|
|
| خط ۵۶: |
خط ۵۶: |
|
| |
|
| یاران زید برای آنکه جسد وی به دست مأموران اموی نیفتد، مسیر جوی آبی را تغییر داده، جسد را دفن کردند و سپس دوباره جوی را به جای خود بازگرداندند، اما غلامی که همراه آنان بود، [[حکم بن صلت]] را با خبر کرد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> امویان جسد را بیرون کشیدند، به دستور یوسف بن عمر، بدن زید را به دار آویختند، و سرش را برای هشام بن عبدالملک، خلیفه اموی فرستادند.<ref>ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۴۷.</ref> | | یاران زید برای آنکه جسد وی به دست مأموران اموی نیفتد، مسیر جوی آبی را تغییر داده، جسد را دفن کردند و سپس دوباره جوی را به جای خود بازگرداندند، اما غلامی که همراه آنان بود، [[حکم بن صلت]] را با خبر کرد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> امویان جسد را بیرون کشیدند، به دستور یوسف بن عمر، بدن زید را به دار آویختند، و سرش را برای هشام بن عبدالملک، خلیفه اموی فرستادند.<ref>ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۴۷.</ref> |
| | |
| | ==موضع امام صادق(ع)== |
| | قیام زید بن علی، در دوره [[امامت]] امام صادق(ع)، امام ششم شیعیان، به وقوع پیوست، اما امام صادق در قیام او شرکت نکرد.<ref>خزاز قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref> روایات و اظهارنظرهای مختلفی درباره زید و قیام او وجود دارد، اما از امام صادق(ع) موضع صریحی درباره قیام او گزارش نشده است. نویسنده کتاب [[کفایة الاثر]] گزارش کرده که گروهی از شیعیان، عدم همراهی امام صادق با قیام زید را از باب مخالفت با زید دانسته‌اند، اما به باور نویسنده کتاب مذکور، عدم همراهی امام صادق با قیام زید بن علی، خود نوعی سیاست و تدبیر بوده است.<ref>خزاز قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref> |
| | |
| | برخی از عالمان شیعه از جمله [[شهید اول]]،<ref>شهید اول، القواعد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۰۷.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خوئی]]،<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و [[عبدالله مامقانی|مامقانی]]<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۹، ص۲۶۱.</ref> معتقدند که زید بن علی از جانب امام صادق اذن داشته است. همچنین برخی از محققان علاوه بر گفته‌های سه عالم مذکور، به روایتی از امام رضا استناد کرده‌اند و قیام زید را با اذن امام صادق دانسته‌اند.<ref>رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۱۲۲-۱۲۳.</ref> بر اساس روایت مذکور، زید بن علی با امام صادق مشورت کرده و امام ششم شیعیان به او گفته: «اگر می‌خواهی همان شخصی باشی که در [[کناسه کوفه]] به دار آویخته می‌شود، راه همین است».<ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲.</ref> اما برخی دیگر از محققان با استناد به همین روایت، گفته‌اند که هر چند زید در قیامش صادق بوده و اگر پیروز می‌شد خلافت را به اهلش واگذار می‌کرد، اما امام صادق او را از قیام نهی کرد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1695689/ «مواجهه امام صادق(ع) با نهضت ترجمه/ چرا امام از قیام زید حمایت نکرد»]، در سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۳۹۷ش.</ref> [[علامه طهرانی]] نیز با استناد به روایت [[ابان بن عثمان]] از [[مؤمن طاق]] که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref> قیام زید را بدون اذن امام صادق دانسته است.<ref>تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۵.</ref> |
| | |
| | بر پایه برخی روایات نقل‌شده از امام صادق<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۶۴.</ref> و نیز امام رضا،<ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۴۹.</ref> زید بن علی قصد داشته که در صورت پیروزی، خلافت را به امام صادق(ع) واگذار کند. بنا به گفته شیخ مفید، زید بن علی، [[الرضا من آل محمد]] را شعار خود قرار داده بود و برخلاف باور مردم، خلافت را برای خود نمی‌خواسته، بلکه پس از پیروزی آن را به اهلش واگذار می‌کرد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۳.</ref> [[علامه مجلسی]] این عقیده را به بیشتر عالمان شیعه نسبت داده و تصریح کرده که قول دیگری از آنان سراغ ندارد.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۱۸.</ref> به روایت شیخ مفید، هنگامی که امام صادق از شهادت زید باخبر شد، به شدت متأثر گردید و دستور داد اموالی را میان خانواده کسانی که در قیام او به شهادت رسیده بودند، تقسیم کنند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۳.</ref> |
|
| |
|
| ==انگیزه و زمینه‌های قیام== | | ==انگیزه و زمینه‌های قیام== |
| خط ۶۷: |
خط ۷۴: |
| علاوه بر تحلیل نتایج و پیامدهای قیام زید بن علی، برخی محققان، دلایلی برای نافرجام‌ماندن قیام زید نیز بیان کرده‌اند؛ قدرت نظامی حکومت اموی،<ref>نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۴۱۶ق، ص۳۱۳.</ref> وجود جاسوسان و عوامل نفوذی که زمان قیام را افشا کردند، حمایت نکردن آشکار امام صادق(ع) از قیام و سرانجام، عدم همراهی کوفیان، برخی از این دلایل است.<ref>رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۲۶۳-۲۷۹.</ref> | | علاوه بر تحلیل نتایج و پیامدهای قیام زید بن علی، برخی محققان، دلایلی برای نافرجام‌ماندن قیام زید نیز بیان کرده‌اند؛ قدرت نظامی حکومت اموی،<ref>نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۴۱۶ق، ص۳۱۳.</ref> وجود جاسوسان و عوامل نفوذی که زمان قیام را افشا کردند، حمایت نکردن آشکار امام صادق(ع) از قیام و سرانجام، عدم همراهی کوفیان، برخی از این دلایل است.<ref>رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۲۶۳-۲۷۹.</ref> |
|
| |
|
| ==موضع امام صادق(ع)==
| |
| قیام زید، در دوره [[امامت]] امام ششم شیعیان، به وقوع پیوست، امام صادق در قیام او شرکت نکرد.<ref>خزاز قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref> روایات و اظهارنظرهای مختلفی درباره زید و قیام او وجود دارد، اما از امام صادق موضع صریحی درباره قیام او گزارش نشده است. در کتاب [[کفایة الاثر]] آمده است هنگامی که امام صادق در قیام زید شرکت نکرد گروهی از شیعیان خیال کردند که امام از باب مخالفت در این قیام شرکت نکرده در حالی‌که عدم شرکت خود نوعی سیاست و تدبیر بود.<ref>خزاز قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref>
| |
|
| |
| برخی از عالمان شیعه از جمله [[شهید اول]]،<ref>شهید اول، القواعد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۰۷.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خوئی]]،<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و [[عبدالله مامقانی|مامقانی]]<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۹، ص۲۶۱.</ref> معتقدند که زید از جانب امام صادق اذن داشته است. همچنین برخی از نویسندگان با استناد به این گفته‌های عالمان و نیز بر پایه روایتی که از [[امام رضا(ع)]] نقل شده، امام کاظم(ع) از پدرش شنیده بود که آن حضرت می‌فرمود که زید برای قیامش با من مشورت کرده و من به او گفتم «اگر می‌خواهی همان شخصی باشی که در [[کناسه کوفه]] به دار آویخته می‌شود، راه همین است».<ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲.</ref>، قیام زید را با اذن امام صادق دانسته‌اند.<ref>رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۱۲۲-۱۲۳.</ref> اما برخی دیگر از محققان از این روایت استفاده کرده‌اند که هرچند زید در قیامش صادق بود و اگر پیروز می‌شد خلافت را به اهلش واگذار می‌کرد، اما امام صادق او را از قیام نهی کرد و او به نهی امام توجه نکرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/153736 مشرق نیوز، چرا امام صادق از قیام زید حمایت نکرد، انتشار: ۲۲ شهریور ۱۳۹۱، بازبینی، ۵ تیر ۱۳۹۷ش.]</ref> [[علامه طهرانی]] نیز با استناد به روایت [[ابان بن عثمان]] از [[مؤمن طاق]] که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref>{{یادداشت|ابان از احول نقل مىكند: كه زید بن على بن الحسین چون مورد طلب خلیفه قرار گرفت و در دنبال او جاسوسان می‌گشتند در حالی‌كه خود را پنهان کرده بود، من بر او وارد شدم، به من گفت:
| |
| اى اباجعفر! اگر فردى از ما بر علیه خلیفه خروج كند، رأى تو در این‌باره چیست؟ آیا تو هم براى كمك با او خروج خواهى نمود؟
| |
| من در پاسخ او گفتم: اگر آنكه بر خلیفه خروج كند مانند پدر تو (امام سجاد) و برادر تو (امام باقر) باشد من براى حمایت او خروج می‌كنم.
| |
| احول می‌گوید: زید به من گفت: من اراده خروج دارم كه با این قوم مجاهده نمایم، تو هم با من خروج كن.
| |
| من گفتم: چنین كارى نمی‌كنم فدایت گردم.
| |
| زید گفت: آیا جان خود را خیلى دوست دارى و از كمک ما دریغ می‌كنى؟
| |
| گفتم نه: جان من یك نفسى بیش نیست، ولى مطلب جاى دیگر است و آن اینكه اگر زمین داراى امام و حجّت است، چون این خروج تو بدون اذن و دستور اوست، بنابراین افرادی كه با تو خروج كنند، هالک و افرادی كه تخلّف ورزند و خروج نكنند ناجى و رستگار خواهند بود و اگر زمین داراى امام و حجّتى نیست، بنابراین افرادی‌كه با تو خروج كنند یا نكنند در مرتبه مساوى و در منزلت برابرند، چون هر دو آنها كار را روى اختیار خود انجام داده و طبق دستور حجّت خدا نبوده است.
| |
| زید به من گفت: اى اباجعفر! من با پدرم در سر سفره مىنشستم، پدرم براى من لقمه بزرگ می‌گرفت و لقمه داغ را سرد می‌نمود تا خنک شود و بمن مىداد، از روى شفقت و مهرى كه با من داشت، چگونه مىشود با من شفقت نكند و از آتش دوزخ به علّت عدم معرّفى امام مرا نرهاند؟ آیا مىشود تو را بدین (امام) معرّفى كند و به من امام را معرّفى ننماید؟
| |
| من به زید عرض كردم: فدایت شوم، روى شفقتى كه پدرت با تو داشته و از آتش تو را می‌رهانیده است، امام را به تو معرفى ننموده است، چون خوف داشته است كه اگر معرّفى كند و تو نپذیرى داخل در آتش خواهى شد و لیكن به من امام را خبر داده و معرّفى نموده است، اگر من اطاعت او را گردن نهم و معرّفى او را بپذیرم، نجات پیدا می‌كنم و اگر نپذیرم، پدرت بر من باكى نداشته است كه داخل آتش گردم.
| |
| سپس به زید گفتم: فدایت شوم، آیا شما افضلید یا انبیاء؟
| |
| زید گفت بلكه انبیاء افضلند.
| |
| گفتم: یعقوب به فرزندش یوسف گفت: یا بُنَی لا تَقْصُصْ رُؤْیاكَ عَلى إِخْوَتِكَ فَیكِیدُوا لَكَ كَیداً، چرا یعقوب برادران را از خواب یوسف خبر نكرد و مخفى نمود، به جهت آنكه بر فرزندش یوسف شفقت و مهربانى داشت و می‌دانست كه در اثر افشاء خواب، یوسف را هلاك مىكنند، همین‌طور پدرت چون به تو شفقت و مهر داشته، معرّفى امام را از تو مختفى داشته، چون می‌دانسته اگر بگوید و قبول نكنى، داخل در آتش خواهى بود.
| |
| زید گفت: قسم به خدا كه چون این مطالب را گفتى من هم به تو بگویم كه صاحب تو (امام صادق) در مدینه به من خبر داد كه تو كشته خواهى شد و به دار آویخته مىشوى! و در نزد آن حضرت صحیفهاى است كه در آن قتل و به دار كشیده شدن من نوشته شده است. احول می‌گوید: چون براى عزم حجّ حركت كردم، این جریان مناظره با زید را خدمت حضرت صادق بازگو نمودم.
| |
| حضرت فرمودند: حجّت را بر او تمام كردى! و راه را از جلو و عقب و راست و چپ و بالا و پایین بر او بستى! و در محاجّه و مناظره با او كوتاهى ننمودى. تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۵)}} قیام زید را بدون اذن امام صادق دانسته است.<ref>تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۵.</ref>
| |
|
| |
| همچنین از برخی روایات بر می‌آید که ائمه با اصل قیام موافق بوده اما زمان آن را مناسب نمی‌دانستند.{{مدرک}} بر پایه برخی روایاتی که از امام صادق<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۶۴.</ref> و نیز امام رضا <ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۴۹.</ref> نقل شده، زید بن علی قصد داشت که اگر به پیروزی برسد حکومت را به امام صادق(ع) واگذار کند. شیخ مفید گفته است او بر [[الرضا من آل محمد]] دعوت می‌کرد و برخلاف آنچه که مردم خیال می‌کردند او خلافت را برای خود نمی‌خواست بلکه پس از پیروزی آن را به اهلش واگذار می‌کرد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۳.</ref> [[علامه مجلسی]] این عقیده را بیشتر عالمان شیعه نسبت داده و گفته است که من قول دیگری از آنان سراغ ندارم.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۱۸.</ref> هنگامی که امام صادق از شهادت زید باخبر شد، به شدت متأثر گردید و دستور داد که اموالی را میان خانواده کسانی که در قیام او به شهادت رسیده بودند، تقسیم کنند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۳.</ref>
| |
|
| |
| ==مطالعه بیشتر==
| |
| * شخصیت و قیام زید بن علی، سید ابوفاضل رضوی اردکانی
| |
| * سیره و قیام زید بن علی، حسین کریمان
| |
| ==جستارهای وابسته== | | ==جستارهای وابسته== |
| {{ستون-شروع|۴}} | | {{ستون-شروع|۴}} |
| خط ۱۳۴: |
خط ۱۱۸: |
| [[tr:Zeyd bin Ali'nin Kıyamı]] | | [[tr:Zeyd bin Ali'nin Kıyamı]] |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی | | <onlyinclude>{{درجه‌بندی |
| | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل | | | پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص |
| | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل | | | رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل |
| | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد | | | جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد |
