حرم حضرت رقیه: تفاوت میان نسخه‌ها

به گزارش احمد خامه‌یار، حرم حضرت رقیه در اصل زیارتگاه [[راس الحسین|رأس‌الحسین(ع)]] در [[دمشق]] بوده است که بنابه قولی، محل دفن سر آن حضرت دانسته شده است که در منابع مربوط به دوره [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]]، این زیارتگاه، به مزار حضرت رقیه معرفی شده است. البته در شماری از همین منابع، افزون‌ بر قبر حضرت رقیه، به وجود جایگاه سر امام حسین(ع) در آن نیز اشاره شده است؛ با این تفاوت که رقیه در منابع قدیمی‌تر، دختر [[امام علی(ع)]]، و در منابع جدیدتر، دختر [[امام حسین(ع)]] معرفی شده است. در برخی منابع دو قرن اخیر، به حادثه آشکار شدن بدن حضرت رقیه اشاره شده است که نشان می‌دهد صاحب مزار، دختری خردسال بوده است. این حادثه را با اختلافاتی در برخی جزئیات، سه نفر نقل کرده‌اند.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۴۱ـ۲۳۷.</ref>

نخستین سندی که درباره مزار کنونی منسوب به رُقیه در دست است، مربوط است به [[محمد بن ابی طالب حسینی حائری|محمّد بن ابی طالب حائری کَرَکی]] (زنده در ۹۵۵ق) او  گفته است در بخش شرقی [[مسجد جامع اموی]] دمشق، خرابه‌ای را دیده که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگْ‌نوشته درِ آن، نام‌های پیامبر(ص)، خاندانش و [[امامان شیعه|امامان دوازده گانه شیعه]]، نوشته شده بود. همچنین بر سر در آن نوشته شده بود که این، قبر خانم مَلَکه، دختر حسین بن امیرالمؤمنین(ع) است.<ref>حائری، تسلیة المجالس، ج۲، ص۹۳.</ref> [[شبلنجی|شِبلَنجی]] در [[نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار (کتاب)|نورالابصار]] صاحب مزار را [[رقیه بنت علی]] معرفی کرده است او گفته است هنگامی که برای بازسازی جنازه را از قبر بیرون آوردند، جنازه دیده شده که دختر کوچک نابالغی بوده است.<ref>شبلنجی، نورالأبصار، ص۱۹۵.</ref>

[[شیخ محمدهاشم خراسانی]] (م ۱۳۵۲ ق)، این مزار را متعلّق به رقیه بنت الحسین(ع) معرّفی کرده است. او داستان آسیب دیدن قبر را با تفصیل و همراه کراماتی ذکر کرده و آورده است که «بزرگان و علمای [[شیعه]] و [[سنی|سنّی]]، شاهد ماجرا بوده‌اند».<ref>خراسانی، منتخب التواریخ، ص۳۸۸.</ref> اما هیچ یک از متولیان حرم و [[سید محسن امین]] با اینکه در منطقه حضور داشته است به این ماجرا اشاره نکرده‌اند.<ref>ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ج۱، ص۳۹۲.</ref> محسن امین گفته است قبری که به رقیه دختر امام حسین منسوب است در محله العماره دمشق، زیارتگاه است و میرزا علی اصغرخان [اتابک، امین السلطان]، وزیر اعظم ایران، به سال ۱۳۲۳ق، آن را بازسازی کرده و در بالای در آن تاریخ بازسازی را حَک کرده‌اند.<ref>امین، أعیان الشیعة: ج۷ ص۳۴.</ref>

اطلاعاتی درباره بنای نخستین زیارتگاه و روند بازسازی آن تا پیش از قرن نهم قمری در دست نیست. به نوشته ابن طولون دمشقی، نویسنده کتاب [[الائمة الاثنا عشر‌(کتاب)|الشذرات الذهبیة]]، در نیمه دوم این قرن، امیر بردبک ظاهری که در سال ۸۷۱ق منصب نیابت دمشق را از سوی پادشاه مملوکی بر عهده گرفت، ساختمان مزار را بازسازی کرد. یکی از کتیبه‌های سنگی که در مزار وجود داشته نشان می‌دهد که میرزا بابا مستوفی گیلانی، در سال ۱۱۲۵ق بنای حرم را بازسازی کرد. سپس در اواخر دوره عثمانی، [[علی‌اصغرخان اتابک]]، صدر اعظم دربار قاجار، مزار را در سال ۱۳۲۳ق بازسازی کرد.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص۲۴۶.</ref>

ورودی متصل به صحن اصلی بنا به شکل مستطیل است و گرداگرد آن رواق‌هایی وجود دارد. این رواق‌ها با سنگ‌های سفیدرنگ پوشیده شده است و نمای آنها شامل طاق‌های بزرگ و کوچک متوالی است؛ به‌گونه‌ای‌ که هر طاق بزرگ، میان دو طاق کوچک قرار دارد. بالای طاق‌های کوچک، اسامی [[ائمه معصومین|ائمه معصوم(ع)]] درون قاب‌های مدوّری نقش بسته است. سقف رواق‌ها از داخل، با نقوش گیاهی تزیین یافته است.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۵۰.</ref>

قبر حضرت رقیه میان حرم قرار گرفته است و روی آن نیز یک صندوقچه چوبی پوشیده از پارچه‌های سبزرنگ و حاوی آیات قرآن وجود دارد. روی قبر یک ضریح نقره‌ای وجود دارد که در سال ۱۳۷۶ق. ـ ۱۹۵۶م. از سوی مجمع بنی‌زهرای [[تهران]]، به حرم حضرت رقیه اهدا شده است. این ضریح، میان ضریح نقره و طلاکوب جدید و بزرگ‌تری قرار گرفته که در اصفهان ساخته و در سال ۱۴۱۴ق - ۱۹۹۴م نصب شده است.

دو شبستان میانی و شرقی نیز مربع شکل می‌باشد و رواق‌هایی نیز اطراف آن است. سقف هریک از گنبدها، از داخل به صورت گنبد کم‌خیز، و از بیرون به‌صورت پشت‌بام صاف است؛ به‌طوری که حالت گنبدی آن مشخص نیست. شکل‌های گیاهی ظریف و نیز اسامی ائمه معصوم(ع)، آذین‌بخش دیوارها و سقف این دو شبستان از داخل است. ساختمان شبستان شرقی، هم‌زمان با صحن شرقی آستانه تکمیل و افتتاح شده است. بخش جنوب شرقی آستانه به‌صورت دو طبقه ایجاد، و طبقه دوم برای دانشکده مطالعات اسلامی در نظر گرفته شده است.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۵۲ـ۲۵۱.</ref>

سید ابراهیم دمشقی و دخترانش حضرت رقیه را در خواب می‌بینند؛ او از آنها می‌خواهد که به والی [[دمشق]] اطلاع دهند تا قبرش را که آب گرفته تعمیر کنند. سید ابراهیم دمشقی با مشارکت عده‌ای از علما و حاکم دمشق، مرقد حضرت رقیه را تعمیر می‌کنند. بعد از این جریان سلطان عبدالمجید از سلاطین عثمانی، تولیت [[حرم حضرت زینب|زینبیه]]، مرقد رقیه، مرقد ام‌کلثوم و [[سکینه]] را به او واگذار نمود. پس از سید ابراهیم دمشقی فرزند و نوه‌اش متولی این اماکن بوده‌اند.<ref>خامه‌یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ۲۴۳ـ۲۴۲</ref>

تولیت<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/366805 «آیا تروریست‌ها به حرم حضرت رقیه حمله کرده‌اند»]، سایت مشرق‌نیوز.</ref> و [[امام جمعه]]<ref>[http://hawzahnews.com/detail/News/340783 گفتگو با خبرگزاری حوزه]</ref> حرم حضرت رقیه، [[نبیل الحلباوی]] است. وی همچنین عضو شورای عالی [[مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام]] است.<ref>[http://www.ahl-ul-bayt.org/fa/component/zoo/item/%D8%AD%D8%AC%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D9%86%D8%A8%DB%8C%D9%84-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87?Itemid=143 «زندگی نامه شیخ نبیل الحلباوی»]، سایت شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت.</ref>

با هماهنگی مسئولان نظامی و امنیتی سوریه، مسئولیت حفاظت از حرم حضرت زینب و حضرت رقیه در شهر دمشق بر عهده یگانی متشکل از رزمندگان [[حزب الله لبنان]] و حزب الله سوریه قرار دارد.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/366805 «آیا تروریست‌ها به حرم حضرت رقیه حمله کرده‌اند»]، سایت مشرق‌نیوز.</ref>

* قائدان، اصغر، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش.

* خامه‌یار، احمد، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، پژوهشکده حج و زیارت، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش.

* ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین، دارالحدیث، قم، ۱۴۳۰ق.

* «آیا تروریست‌ها به حرم حضرت رقیه حمله کرده‌اند»، سایت مشرق‌نیوز، تاریخ انتشار: ۸ آذر ۱۳۹۳ش.