سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوره‌های مکی و مدنی'''، تعبیری است در [[علوم قرآنی]] و برخی رشته‌های مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته [[سوره|سوره‌های]] [[قرآن]] است که به اعتبار محل نزول دسته‌بندی شده‌اند. [[مکه]] و [[مدینه]] محل نزول [[آیه|آیات]] قرآن کریم بوده‌اند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغه‌های [[مسلمانان]] از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سوره‌های مکی و مدنی کدام‌اند، چه معیارها و سنجه‌هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگی‌های آیات مکی و مدنی چیست، از مهم‌ترین مسائل این دانش به شمار می‌آیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، تحصیل آن از شریف‌ترین و پرفایده‌ترین علوم قرآنی است.

# '''معیار مخاطب''': برخی به «‌مخاطب [[وحی]]‌» توجه کرده و گفته‌اند هرآنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی، و هرآنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است. ملاک تشخیص این خطاب این است که هرآنچه با خطاب «‌یا ایها الناس‌» نازل شده مکی و هرآنچه با خطاب «‌یا ایها الذین آمنوا‌» نازل شده مدنی است.

پاره‌ای از سوره‌های قرآنی تمامی آیات آن مکی (مطابق معیار نخست از معیارهای سه گانه) و پاره‌ای از آنها تمامی آیاتشان مدنی هستند. اما در مواردی آغاز سوره در مکه و پایان یا اواسط آن در مدینه نازل شده، در این حالت تعداد غالب آیات در نظر گرفته می‌شود. البته برخی از پژوهشگران در این رابطه به آغاز سوره‌ها نظر داشته و بر این اساس به نامگذاری سوره‌های مکی و مدنی پرداخته‌اند.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>

== ویژگیهای سوره های مکی و مدنی ==

# هر سوره‌ای که در آن «‌کلّا‌» باشد، مکی است؛

# با [[حروف مقطعه]]/تهجی مانند الم، الر، طسم، حم، «‌ق »، و «‌ن‌» آغاز می‌شوند؛

# تشریع و قانونگذاری در این آیات بسیار اندک است؛

# این آیات دارای خطابهای ویژه‌ای مانند «‌یا بنی آدم‌» و «‌یا ایها الناس‌» می‌باشد.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>

# این آیات دارای خطاب «‌یا ایها الذین آمنوا‌» هستند؛

# بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آنها.

این ویژگیها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی می‌توان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه آدم می‌پردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه است و حال و هوای سوره‌های مکی را دارد، اما در مدینه نازل شده است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref>

# کمک به تفسیر قرآن: از آنجا که فهم ظرایف و اشارات آیات رابطه تنگاتنگی با مکان مربوطه دارد، شناخت آیات مکی و مدنی برای هر مفسری ضروری است؛

# شناخت [[ناسخ و منسوخ]]: از آنجا که شناخت ناسخ و منسوخ -که یکی از مناقشه انگیزترین و حساسترین علوم قرآنی است- محتاج شناخت آیات سابق [= پیشین] و آیات مسبوق [= پسین] است، شناخت آیات و سوره‌های مکی و مدنی، مقدمه ضروری شناخت ناسخ و منسوخ است؛

# شناخت سیر تکاملی تشریع و قانونگذاری؛

{{پانویس|2}}

* [[دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی]]، ج2، به کوشش [[بهاء الدین خرمشاهی]]، تهران: دوستان-ناهید، 1377.