیث آن حضرت را از طریق دیگر صحابه چون؛ [[ابوبکر]]، [[عمر]]، [[ابی بن کعب]]، [[عایشه]]، [[سهل بن سعد ساعدی]] و حتی صحابی جوانی چون [[فضل بن عباس]] نقل کرده است.<ref>ر.ک: ابن‌سعد، ج۴، ص۳۴۰؛ احمد بن حنبل، مسند، ج۵، ص۱۱۵ـ ۱۱۴؛ حاکم، ج۳، ص۵۱۲؛ ابن‌منجویه، ج۲، ص۴۰۳.</ref>

* کثرت دور از انتظار روایات ابوهریره از [[پیامبر(ص)]] با توجه به محدود بودن دوره همراهی او با پیامبر، اعتراض هایی را از سوی برخی از [[صحابه]] پیش آورد که دامنه این اعتراضات کما بیش به دوره‌های بعد کشیده شد. با در نظر داشتن این اصل که اکثریت اهل سنت به طور کلی [[اصحاب]] پیامبر(ص) را عادل پنداشته و در صدد نقد صحابه بر نمی‌آیند<ref>ر.ک: ابن‌حجر، ج۱، ص۹.</ref> بدیهی است که شخصیت ابوهریره نیز به عنوان یک صحابی همواره از سوی آنان مورد تایید و احترام است.<ref>مثلا ر.ک: ابن‌قتیبه، تاویل، ص۱۶ به بعد؛ حاکم، ج۳، ص۵۱۲ به بعد؛ بغدادی، ص۸۹؛ خطیب، ج۹، ص۴۶۷.</ref>

* [[امامیه|شیعه امامیه]] که در اصول اعتقادی مذهب خود ضمن حرمت نهادن بر صحابه راه نقد آنان را باز می‌دیده‌اند، در آثار مختلف خود به انتقاد از شخصیت ابوهریره پرداخته‌اند.<ref>مثلا ر.ک: ابن‌شاذان، ص۴۹۷ـ۴۹۴؛ ابن‌بابویه، ص۱۸۵ـ۱۸۴؛ نیز ج۵، ص۳۷۴ به بعد.</ref>

* [[ابراهیم نظام|ابراهیم نظّام]] از [[معتزله]] ابوهریره را به کذب و [[حدیث#جعل_حدیث|وضع حدیث]] متهم ساخته<ref>ابن‌قتیبه، تاویل، ص۲۸ـ۲۷؛ بغدادی، ص۸۹، ۱۹۲.</ref> و [[ابوجعفر اسکافی]] نیز در نقض خود بر [[العثمانیه]] [[جاحظ]]، حکایاتی در انتقاد از ابوهریره نقل کرده است.<ref>ر.ک: ابن‌ابی‌الحدید، ج۴، ص۶۸.</ref> عدل گرایان حنفی در [[خراسان]] نیز به سان معتزلیان از نقد شدید ابوهریره پرهیز نداشته‌اند.<ref>ر.ک: دارمی، ص۱۳۲ به بعد؛ دمیری، ج۱، ص۳۹۹؛ نیز ر.ک: ه د، ج۵، ص۳۸۵.</ref>

* ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، به‌کوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۵۵ش

* ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.