عریضه‌نویسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عَریضه نویسی''' به معنای نوشتن حاجت است که مخاطب آن می‌تواند [[خداوند]] یا یکی از [[معصومان]] باشد. این نوشته‌ها را معمولا در کنار مزار [[معصومان]] یا آب روان یا چاه می‌اندازند. مضمون این کار نوعی [[دعا]] و [[توسل]] است ولی [[روایات]] مربوط به آن سند معتبری ندارند. برخی عالمان دینی این شیوه توسل را قبول داشته و به آن عمل کرده‌اند و در مقابل، برخی نیز آن را عامل سست نشان دادن باورهای [[شیعه]] دانسته‌اند.

==معنای عریضه==

عَریضَه مؤنث «عَریض» به معنای «بیان خواسته» است و در اصطلاح رایج، برای عرض حال و درخواستنامه از طرف فرد کوچک‌تر به بزرگ‌تر به کار می‌رود.<ref>فرهنگ معین، ۱۳۶۲،ج ۲، ص ۲۲۸۸</ref><ref>[http://www.jamkaran.ir/Article.aspx?id=9&type=0 سایت رسمی مسجد جمکران]</ref>

==تاریخچه و سند عریضه نویسی==

در برخی کتاب‌های دعا و منابع حدیثی عریضه‌هایی عمومی نقل شده است که می‌توان در هر زمانی به خداوند یا امامان عرض حاجت داشت و نامه نگاشت.<ref>بحار الانوار، بیروت، ج۹۹، ص۲۳۲ و مصباح کفعمی، چاپ دارالرضی، ص۳۹۹-۴۰۵</ref> این احادیث و عریضه‌ها از محتوایی مقبول برخوردارند ولی سند معتبری ندارند و بیشتر آنها در منابع متأخر حدیثی مانند [[المصباح کفعمی|مصباح]] کفعمی و [[بحارالانوار]] نقل شده‌اند.<ref>دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۶، ص۳۵۷</ref>

عریضه نوشتن و حاجت گرفتن، از برخی عالمان دینی مانند آیت الله [[سید محمدرضا گلپایگانی]]، <ref>شـیفتگان حـضرت مهدی، قاضی زاهدی، ص۲۳۶</ref> [[میرزای نائینی]]<ref>عریضه‌نویسی به اهل بیت و امام زمـان، ص۴۲-۷۴</ref> و آیت الله [[محمدجواد صافی گلپایگانی|محمدجواد صافی]] نیز نقل شده است.<ref>دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۶، ص۳۶۴</ref> در [[ایران]] عریضه نویسی اختصاص به [[مسجد جمکران]] نداشته و در برخی مساجد شهرهای دیگر مانند [[اصفهان]] و [[کرمان]] نیز چنین سنتی رایج است. در مسجد جامع [[اردکان یزد]] نیز چاهی بوده که نزد مردم آن سامان مقدس بوده است اما امروزه آن را پوشانده‌اند.<ref>پیری اردکانی، ص101</ref> این سنت در میان برخی شیعیان [[هند]]، [[پاکستان]] و [[بنگلادش]] نیز مرسوم بوده و در شب [[نیمه شعبان]] برای [[امام زمان]](عج) عریضه‌هایی نوشته و به دریا می‌اندازند.<ref>[http://ejtemaee.ir/%DA%86%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%8A%D8%B6%D8%A9-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A/ فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۷، مقاله چاه عریضه جمکران، از خرافه تا واقعیت، ص۱۷۸]</ref>

==محتوای عریضه ها==

[[علامه مجلسی]] در جلد ۹۹ [[بحارالانوار]] در ضمن فصل «كتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۹۹، ص۲۳۱-۲۵۳، چاپ بیروت</ref> بیش از ده رقعه از منابع مختلف گردآوری کرده که برخی نقل خواب بوده و بقیه [[حدیث مرسل]] هستند. جمع بندی ۱۳ عریضه از کتابهای مختلف نشان می‌دهد نُه متن از این سیزده نوع عریضه، به طور مستقیم برای عرض حاجت به خداوند نگاشته شده است و دیگر متون، مخاطب خاصی مانند [[امامان]] یا [[نواب اربعه|نائبان امام زمان]] دارند.

==کیفیت عریضه نویسی==

===نمونه‌ای از عریضه‌ها===

[[کفعمی]] ضمن [[حدیث مرسل|حدیثی مُرسَل]] عریضه‌ای را از [[امام صادق]](ع) نقل می‌کند: «هر کس رزق و روزی‌اش کم باشد و زندگی بر او سخت بگذرد و یا حاجت مهم دنیوی یا اخروی داشته باشد، بر روی ورقه سفیدی این متن را طوری بنویسد که نام‌ها در یک سطر قرار گیرد و سپس آن را به هنگام طلوع آفتاب در آب جاری بیندازد:

بِسْمِ اللَّــهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْمَلِكِ الْحَقِّ [الْجَلِیلِ] الْمُبِینِ مِنَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ إِلَی الْمَوْلَی الْجَلِیلِ سَلَامٌ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْقَائِمِ سَیدِنَا وَ مَوْلَانَا صَلَوَاتُ اللَّــهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ رَبِّ إِنِّی مَسَّنِی الضُّرُّ وَ الْخَوْفُ فَاكْشِفْ ضُرِّی وَ آمِنْ خَوْفِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُكَ بِكُلِّ نَبِی وَ وَصِی وَ صِدِّیقٍ وَ شَهِیدٍ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اشْفَعُوا لِی یا سَادَاتِی بِالشَّأْنِ الَّذِی لَكُمْ عِنْدَ اللَّــهِ فَإِنَّ لَكُمْ عِنْدَ اللَّــهِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ فَقَدْ مَسَّنِی الضُّرُّ یا سَادَاتِی وَ اللَّــهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَافْعَلْ بی‌یا رَبِّ كَذَا وَ كَذَا.

===حاجات خاص===

علامه مجلسی از کتاب العتیق الغروی خوابی را نقل می‌کند که در آن سفارش شده هر یک از حاجات را از کدام امام بخواهیم.<ref group="یادداشت">أما علی بن الحسین فللنجاة من السلاطین و معرة الشیاطین و أما محمد بن علی و جعفر بن محمد فللآخرة و ما تبتغیه من طاعة الله و رضوانه و أما أبو إبراهیم موسی فالتمس به العافیة من الله عز و جل و أما أبو الحسن الرضا فاطلب به السلامة فی الأسفار و فی البراری و البحار و أما أبو جعفر الجواد فاستنزل به الرزق من الله عز و جل و أما علی بن محمد فللنوافل و بر الإخوان و ما تبتغیه من طاعة الله عز و جل و أما الحسن فللآخرة و أما صاحب الزمان فإذا بلغ منك السیف المذبح فاستغث به و تمام الحدیث قد تقدم فی الروایة. مجلسی، بحارالانوار، چاپ بیروت، ج۹۹، ص۲۵۰</ref>

===در چاه انداختن===

در برخی موارد بیان شده که پس از نوشتن عریضه، آن را داخل گِل قرار داده و در آب روان یا چاه یا دریا بیندازند<ref>بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب كتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح ۱و۲و۳ و ۶و۷</ref> و در برخی موارد بیان شده که نوشته را به حرم امامان (ع) برسانند<ref>بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب كتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح۵</ref> و در برخی تنها به نوشتن مطالب اشاره شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار چاپ بیروت، ج۹۹، باب كتابة الرقاع للحوائج إلی الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها، ح۱۱</ref>

===چاه جمکران===

یکی از مکان‌هایی که برخی شیعیان عریضه‌های خود به [[امام زمان(عج)]] را در آنجا می‌اندازند چاه [[مسجد جمکران]]، مشهور به «چاه عریضه» است؛ برخی به اشتباه، این چاه را «چاه امام زمان» می‌دانند. این چاه نه تنها ویژگی خاصی ندارد بلکه در ساختار کنونی، اصولا چاه نبوده و اتاقکی به ارتفاع سه تا چهار متر است. انداختن نامه‌های خطاب به امام زمان در این چاه موجب اعتراضات زیادی شده و این کار را باعث سُست نشان دادن اعتقادات شیعه دانسته‌اند. در سال ۱۳۱۰ شمسی آیت الله [[میرزا محمد فیض]] چاهی را که در مسجد جمکران حفر شده و خاک آن را به عنوان [[تبرک]] برمی‌داشتند پر کرد و سنگ مرمری را که برخی قدمگاه امام زمان می‌پنداشتند، از بین برد.<ref>[http://ejtemaee.ir/%DA%86%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%B1%D9%8A%D8%B6%D8%A9-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%8A/ فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی، بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۷، مقاله چاه عریضه جمکران، از خرافه تا واقعیت]</ref> تا سال ۱۳۷۲ شمسی چاه دیگری در کنار مسجد وجود داشت که عریضه‌ها را داخل آن می‌انداختند؛ با توسعه مسجد، این چاه داخل مسجد فعلی قرار گرفت و اتاقکی به ارتفاع ۳ تا ۴ متر در مکان عریضه نویسی جدید ایجاد شد که عریضه‌ها را از ورودی بالای آن داخل این مکان می‌اندازند.{{مدرک}} هر دو تا سه ماه یکبار عریضه‌ها را جمع آوری کرده و به خمیر کاغذ تبدیل می‌کنند.<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=94090 سایت تابناک]</ref>

به گفته حسین احمدی مدیر وقت پژوهش مسجد جمکران، سالانه حدود یک میلیون عریضه در این چاه انداخته می‌شود و هدف از ساخت این چاه رعایت مسائل زیست محیطی و تمیزی مسجد عنوان شده است. در این مکان تابلوهایی نیز نصب شده که از تقدس نداشتن چاه حکایت می‌کنند.<ref>[http://bfnews.ir/vdcbf5bf.rhbf8piuur.html سایت آینده روشن]</ref>

==پانویس==

{{پانویس2}}

==منابع==

* فرهنگ فارسی، محمد معین، ج ۲، تهران:امیر كبیر ،۱۳۶۲.

* بحارالانوار، محمد باقر مجلسی (م. ۱۱۱۰ ق.)، سوم، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.

* المصباح للكفعمی(جنة الأمان الواقیة)، كفعمی، ابراهیم بن علی عاملی،‌دار الرضی(زاهدی)، قم، ۱۴۰۵ق، چاپ دوم

* عـریضه‌نویسی به اهل بیت و امام زمان، سید صادق سیدنژاد، قم، انتشارات مسجد جمكران، ۱۳۸۶ش

* شـیفتگان حـضرت مهدی، قاضی زاهدی، قم، ۱۳۷۰ش

* پیری اردکانی، نادر، پله هشتم، مجمع ذخائر اسلامی، قم، 1385ش.