کاربر ناشناس
جزیرة العرب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
حذف نیم فاصله های اضافی
imported>Hasaninasab جز (+ رده:مقالههای با درجه اهمیت ج (هاتکت)) |
imported>Hasaninasab جز (حذف نیم فاصله های اضافی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{الگو:کتاب‌شناسی ناقص}} | {{الگو:کتاب‌شناسی ناقص}} | ||
'''جزیرة العرب''' یا '''شبه جزیره | '''جزیرة العرب''' یا '''شبه جزیره عربستان ''' پهناورترین شبه‌جزیره جهان، واقع در جنوب‌غربی آسیا. این شبه جزیره میان آب‌های [[خلیج فارس]]، دریاهای عمان و عرب در مشرق، اقیانوس هند و خلیج عدن در جنوب و دریای سرخ در مغرب قرار دارد و به‌سبب محاصره با دریاها و رودها ــ از جمله فرات در قسمت شمالی آن ــ که شبه‌جزیره را تقریباً به‌صورت جزیره در آورده است، اکثر جغرافیانویسان و مورخان قدیم و جدید آن را جزیرة العرب خوانده‌اند. | ||
جزیرة العرب مشتمل بر كشورهای [[عربستان سعودی]] و [[یمن]] در جنوب، [[عمان]] و [[امارات متحده عربی|امارات متحده]] در مشرق، [[کویت]] در شمال و [[قطر]] در ساحل جنوبی خلیج‌فارس است. | جزیرة العرب مشتمل بر كشورهای [[عربستان سعودی]] و [[یمن]] در جنوب، [[عمان]] و [[امارات متحده عربی|امارات متحده]] در مشرق، [[کویت]] در شمال و [[قطر]] در ساحل جنوبی خلیج‌فارس است. | ||
بنابر روایات دینی، نخستین‌بار یکتاپرستی در زمان [[حضرت ابراهیم]] در جزیرةالعرب ترویج شد و آیین توحید در [[حجاز]] و به‌ویژه [[مکه]] رواج یافت. جزیرة العرب خاستگاه [[دین اسلام]] | بنابر روایات دینی، نخستین‌بار یکتاپرستی در زمان [[حضرت ابراهیم]] در جزیرةالعرب ترویج شد و آیین توحید در [[حجاز]] و به‌ویژه [[مکه]] رواج یافت. جزیرة العرب خاستگاه [[دین اسلام]] است و [[پیامبر اکرم(ص)]] دعوت خویش را در این منطقه از جهان آغاز کرد. | ||
== مکان == | == مکان == | ||
جزیرة العرب میان آب‌های [[خلیج | جزیرة العرب میان آب‌های [[خلیج فارس]]، دریاهای عمان و عرب در مشرق، اقیانوس هند و خلیج عدن در جنوب و دریای سرخ در مغرب قرار دارد. به‌سبب جریان رودها، از جمله فرات در قسمت شمالی این سرزمین، که شبه‌جزیره را تقریباً به‌صورت جزیره در آورده است، اکثر جغرافیانویسان و مورخان قدیم و جدید آن را جزیرة العرب نامیده‌اند.<ref>برای نمونه ر.ک: ابن‌حائک، ۱۴۰۳؛ حمزه، ۱۳۸۸؛ وهبه، ۱۳۷۵؛ کحّاله، ۱۳۸۴</ref> | ||
[[پرونده:جزیرة العرب.jpg|بندانگشتی|جزیرة العرب در عصر نبوت؛ منبع تصویر: اطلس تاریخ اسلام، ص۶۱]] | [[پرونده:جزیرة العرب.jpg|بندانگشتی|جزیرة العرب در عصر نبوت؛ منبع تصویر: اطلس تاریخ اسلام، ص۶۱]] | ||
=== اختلاف درباره حد شمالی === | === اختلاف درباره حد شمالی === | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
==== فرات ==== | ==== فرات ==== | ||
به‌نظر ابن‌حائک و [[یاقوت حموی| | به‌نظر ابن‌حائک و [[یاقوت حموی|یاقوت]]، این سرزمین از شمال هم با آب محصور است و به همین دلیل آنجا را جزیره نامیده‌اند. آنها [[فرات]] را مرز شمالی جزیره العرب ذکر کرده و نوشته‌اند فرات از سرزمین روم سرچشمه می‌گیرد و در منطقه [[قنسرین|قِنَّسرین]] جریان می‌یابد و به جزیره و [[سواد عراق]] می‌رسد و سپس در ناحیه [[بصره]] و اُبُلَّه به دریا می‌پیوندد و تا آبادان ادامه می‌یابد و بدین‌ترتیب مرز شمالی جزیرة العرب را تشکیل می‌دهد.<ref>ابن‌حائک، ۱۴۰۳، ص۸۴؛ یاقوت حموی، ذیل مادّه</ref> | ||
==== خطی فرضی از غزه تا خلیج فارس ==== | ==== خطی فرضی از غزه تا خلیج فارس ==== | ||
در گزارش‌هایی، شمال جزیرة العرب به صورت خطی فرضی ذکر شده که از شهر [[غزه| | در گزارش‌هایی، شمال جزیرة العرب به صورت خطی فرضی ذکر شده که از شهر [[غزه|غَزّه]] در [[فلسطین]] آغاز می‌شود و پس از عبور از [[دمشق]] و فرات، به خلیج فارس منتهی می‌گردد<ref>ر.ک: اصمعی، مقدمه آل‌یاسین، ص ک</ref> یا به صورت خطی فرضی در شمال [[سوریه]] و [[عراق]] است که با امتداد آن، هلال خصیب بخشی از جزیرة العرب می‌شود.<ref>ر.ک: قدوره، ص۱۱</ref> کحّاله نیز حدشمالی جزیرة العرب را شهر رَقّه در سوریه دانسته است.<ref>ص ۶، نیز ر.ک: ص۵، پانویس ۱</ref> | ||
==== خطی فرضی از خلیج عَقَبه تا مصبّ اروندرود ==== | ==== خطی فرضی از خلیج عَقَبه تا مصبّ اروندرود ==== | ||
همچنین، مرز شمالی جزیره العرب را ــ که بخش اصلی شبه‌جزیره را شامل می‌شود می‌توان خط فرضی دیگری دانست که از [[خلیج عقبه|خلیج | همچنین، مرز شمالی جزیره العرب را ــ که بخش اصلی شبه‌جزیره را شامل می‌شود می‌توان خط فرضی دیگری دانست که از [[خلیج عقبه|خلیج عَقَبه]] تا مصبّ [[اروندرود]] در خلیج فارس امتداد دارد.<ref>جوادعلی، ج ۱، ص۱۴۳؛ برای اطلاع بیشتر درباره حدود جزیرة العرب رجوع کنید به کحّاله، ص۵ ۷؛ حمزه، ص۱۱ـ۱۳</ref> در این قسمت بخشهایی از کشورهای [[اردن]] و عراق قرار می‌گیرد. همچنین گاهی شبه‌جزیره سینا نیز جزو جزیرة العرب و در قسمت شمالی آن ذکر می‌شود.<ref>جوادعلی، ج ۱، ص۱۴۴</ref> | ||
== کشورهای جزیرة العرب == | == کشورهای جزیرة العرب == | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
=== خاستگاه نژاد سامی === | === خاستگاه نژاد سامی === | ||
جزیرة العرب از نخستین سکونتگاههای بشری و خاستگاه [[نژاد | جزیرة العرب از نخستین سکونتگاههای بشری و خاستگاه [[نژاد سامی]] شمرده می‌شود و اقوامی که بعدها در جزیرة العرب یا [[بین النهرین]] تمدن‌هایی برجا گذاشته‌اند، در آنجا نشو و نما یافته‌اند.<ref>ر.ک: دینوری، ص۳؛ حتّی، ص۳ـ۴</ref> | ||
=== تشکیل حکومت‌های قبیله‌ای === | === تشکیل حکومت‌های قبیله‌ای === | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
=== عرب بائده و باقیه === | === عرب بائده و باقیه === | ||
سه قوم مذکور (عاد، ثمود و سبأ) و نیز قبایل معروف دیگر مانند [[عمالقه| | سه قوم مذکور (عاد، ثمود و سبأ) و نیز قبایل معروف دیگر مانند [[عمالقه|عَمالِقه]] که در بخشهای جنوبی و غربی جزیرة العرب به‌سر می‌بردند، مَدْین، طَسْم، جَدیس، عبدضَخم که در [[طائف]] بودند و اَمیم که میان نواحی یمامه و شَحر زندگی می‌کردند، از جمله قبایل کهن عرب بودند که در جزیرة العرب حکومت‌های قبیله‌ای داشتند.<ref>ر.ک: دینوری، همانجا؛ طبری، ج ۱، ص۶۲۶؛ بکری، ج ۱، ص۱۴۸ـ ۱۵۰)</ref> | ||
اینان از قبایل عرب بائده یا از بین رفته<ref>در مقابل عرب باقیه که اخلافشان تا امروز باقی مانده‌اند</ref> بودند و در بررسی‌های قوم عرب اهمیت بسیار دارند. قبایل جُرْهُم اول در یمن، جرهم دوم در مکه، خزاعه در حجاز، قُضاعه در تهامه، لَخْم و جذام و غسانیان هر سه در مغرب جزیرة العرب، کنْده در مرکز، [[اوس و خزرج]] در [[یثرب]] از دیگر قبایل مهم و معروف عرب‌اند که در جزیرة العرب حکومت‌های قبیله‌ای داشتند و با نام قبایل عرب باقیه شناسانده می‌شوند.<ref>در باره عرب بائده و باقیه رجوع کنید به ابن‌سعید مغربی، ج ۱، ص۴۵ـ۸۴؛ سعد زغلول، ص۱۰۷ـ ۲۰۰؛ مهران، ص۱۵۵ـ۱۹۴</ref> | اینان از قبایل عرب بائده یا از بین رفته<ref>در مقابل عرب باقیه که اخلافشان تا امروز باقی مانده‌اند</ref> بودند و در بررسی‌های قوم عرب اهمیت بسیار دارند. قبایل جُرْهُم اول در یمن، جرهم دوم در مکه، خزاعه در حجاز، قُضاعه در تهامه، لَخْم و جذام و غسانیان هر سه در مغرب جزیرة العرب، کنْده در مرکز، [[اوس و خزرج]] در [[یثرب]] از دیگر قبایل مهم و معروف عرب‌اند که در جزیرة العرب حکومت‌های قبیله‌ای داشتند و با نام قبایل عرب باقیه شناسانده می‌شوند.<ref>در باره عرب بائده و باقیه رجوع کنید به ابن‌سعید مغربی، ج ۱، ص۴۵ـ۸۴؛ سعد زغلول، ص۱۰۷ـ ۲۰۰؛ مهران، ص۱۵۵ـ۱۹۴</ref> | ||
| خط ۱۱۴: | خط ۱۱۴: | ||
== جزیرة العرب پس از اسلام == | == جزیرة العرب پس از اسلام == | ||
=== در زمان پیامبر اسلام === | === در زمان پیامبر اسلام === | ||
جزیرة العرب خاستگاه [[دین اسلام]] است. نخستین تبلیغ برای دین اسلام در جزیرة العرب و در [[مکه]] صورت گرفت. سپس، پیامبر دعوت خود را عمومیت بخشید و شهرهای مجاور مکه، مانند طائف، و دیگر قبایل جزیرة العرب را به اسلام فراخواند. [[اوس و خزرج]] از جمله این قبایل بودند که در زمان [[ | جزیرة العرب خاستگاه [[دین اسلام]] است. نخستین تبلیغ برای دین اسلام در جزیرة العرب و در [[مکه]] صورت گرفت. سپس، پیامبر دعوت خود را عمومیت بخشید و شهرهای مجاور مکه، مانند طائف، و دیگر قبایل جزیرة العرب را به اسلام فراخواند. [[اوس و خزرج]] از جمله این قبایل بودند که در زمان [[حج]]، دعوت پیامبر را پذیرفتند. این امر نقطه عطفی در گسترش دین اسلام در جزیرة العرب به‌شمار می‌رود، زیرا [[مسلمانان]] مکه که قریش آنان را تهدید می‌کردند، با هجرت به [[یثرب]] (محل سکونت اوس و خزرج)، به تثبیت و تبلیغ دین اسلام پرداختند. | ||
در زمان حضور پیامبر در مدینه، قریش و یهودیان جزیرة العرب به مخالفت با اسلام ادامه دادند و سال‌ها برای مقابله با آن کوشیدند که منجر به غزواتی چون [[جنگ بدر|بدر]]، [[جنگ احد|احد]]، [[بنی قینقاع| | در زمان حضور پیامبر در مدینه، قریش و یهودیان جزیرة العرب به مخالفت با اسلام ادامه دادند و سال‌ها برای مقابله با آن کوشیدند که منجر به غزواتی چون [[جنگ بدر|بدر]]، [[جنگ احد|احد]]، [[بنی قینقاع|بنی‌قَینُقاع]]، [[بنی نضیر|بنی‌نضیر]]، [[جنگ خیبر|خیبر]] و [[جنگ خندق|خندق]] شد.<ref>ر.ک: طبری، ج ۳، ص۱۵۲ـ۱۵۴</ref> به‌سبب اهمیت این غزوات، برخی از آنها و نیز دیگر جنگهای صدر اسلام به عنوان ایام عرب در اسلام شناسانده شدند.<ref>ر.ک: جادالمولی و دیگران، صک؛ ابراهیم و بجاوی، ص۴۷۹ـ۴۸۱</ref> | ||
{{جمع شدن}} | {{جمع شدن}} | ||
| خط ۱۲۴: | خط ۱۲۴: | ||
=== در زمان خلفا === | === در زمان خلفا === | ||
پس از وفات [[پیامبر(ص)]] در صفر سال یازدهم، عده‌ای از اهالی جزیرة العرب، به‌ویژه در نواحی شرقی عمان و یمامه و بحرین، [[مرتد]] شدند و [[ابوبکر]] (حکومت: ۱۱ـ۱۳ق)، طی نبردهایی معروف به [[نبردهای رده| | پس از وفات [[پیامبر(ص)]] در صفر سال یازدهم، عده‌ای از اهالی جزیرة العرب، به‌ویژه در نواحی شرقی عمان و یمامه و بحرین، [[مرتد]] شدند و [[ابوبکر]] (حکومت: ۱۱ـ۱۳ق)، طی نبردهایی معروف به [[نبردهای رده|رِدَّه]]، آنان را سرکوب کرد؛<ref>ر.ک: به بلاذری، ص۱۳۱ـ۱۴۹؛ یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۳۱ـ۱۳۲؛ ر.ک:ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص۳۴۹ـ۳۸۳</ref>ابوبکر، در زمان حکومتش، برای هریک از نواحی جزیرة العرب (مانند مکه، طائف، یمامه و بحرین) امیرانی منصوب کرد<ref>ر.ک: یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۳۱ـ۱۳۲؛ باوزیر، ص۹۶</ref> و سپس متوجه شام و بین‌النهرین شد. توجه ابوبکر به فتح سرزمین‌های شمالی جزیرة العرب<ref>ر.ک: بلاذری، ص۱۴۹ به بعد</ref> نشان می‌دهد که ساکنان بیشتر نواحی جزیرة العرب در زمان وی مسلمان شده بودند و اقلیتها تهدیدی به شمار نمی‌آمدند. | ||
در زمان عمر خطّاب (حکومت: ۱۳ـ۲۳ق) ــ که مسلمانان، عراق و شام و بیشتر مناطق ایران را فتح کرده بودند-<ref>ر.ک: یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۳۹ـ ۱۶۱</ref> به‌سبب فتنه‌های غیرمسلمانان، مقرر شد هیچ‌کس در جزیرة العرب دینی به‌جز اسلام نداشته باشد. از این‌رو، تمام پیمان‌ها با ادیان دیگر از بین رفت و یهودیان خیبر به شام و مسیحیان نجران به عراق و شام منتقل شدند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۵۵؛ حتّی، ص۱۶۹</ref> [[عمر بن خطاب|عُمَر]] پنج والی را حاکم مناطق جزیرة العرب کرد: [[زیاد بن لبید]] در بعضی قسمت‌های یمن، [[ابوهریره| | در زمان عمر خطّاب (حکومت: ۱۳ـ۲۳ق) ــ که مسلمانان، عراق و شام و بیشتر مناطق ایران را فتح کرده بودند-<ref>ر.ک: یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۳۹ـ ۱۶۱</ref> به‌سبب فتنه‌های غیرمسلمانان، مقرر شد هیچ‌کس در جزیرة العرب دینی به‌جز اسلام نداشته باشد. از این‌رو، تمام پیمان‌ها با ادیان دیگر از بین رفت و یهودیان خیبر به شام و مسیحیان نجران به عراق و شام منتقل شدند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۵۵؛ حتّی، ص۱۶۹</ref> [[عمر بن خطاب|عُمَر]] پنج والی را حاکم مناطق جزیرة العرب کرد: [[زیاد بن لبید]] در بعضی قسمت‌های یمن، [[ابوهریره|ابوهُرَیرْه]] در عمان، [[نافع بن حارث]] در مکه، [[یعلی بن منیه|یعلی بن مَنیه تمیمی]] در صنعا و [[حارث بن ابی العاص ثقفی]] در بحرین حکومت داشتند.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۶۱</ref> در زمان [[خلافت]] [[امام علی (ع)]] (۳۵ـ۴۰ق)، برخی از [[صحابه|صحابیان]] پس از پیمان‌شکنی به بصره رفتند. این امر به همراه فتنه‌های [[معاویه]] در دمشق موجب آشفتگی سیاسی در شام و عراق شد و از این‌رو امام علی، در [[رجب]] سال ۳۶ق، مرکز خلافت را از مدینه به [[کوفه]] در [[عراق]] منتقل کرد که نخستین انتقال مرکز حکومت به خارج از جزیرة العرب به شمار می‌آید. پس از [[شهادت]] حضرت علی و بازگشت [[امام حسن (ع)]] به مدینه، جزیرة العرب مجدداً کانون حکومت اسلامی شد.<ref>ر.ک: دینوری، ص۱۴۳ـ۱۴۴، ۲۱۶ـ ۲۱۸؛ یعقوبی، تاریخ، ج ۲، ص۱۷۸ـ۱۸۲</ref> | ||
=== دوره امویان === | === دوره امویان === | ||
| خط ۱۳۹: | خط ۱۳۹: | ||
=== پس از عباسیان === | === پس از عباسیان === | ||
از لحاظ سیاسی، مغرب جزیرة العرب و به خصوص حجاز، پس از دوره عباسیان، همچنان کانون توجه حکام و دولت‌ها به‌شمار می‌رفت. این قسمت تقریباً از نیمه سده هفتم تا ۷۸۴ در دست حکام مملوکی مصر و پس از آن تا ۹۲۲ در اختیار چرکسهای مصری ــ که حکام محلی یمن نیز از آنان پیروی می‌کردند بود.<ref>صبری‌پاشا، ص۶۰ـ۶۱؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۰</ref> در ۹۱۷، پرتغالی‌ها بخشی از جنوب و مشرق جزیره العرب را تصرف کردند.<ref>صبری‌پاشا، ص۱۰۶؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۰</ref> در ۹۲۲ و ۹۲۳ عثمانیها با نفوذ در سواحل شرقی جزیره العرب از یک سو و نفوذ در سراسر سواحل غربی که تا باب‌المندب در جنوب امتداد می‌یافت از سوی دیگر، بیشتر جزیره العرب، به‌ویژه مناطق مهم آن شامل [[احساء]] و یمن و حجاز، را ضمیمه قلمرو خود کردند.<ref>حمزه، ص۳۰۳؛ صبری‌پاشا، ص۱۱۱، مقدمه متولی و مرسی، ص۱۶، ۱۸ـ۲۰؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۵، ۱۱۸</ref> در سده‌های بعد، قلمرو [[عثمانی|عثمانیها]] در جزیره العرب تا روی کار آمدن [[وهابیت| | از لحاظ سیاسی، مغرب جزیرة العرب و به خصوص حجاز، پس از دوره عباسیان، همچنان کانون توجه حکام و دولت‌ها به‌شمار می‌رفت. این قسمت تقریباً از نیمه سده هفتم تا ۷۸۴ در دست حکام مملوکی مصر و پس از آن تا ۹۲۲ در اختیار چرکسهای مصری ــ که حکام محلی یمن نیز از آنان پیروی می‌کردند بود.<ref>صبری‌پاشا، ص۶۰ـ۶۱؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۰</ref> در ۹۱۷، پرتغالی‌ها بخشی از جنوب و مشرق جزیره العرب را تصرف کردند.<ref>صبری‌پاشا، ص۱۰۶؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۰</ref> در ۹۲۲ و ۹۲۳ عثمانیها با نفوذ در سواحل شرقی جزیره العرب از یک سو و نفوذ در سراسر سواحل غربی که تا باب‌المندب در جنوب امتداد می‌یافت از سوی دیگر، بیشتر جزیره العرب، به‌ویژه مناطق مهم آن شامل [[احساء]] و یمن و حجاز، را ضمیمه قلمرو خود کردند.<ref>حمزه، ص۳۰۳؛ صبری‌پاشا، ص۱۱۱، مقدمه متولی و مرسی، ص۱۶، ۱۸ـ۲۰؛ ابوخلیل، ۱۴۲۳ الف، ص۱۱۵، ۱۱۸</ref> در سده‌های بعد، قلمرو [[عثمانی|عثمانیها]] در جزیره العرب تا روی کار آمدن [[وهابیت|وهابیان]] گسترش یافت. | ||
=== ظهور وهابیت === | === ظهور وهابیت === | ||
از اواسط سده دوازدهم به بعد، [[محمد بن | از اواسط سده دوازدهم به بعد، [[محمد بن عبدالوهاب]] (مؤسس مذهب وهابی، متوفی ۱۲۰۶) و پیروانش به نشر و تثبیت عقاید خود در جزیرة العرب پرداختند. ابتدا، [[محمد بن سعود]]، حکمران شهر دِرعیه در مشرق جزیره العرب، و اهالی درعیه و سپس مردم وادی حنیفه و اهالی نجد از محمدبن عبدالوهاب پیروی کردند و بدین‌ترتیب، وهابیان بر قسمتی از مشرق جزیره العرب مسلط شدند.<ref>عثمان‌بن عبداللّه، ج ۱، ص۱۱ـ۱۵؛ امین، ص۳ـ۶</ref> به‌دنبال آن، وهابیان که با تهدید و جنگ و کشتار به انتشار عقاید خود می‌پرداختند، قلمرو خود را گسترش دادند، به‌طوری که تا ۱۲۱۸، به‌جز [[مکه]] و [[مدینه]] و [[جده (شهر)|جدّه]] و بخشی از سواحل غربی، تقریباً سراسر جزیره العرب را تصرف کردند.<ref>صبری‌پاشا، ص۱۱۲ـ۱۱۷؛ الاطلس التاریخی للمملکة العربیة السعودیة، ص۵۴ -۵۷</ref> هجوم وهابیها به حدی بود که به‌جز یمن، که از اوایل سده یازدهم تا اواسط سده سیزدهم در اختیار [[زیدیه]] و تقریباً در آرامش بود،<ref>ر.ک: حداد، ج ۲، ص۲۱۵ـ۲۳۵</ref> بسیاری از نواحی جزیره العرب در سده سیزدهم محل درگیری‌های متعدد میان وهابیان و عثمانیها یا حکام محلی شد. برای مثال، وهابیان با شرفای مکه در سالهای ۱۲۰۵ تا ۱۲۲۰ بیش از پنجاه بار جنگیدند<ref>امین، ص۱۰</ref> یا محمدعلی پاشا و ابراهیم‌پاشا از سال ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۴ بارها در قسمت‌های مختلف جزیرة العرب با وهابیها مقابله کردند و محمدعلی پاشا ضمن آن که در سال ۱۲۲۸ مکه و مدینه را در اختیار گرفت، مدتی بر حجاز امارت داشت.<ref>عثمان‌بن عبداللّه، ج ۱، ص۱۶۰ـ۱۶۳؛ مختار، ج ۱، ص۱۱۸ـ۱۸۷؛ صبری‌پاشا، ص۱۱۶</ref> | ||
=== ایجاد کشور عربستان سعودی === | === ایجاد کشور عربستان سعودی === | ||