کاربر ناشناس
فرزدق: تفاوت میان نسخهها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mgolpayegani جز (←منابع) |
imported>Pourrezaei جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | ||
| نام | | نام = فرزدق | ||
| تصویر | | تصویر = | ||
| توضیح تصویر | | توضیح تصویر = | ||
| نام اصلی | | نام اصلی = همام بن غالب | ||
| زمینه فعالیت | | زمینه فعالیت =شعر، نقل [[حدیث]] | ||
| ملیت | | ملیت = | ||
| تاریخ تولد | | تاریخ تولد = بین سالهای ۱۹ تا ۲۳ق | ||
| محل تولد | | محل تولد = | ||
| والدین | | والدین =مادر: لیلی بنت حابس خواهر [[اقرع بن حابس]] از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] | ||
| تاریخ مرگ | | تاریخ مرگ =سال ۱۱۰ق | ||
| محل مرگ | | محل مرگ =[[بصره]] | ||
| علت مرگ | | علت مرگ = | ||
| محل زندگی | | محل زندگی = | ||
| مختصات محل زندگی | | مختصات محل زندگی = | ||
| مدفن | | مدفن =بصره | ||
|در زمان حکومت | |در زمان حکومت =[[امویان]] | ||
|اتفاقات مهم | |اتفاقات مهم = | ||
| نام دیگر | | نام دیگر = | ||
|لقب | |لقب =فرزدق | ||
|بنیانگذار | |بنیانگذار = | ||
| پیشه | | پیشه = | ||
| سالهای نویسندگی | | سالهای نویسندگی = | ||
|سبک نوشتاری | |سبک نوشتاری =شعر (قصیده، مرثیه و...) | ||
|کتابها | |کتابها = | ||
|مقالهها | |مقالهها = | ||
|نمایشنامهها | |نمایشنامهها = | ||
|فیلمنامهها | |فیلمنامهها = | ||
|دیوان اشعار | |دیوان اشعار =دیوان الفرزدق | ||
|تخلص | |تخلص = | ||
|فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | |فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | ||
| همسر | | همسر = | ||
| شریک زندگی | | شریک زندگی = | ||
| فرزندان | | فرزندان =لبطه، سبطه، خبطه، رکضه و زمعه(شاعر) | ||
|تحصیلات | |تحصیلات = | ||
|دانشگاه | |دانشگاه = | ||
|حوزه | |حوزه = | ||
|شاگرد | |شاگرد = | ||
|استاد | |استاد = | ||
|علت شهرت | |علت شهرت =شاعر ستایشگر [[اهل بیت]](ع) | ||
| تأثیرگذاشته بر | | تأثیرگذاشته بر = | ||
| تأثیرپذیرفته از | | تأثیرپذیرفته از = | ||
| وبگاه | | وبگاه = | ||
|گفتاورد | |گفتاورد = | ||
|امضا | |امضا = | ||
}} | }} | ||
'''همام بن غالب''' معروف به '''فرزدق''' از شعرای مشهور عرب در قرن اول و دوم [[هجری قمری|هجری]]. قصیدهای که به صورت فیالبداهه در ستایش [[امام زین العابدین]] (ع) و در برابر [[هشام بن عبدالملک]] سرود، معروف است. | '''همام بن غالب''' معروف به '''فرزدق''' از شعرای مشهور عرب در قرن اول و دوم [[هجری قمری|هجری]]. قصیدهای که به صورت فیالبداهه در ستایش [[امام زین العابدین]](ع) و در برابر [[هشام بن عبدالملک]] سرود، معروف است. | ||
فرزدق به خاندان [[اهل بیت]] ارادت داشت ولی در عین حال در مدح خلفای [[اموی]] نیز شعر میسرود و | فرزدق به خاندان [[اهل بیت]] ارادت داشت ولی در عین حال در مدح خلفای [[اموی]] نیز شعر میسرود و نمیتوان وی را در ردیف [[کمیت]] و [[دعبل]] که شیفته اهل بیت بودند قرار داد. | ||
==نسب، لقب و کنیه== | ==نسب، لقب و کنیه== | ||
همام بن غالب بن صعصعه بن | همام بن غالب بن صعصعه بن عقال،<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۶۵</ref> از بزرگان [[بنی تمیم]] به حساب میآمد.<ref>مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، ص۷۰۹</ref> پدرش غالب نیز فردی بخشنده و شریف و از بزرگان قوم خویش بود<ref>امین، سید محسن؛ مستدركات اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۷</ref> و مادرش لیلی بنت حابس خواهر [[اقرع بن حابس]] تمیمی از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] بود.<ref>مستوفی، حمدالله بن ابی بکر؛ تاریخ گزیده، ص۷۰۹</ref> در منابع تاریخی سخن دقیقی از سال تولد او به میان نیامده است و با اختلافی که در ثبت تاریخ وفات او وجود دارد، میتوان ولادت او را بین سالهای ۱۹ تا ۲۳ تخمین زد. | ||
از بزرگان [[بنی تمیم]] به حساب | |||
کنیه او ابوفراس<ref>ابن اعثم؛ الفتوح، ص۱۰۴۹</ref> و لقبش فرزدق بود. وی پنج فرزند به نامهای لبطه، سبطه، خبطه، رکضه و زمعه داشت که زمعه نیز شاعر بود.<ref>انساب الاشراف، پیشین، ص۶۶.</ref> | |||
==جایگاه ادبی== | ==جایگاه ادبی== | ||
فرزدق از شعرای بزرگ عصر [[اموی]] محسوب | فرزدق از شعرای بزرگ عصر [[اموی]] محسوب میشود.<ref>کلبی، الاصنام، ص۸۳</ref> عواملی همچون: بدوی بودن،<ref>البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref> حضور در فصیحترین قبایل عرب<ref>امین، سید محسن؛ مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۹۱</ref> و تیزهوشی او در پاسخگویی<ref>امین، سید محسن؛ مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۹۱</ref> بستر مناسبی جهت شکوفایی ذوق شعری وی فراهم آورد. گفتهاند اگر شعر فرزدق نبود، یک سوم لغت عرب از دست میرفت و نیمی از روایات و اخبار نابود میشد.<ref>الفتوح، ص۱۰۴۹</ref> | ||
ذوق | ذوق شاعرانه فرزدق بیشتر با هجو تناسب داشت<ref>بلعمی؛ تاریخنامۀ طبری، ج۵، ص۱۵۵۲</ref> و بیشتر اشعار او در قالب هجو و یا فخر قبیلگی سروده شده است.<ref>انساب الاشراف، پیشین، ص۹۴</ref> | ||
==مذهب== | ==مذهب== | ||
در منابع [[اهل سنت]]، فرزدق [[شیعه]] دانسته شده است.<ref>ابن اثیر، الکامل، | در منابع [[اهل سنت]]، فرزدق [[شیعه]] دانسته شده است.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۱۴، ص۳۵۸ و مقدسی، محمد بن احمد؛ احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج۲، ص۶۱۸.</ref>شاید ملاقات وی با [[امیرالمؤمنین(ع)]] و حفظ [[قرآن]] بنا بر فرمایش ایشان، سرودن اشعاری در مذمت [[ابن ملجم]]،<ref>اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج۱، ص۵۸۲</ref> رفت و آمد به [[کوفه]]<ref> الکامل، پیشین، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> که پایگاه شیعیان است، ملاقات با [[امام حسین]](ع) در مسیر حرکت ایشان به سمت کوفه<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۶۹. </ref>و سرودن ابیاتی در رثای ایشان<ref>دیوان الفرزدق، ج۱، ص۷.</ref> و مهمتر از همه، ماجرای سرودن شعر در مدح [[امام زین العابدین]](ع) در حضور [[هشام بن عبدالملک]]،<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۰۹.</ref> از شاخصترین دلایلی است که به سبب آن، وی را در ردیف شیعیان برشمردهاند. | ||
==فرزدق و خاندان اهل بیت== | ==فرزدق و خاندان اهل بیت== | ||
===فرزدق و امام علی=== | ===فرزدق و امام علی=== | ||
روزی فرزدق با پدرش نزد | روزی فرزدق با پدرش نزد امیرالمؤمنین [[علی(ع)]] رفت. حضرت پرسید: «او کیست؟» غالب پاسخ داد: «پسرم است که شاعر است.» حضرت فرمود: «به او قرآن بیاموز که بهتر از شعر است.»<ref>ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref> نقل شده که وی پس از این جریان پاهای خویش را در بند کرد تا قرآن را حفظ نمود.<ref>اعیان الشیعه، پیشین، ج۶، ص۴۵۱</ref> | ||
===فرزدق و امام حسین=== | ===فرزدق و امام حسین=== | ||
در حوادث سال ۶۰ق آمده است که فرزدق برای [[حج]] به سوی [[مکه]] رفت و در منزلگاه [[صفاح]] با [[امام حسین]](ع) برخورد کرد. امام از او احوال مردم کوفه را جویا شد و او در پاسخ گفت: «آنان را پشت سر گذاشتم در حالی که | در حوادث سال ۶۰ق آمده است که فرزدق برای [[حج]] به سوی [[مکه]] رفت و در منزلگاه [[صفاح]] با [[امام حسین]](ع) برخورد کرد. امام از او احوال مردم کوفه را جویا شد و او در پاسخ گفت: «آنان را پشت سر گذاشتم در حالی که دلهایشان با تو و شمشیرهایشان بر ضد تو (و در نقلی با بنی امیه) بود.<ref>تاریخ طبری، ج۷، ص۲۹۶۹ </ref>» | ||
خود فرزدق در شعری به شرح این دیدار پرداخته است که بیت نخست آن چنین است: | خود فرزدق در شعری به شرح این دیدار پرداخته است که بیت نخست آن چنین است: | ||
{{ | {{شعر2|عرض=65|لقیت [[حسین بن علی(ع)|الحسین]] بأرض الصفاح | علیه الیلامق و الدرق<ref> حموی، معجمالبلدان، ج۳، ص۴۱۲.</ref>}} | ||
===فرزدق و امام سجاد=== | ===فرزدق و امام سجاد=== | ||
خط ۹۳: | خط ۹۰: | ||
اطرافیان هشام سخت شگفتزده شدند. یکی از آنها از هشام پرسید: «این شخص کیست؟» هشام با آنکه علی بن حسین(ع) را میشناخت، گفت: «نمیشناسم.» | اطرافیان هشام سخت شگفتزده شدند. یکی از آنها از هشام پرسید: «این شخص کیست؟» هشام با آنکه علی بن حسین(ع) را میشناخت، گفت: «نمیشناسم.» | ||
در این هنگام فرزدق با شهامت گفت: «ولی من او را | در این هنگام فرزدق با شهامت گفت: «ولی من او را میشناسم» او بر روی بلندی ایستاد و قصیده معروف خود در معرفی امام سجاد را سرود. هشام دستور داد مستمری فرزدق را از [[بیت المال]] قطع و خودش را نیز در «عسفان» بین [[مکه]] و [[مدینه]] زندانی کردند. | ||
مدح و ستایش امام در فضای خفقان سیاسی، آن هم در حضور هشام، نه تنها گواه شهامت و شجاعت در خور تقدیر وی است، بلکه بر ارادت وی به این خاندان گواهی | مدح و ستایش امام در فضای خفقان سیاسی، آن هم در حضور هشام، نه تنها گواه شهامت و شجاعت در خور تقدیر وی است، بلکه بر ارادت وی به این خاندان گواهی میدهد. زمانی که امام سجاد(ع) از زندانی شدن او مطلع شد، مبلغ دوازده هزار درهم برای او فرستاد. فرزدق این مبلغ را پس داد و گفت: '''«من مدح تو را برای رضای خدا گفتم، نه برای عطا.»''' حضرت مبلغ را باز فرستاد و فرمود: «ما [[اهل بیت]]، چون چیزی به کسی بخشیم باز نستانیم.»<ref>تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۱۰؛ کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۸۰.</ref> | ||
===فرزدق و کمیت=== | ===فرزدق و کمیت=== | ||
[[کمیت بن زید اسدی]] با فرزدق پیوند قبیلگی داشت. وقتی | [[کمیت بن زید اسدی]] با فرزدق پیوند قبیلگی داشت. وقتی کمیت «قصاید هاشمیات» را در مدح اهل بیت سرود، برای محک زدن اشعار خود، نزد فرزدق آمد. فرزدق پس از شنیدن اشعار او در پاسخ چنین گفت: | ||
::«آفرین پسرم، خوب | ::«آفرین پسرم، خوب گفتهای که "از اراذل و اوباش دست برداشتهای و هرگز تیرت به خطا نخواهد رفت و گفتارت را تکذیب نخواهند کرد"... این اشعار را انتشار بده و با دشمن دست به گریبان شو که تو از همه گذشتگان و حاضران شاعرتری.»<ref>مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، ج۲، ص۲۳۱.</ref> | ||
با وجود ارادت فرزدق به خاندان اهل بیت، توجه او به خلفای [[اموی]] و حضور در دستگاه آنان، با توجه به نقش و جایگاه اجتماعی یک شاعر و میزان | با وجود ارادت فرزدق به خاندان اهل بیت، توجه او به خلفای [[اموی]] و حضور در دستگاه آنان، با توجه به نقش و جایگاه اجتماعی یک شاعر و میزان تأثیرگذاری شعر در آن عصر، تأمل برانگیز است و بنابراین نمیتوان وی را در ردیف [[کمیت]] و [[دعبل]] که شیفته اهل بیت بودند قرار داد.<ref>http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43813#_ftn37</ref> | ||
==فرزدق و حاکمان اموی== | ==فرزدق و حاکمان اموی== | ||
به رسمیت شناختن فرزدق به عنوان یکی از شعرای عصر اموی،<ref>کلبی، الاصنام، | به رسمیت شناختن فرزدق به عنوان یکی از شعرای عصر اموی،<ref>کلبی، الاصنام، ص۸۳.</ref> نشان دهنده حضور وی در دستگاه خلافت و حمایت معنوی آنان بوده است. وی در دربار خلفای اموی از جمله ولید، سلیمان، عمر بن عبدالعزیز و... حضور داشته و در تأیید جایگاه و مقام خلیفة اللهی آنان اشعاری سروده است، برای نمونه درباره عبدالملک چنین سروده است: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|فالارض لله ولاها خلیفته|وصاحب الله فیها غیر مغلوب}} | {{ب|فالارض لله ولاها خلیفته|وصاحب الله فیها غیر مغلوب}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
<small>{{وسط چین}}زمین از آن خداست که آن را به دست خلیفهاش داده و صاحب خدا در زمین شکست | <small>{{وسط چین}}زمین از آن خداست که آن را به دست خلیفهاش داده و صاحب خدا در زمین شکست نمیخورد..<ref>امالی شیخ صدوق، ص۱۱۶</ref>{{پایان}}</small> | ||
این اشعار بیانگر دیدگاه نظری فرزدق | این اشعار بیانگر دیدگاه نظری فرزدق درباره جایگاه خلافت است و دست کم وی را از قلمرو شیعه اعتقادی بیرون میبرد. | ||
ولی با این اوصاف | ولی با این اوصاف نمیتوان وی را شاعر درباری محض دانست. وی در مقابل رفتار برخی از امرای عرب که خلاف مبانی اسلام رفتار میکردند نیز اشعاری به هجو سروده است. هجو [[زیاد بن ابیه]]<ref>الکامل، ابن اثیر، ج۱۱، ص۳۷؛ تاریخ طبری، ج۷، ص۲۸۵۳.</ref> و [[معاویه]]<ref>ابن هشام؛ السیره النبویه، ج۲، ص۳۵۰.</ref> از این جملهاند. | ||
==شخصیت روایی== | ==شخصیت روایی== | ||
فرزدق از امام حسین(ع)، [[ابوهریره]]، [[ابوسعید خدری]]، فرجعه بن اسعد، زراره بن کرب و [[طرماح بن عدی]] شاعر روایت نموده است و خالد حذاء، مروان اصغر و حجاج بن حجاج و... نیز از او روایت | فرزدق از امام حسین(ع)، [[ابوهریره]]، [[ابوسعید خدری]]، فرجعه بن اسعد، زراره بن کرب و [[طرماح بن عدی]] شاعر روایت نموده است و خالد حذاء، مروان اصغر و حجاج بن حجاج و... نیز از او روایت کردهاند.<ref>البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۶۵</ref> | ||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
فرزدق بنا به نقل مشهور در [[سال ۱۱۰ هجری قمری|سال ۱۱۰ق.]]<ref> الکامل، ابن اثیر، | فرزدق بنا به نقل مشهور در [[سال ۱۱۰ هجری قمری|سال ۱۱۰ق.]]<ref> الکامل، ابن اثیر، ج۱۴، ص۵۴ و تاریخ گزیده، مستوفی، ص۷۱۰.</ref> در سن نود و یک سالگی در بصره<ref>تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۴۴.</ref> وفات یافت. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس۲}} | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع | {{منابع}} | ||
*ابن اثیر، عزالدین علی؛ الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، | *ابن اثیر، عزالدین علی؛ الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۷۱ش. | ||
*ابن کثیر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر. | *ابن کثیر؛ البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر. | ||
*ابن هشام؛ السیره النبویه، ترجمه سید هاشم رسولی، تهران، انتشارات کتابچی، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم. | *ابن هشام؛ السیره النبویه، ترجمه سید هاشم رسولی، تهران، انتشارات کتابچی، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم. | ||
*اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز، بنی هاشمی، ۱۳۸۱ش، چاپ اول. | *اربلی؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه، تبریز، بنی هاشمی، ۱۳۸۱ش، چاپ اول. | ||
*امین، سید محسن؛ مستدركات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف المطبوعات. | *امین، سید محسن؛ مستدركات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف المطبوعات. | ||
*بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، | *بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۷ق، چاپ اول. | ||
*بلعمی؛ | *بلعمی؛ تاریخنامۀ طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، البرز، ۱۳۷۳ش، چاپ سوم. | ||
*تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، | *تهرانی، آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ج۱، ص۳۴۴. | ||
* دیوان الفرزدق، مقدمه و شرح مجید طرد، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۴ق، چاپ دوم. | * دیوان الفرزدق، مقدمه و شرح مجید طرد، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۱۴ق، چاپ دوم. | ||
*دیوان الفرزدق، | *دیوان الفرزدق، بیروت،دار صادر. | ||
* طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم. | * طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵ش، چاپ پنجم. | ||
*کلبی، هشام بن محمد؛ الاصنام، تحقیق احمد زکی پاشا، تهران، نشر نو، ۱۳۶۴ش، چاپ دوم. | *کلبی، هشام بن محمد؛ الاصنام، تحقیق احمد زکی پاشا، تهران، نشر نو، ۱۳۶۴ش، چاپ دوم. |