کاربر ناشناس
محمدحسن نجفی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Aghaie جز (←درگذشت) |
imported>Aghaie بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش ۲|ماه=مهر|روز=۲۳|سال=۱۳۹۳|چند = ۲}} | {{در دست ویرایش ۲|ماه=مهر|روز=۲۳|سال=۱۳۹۳|چند = ۲}} | ||
'''محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالرحیم شریف اصفهانی''' | '''محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالرحیم شریف اصفهانی''' معروف به '''صاحب جواهر''' از [[:رده:فقهای شیعه|فقهای]] [[اصول فقه|اصولی]] [[شیعه]] قرن سیزدهم در [[نجف اشرف]]. مهمترین اثر او کتاب [[جواهر الکلام]] بوده و از این جهت در میان بزرگان شیعه به صاحب جواهر شهرت دارد. وی از شاگردان [[سید محمد جواد عاملی]] (صاحب مفتاح الکرامه) و [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر نجفی]] بود و پس از [[شریف العلماء|شریف العلماء مازندرانی]]، کرسی تدریسی بسیار پر استقبالی داشت. وی در آخر عمرش، [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] را به زعامت و [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[شیعیان]] انتخاب نمود. | ||
==نسب== | ==نسب== | ||
سال تولد وی بطور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس شواهد و قراینی، حدود سال‌های ۱۲۰۲ق در نجف را می‌توان حدس زد. نیاکان او در اصفهان می‌زیسته‌اند اما جد سوم وی، شیخ عبدالرحیم شریف، از اصفهان راهی نجف و در آنجا ساکن می‌شود. پدرش «محمدباقر نجفی» و مادرش از نوادگان شیخ [[ابوالحسن فتونی عاملی]] و از منتسبین به سادات عذاری معروف به آل حجاب بود. خاندان او، همه اهل علم و دانش در نجف بوده‌اند.<ref>رکـ: نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۷؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۴؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۴؛ اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۱۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۷.</ref> | سال تولد وی بطور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس شواهد و قراینی، حدود سال‌های ۱۲۰۲ق در نجف را می‌توان حدس زد. نیاکان او در [[اصفهان]] می‌زیسته‌اند اما جد سوم وی، شیخ عبدالرحیم شریف، از اصفهان راهی نجف و در آنجا ساکن می‌شود. پدرش «محمدباقر نجفی» و مادرش از نوادگان شیخ [[ابوالحسن فتونی عاملی]] و از منتسبین به سادات عذاری معروف به آل حجاب بود. خاندان او، همه اهل علم و دانش در نجف بوده‌اند.<ref>رکـ: نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۷؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۴؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۴؛ اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۱۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۷.</ref> | ||
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
# شیخ قاسم آل محی الدین | # شیخ قاسم آل محی الدین | ||
# سید حسین شقرایی عاملی | # سید حسین شقرایی عاملی | ||
پس از آن، در محضر علمای بزرگ آن دوره نجف تلمذ کرد، تا به درجۀ اجتهاد رسیده و به تألیف کتاب جواهر الکلام مشغول شد. از جمله اساتید وی می‌توان به این معاریف اشاره کرد:<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۴؛ آقابزرگ، ج۱۰، ص۳۱۰؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۲۲.</ref> | پس از آن، در محضر علمای بزرگ آن دوره نجف تلمذ کرد، تا به درجۀ [[اجتهاد]] رسیده و به تألیف کتاب جواهر الکلام مشغول شد. از جمله اساتید وی می‌توان به این معاریف اشاره کرد:<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۴؛ آقابزرگ، ج۱۰، ص۳۱۰؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۲۲.</ref> | ||
# [[سید محمد جواد عاملی]] (صاحب مفتاح الکرامه) | # [[سید محمد جواد عاملی]] (صاحب مفتاح الکرامه) | ||
# [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر نجفی]] (صاحب کشف الغطاء) | # [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر نجفی]] (صاحب کشف الغطاء) | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
درگذشت [[محمد شریف مازندرانی|شریف العلما]]، حوزه علمیه کربلا را از رونق انداخت | درگذشت [[محمد شریف مازندرانی|شریف العلما]]، [[حوزه علمیه کربلا]] را از رونق انداخت و آوازه تدریس شیخ محمد حسن نجفی موجب شد که غالب شاگردان شریف العلما به حوزه درسی او جذب شوند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۹.</ref> از این زمان دوباره حوزه علمیه نجف اشرف، رونقی مجدد گرفت. [[سید حسن صدر]] نقل کرده که حُسن تقریر، زیبایی کلام صاحب جواهر چنان بود که موجب شد بیش از ۴۰۰ نفر از علماء خدمت او تلمذ کنند،<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵.</ref> و عموم این شاگردان، بعد از او به مقام مرجعیت رسیدند و بر کرسی افتاء تکیه زدند.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۱۸-۱۹.</ref> از برجسته‌ترین آنها می‌توان به این اسامی اشاره کرد:<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۱۸-۱۹.</ref> | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
# [[سید حسین کوه کمره ای|سید حسین کوه کمره‌ای]] | # [[سید حسین کوه کمره ای|سید حسین کوه کمره‌ای]] | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==وضعیت زندگی== | ==وضعیت زندگی== | ||
نقل شده که ظاهر زندگی صاحب جواهر نسبتاً در رفاه بوده است که برای برخی سؤال برانگیز بوده است. از شیخ انصاری سؤال شده که چرا شما زاهدانه و فقیر زندگی می‌کنید اما استاد شما، صاحب جواهر آنگونه بود؟ شیخ در پاسخ گفته است: «استاد ما اراده کرده بودعزت و شرف شریعت را آشکار کند اما من اراده کردم زهد آن را ظاهر کنم.»<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹.</ref> | نقل شده که ظاهر زندگی صاحب جواهر نسبتاً در رفاه بوده است که برای برخی سؤال برانگیز بوده است. از شیخ انصاری سؤال شده که چرا شما زاهدانه و فقیر زندگی می‌کنید اما استاد شما، صاحب جواهر آنگونه بود؟ شیخ در پاسخ گفته است: | ||
::«استاد ما اراده کرده بودعزت و شرف شریعت را آشکار کند اما من اراده کردم زهد آن را ظاهر کنم.»<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹.</ref> | |||
اما آنچه واقعیت زندگی شیخ را نشان می‌دهد، همان آشکار کردن ابهت رجال دین، مقابل حکومت عثمانی بوده که بر عراق نفوذ و سیطره پیدا کرده بودند. زمانی که حکومت عثمانی از دولت ایران شکست خورد، با وساطت شیخ جعفر کاشف الغطاء، توانست کمی از فشار ایران بکاهد. این واقعه، چنان عزت و اقتدار علمای شیعه را در نظر عثمانی نشان داد که حکومت عثمانی تلاش می‌کرد تعاملات فراوانی با بزرگان شیعه داشته باشد. | اما آنچه واقعیت زندگی شیخ را نشان می‌دهد، همان آشکار کردن ابهت رجال دین، مقابل حکومت عثمانی بوده که بر [[عراق]] نفوذ و سیطره پیدا کرده بودند. زمانی که حکومت عثمانی از دولت ایران شکست خورد، با وساطت شیخ جعفر کاشف الغطاء، توانست کمی از فشار ایران بکاهد. این واقعه، چنان عزت و اقتدار علمای شیعه را در نظر عثمانی نشان داد که حکومت عثمانی تلاش می‌کرد تعاملات فراوانی با بزرگان شیعه داشته باشد. | ||
با تمام این اوصاف، منش شیخ محمدحسن در ارتباط با شیعیان متفاوت بود. گزارش‌های تاریخی از خوش رفتاری و حسن سلوک او با خاصه و عامه حکایت دارد. شیخ محمدرضا مظفر در این باره نوشته که همراهی با مردم همچون پدری مهربان، تواضع در برابر شاگردان و شکسته نفسی در مقابل بزرگان از صفات شاخص وی بوده است. نقل شده که همیشه می‌فرمود اگر کتاب کشف اللثام نبود، نمی‌توانستم جواهر را بنویسم یا اینکه که آرزو داشته که به جای جواهر، ثواب قصیدۀ هاییه ازریه در ثواب اعمالش نوشته شود. <ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۲۱-۲۲ | با تمام این اوصاف، منش شیخ محمدحسن در ارتباط با شیعیان متفاوت بود. گزارش‌های تاریخی از خوش رفتاری و حسن سلوک او با خاصه و عامه حکایت دارد. شیخ [[محمدرضا مظفر]] در این باره نوشته که همراهی با مردم همچون پدری مهربان، تواضع در برابر شاگردان و شکسته نفسی در مقابل بزرگان از صفات شاخص وی بوده است. نقل شده که همیشه می‌فرمود اگر کتاب کشف اللثام نبود، نمی‌توانستم جواهر را بنویسم یا اینکه که آرزو داشته که به جای جواهر، ثواب قصیدۀ هاییه ازریه در ثواب اعمالش نوشته شود. <ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، مقدمه، ص۲۱-۲۲.</ref> | ||
==خدمات اجتماعی== | ==خدمات اجتماعی== | ||
صاحب جواهر در طول عمر خویش، دست نیازمندان و فقیران را می‌گرفت و با مردم ارتباط نزدیکی داشت. در این راستا، به کارهای خیر و عمومی همت می‌گماشت. حفر دو چاه در نجف و کوفه و وقف آن بر استفاده همگان از کارهای ماندگار ایشان به شمار می‌رود، علاوه بر آن، ساخت گلدسته‌های مسجد کوفه و بارگاه و صحن مسلم بن عقیل از یادگاری‌های وی محسوب می‌شود. ایجاد نهری از فرات تا نجف، برای رفع کم آبی نجف از دیگر کارهای عمرانی وی بوده است. نقل شده که در پاسخ کسانی که به هزینۀ گزاف این کار اعتراض داشتند، فرمود: «اگر به اندازه رمل‌هایی که از آن خارج شود طلا هزینه شود، باید این کار انجام شود.» هرچند بعدها این نهر در اثر سهل‌انگاری مردم از بین رفت.<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۱۱و ۲۱.</ref> | صاحب جواهر در طول عمر خویش، دست نیازمندان و فقیران را می‌گرفت و با مردم ارتباط نزدیکی داشت. در این راستا، به کارهای خیر و عمومی همت می‌گماشت. حفر دو چاه در نجف و کوفه و وقف آن بر استفاده همگان از کارهای ماندگار ایشان به شمار می‌رود، علاوه بر آن، ساخت گلدسته‌های [[مسجد کوفه]] و بارگاه و صحن [[مسلم بن عقیل]] از یادگاری‌های وی محسوب می‌شود. ایجاد نهری از فرات تا نجف، برای رفع کم آبی نجف از دیگر کارهای عمرانی وی بوده است. نقل شده که در پاسخ کسانی که به هزینۀ گزاف این کار اعتراض داشتند، فرمود: «اگر به اندازه رمل‌هایی که از آن خارج شود طلا هزینه شود، باید این کار انجام شود.» هرچند بعدها این نهر در اثر سهل‌انگاری مردم از بین رفت.<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۱۱و ۲۱.</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۶: | ||
جواهر الکلام را باید مهمترین و تأثیرگذارترین اثر وی قلمداد کرد. این کتاب منبعی جامع در فقه استنباطی بوده که نظیر آن تاکنون به تحریر در نیامده است. نقل اقوال فقهاء و استدلال دقیق از نکات عمده قابل توجه در جواهر است.<ref>آقابزرگ، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵.</ref> این کتاب در بیان تمام فروعات فقهی همانند [[بحارالانوار]] [[علامه مجلسی]] است. شیخ محمد حسن در ۲۵ سالگی مشغول به تألیف شد و حدود سی سال از عمر خویش را صرف این اثر نمود و به سبب همین تألیف سترگ، ملقب به شیخ الفقهاء شد.<ref>رکـ: نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۳؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۱۶؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۷۵.</ref> این کتاب سرانجام در سال ۱۲۵۷ق به اتمام رسیده است.<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۶؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۵.</ref> | جواهر الکلام را باید مهمترین و تأثیرگذارترین اثر وی قلمداد کرد. این کتاب منبعی جامع در فقه استنباطی بوده که نظیر آن تاکنون به تحریر در نیامده است. نقل اقوال فقهاء و استدلال دقیق از نکات عمده قابل توجه در جواهر است.<ref>آقابزرگ، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵.</ref> این کتاب در بیان تمام فروعات فقهی همانند [[بحارالانوار]] [[علامه مجلسی]] است. شیخ محمد حسن در ۲۵ سالگی مشغول به تألیف شد و حدود سی سال از عمر خویش را صرف این اثر نمود و به سبب همین تألیف سترگ، ملقب به شیخ الفقهاء شد.<ref>رکـ: نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۳؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۱۶؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۷۵.</ref> این کتاب سرانجام در سال ۱۲۵۷ق به اتمام رسیده است.<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۶؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۵.</ref> | ||
==راز ماندگاری جواهر== | |||
شیخ [[محمد حسن آل یاسین]] نقل کرده زمانی که صاحب جواهر امر فرمود که برای ترویج دین به [[کاظمین]] بروم، درخواست کردم که نامه‌ای برای یکی از تجار کاظمین بنویسد و توصیه کند که بعضی از مجلدات کتاب جواهر را که در اختیارش است را به من امانت دهد. | شیخ [[محمد حسن آل یاسین]] نقل کرده زمانی که صاحب جواهر امر فرمود که برای ترویج دین به [[کاظمین]] بروم، درخواست کردم که نامه‌ای برای یکی از تجار کاظمین بنویسد و توصیه کند که بعضی از مجلدات کتاب جواهر را که در اختیارش است را به من امانت دهد. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۴: | ||
این مسأله نشان می‌دهد که صاحب جواهر زمانی که این کتاب را به رشته تحریر درآورده، هیچ چیزی خاطر او را مشغول نکرده بوده و هیچ انگیزۀ دنیایی از حب جاه و مقام و شهرت نداشته است که توانسته تألیف خود را کامل کند و بعد از آن، تا این اندازه رواج پیدا کند. سید حسن صدر نوشته که در آن زمان بیست نفر از علماء مشغول به شرح شرایع بودند، اما هیچ کدام نه تمام شد و نه منتشر!<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۷.</ref> | این مسأله نشان می‌دهد که صاحب جواهر زمانی که این کتاب را به رشته تحریر درآورده، هیچ چیزی خاطر او را مشغول نکرده بوده و هیچ انگیزۀ دنیایی از حب جاه و مقام و شهرت نداشته است که توانسته تألیف خود را کامل کند و بعد از آن، تا این اندازه رواج پیدا کند. سید حسن صدر نوشته که در آن زمان بیست نفر از علماء مشغول به شرح شرایع بودند، اما هیچ کدام نه تمام شد و نه منتشر!<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۷.</ref> | ||
==انتخاب | ==انتخاب اصلح== | ||
در رجب ۱۲۶۶ق و اوج بیماری صاحب جواهر، بزرگان علمای نجف، به دعوت شیخ محمدحسن در منزلش گرد هم آمدند. صاحب جواهر در این مجلس | در رجب ۱۲۶۶ق و اوج بیماری صاحب جواهر، بزرگان علمای نجف، به دعوت شیخ محمدحسن در منزلش گرد هم آمدند. صاحب جواهر امر می‌کند تا پیغام دهند ملامرتضی هم بیاید. در این مجلس صاحب جواهر رو به ملامرتضی کرده و وصیت می‌کند: | ||
::زمام امور دینی را که به من مربوط می‌شود، بعد از خود به شما می‌سپارم و این امانتی الهی نزد شماست. پس از من شما مرجع تقلید شیعیان خواهید بود...<ref>آل محبوبه، ماضی النجف، ج۲، ص۱۳۴.</ref> | |||
محمد رضا مظفر درباره این انتقال مرجعیت نوشته است که «وقتی وارد مجلس شد ملامرتضی بود و هنگامی که خارج شد، [[شیخ مرتضی انصاری]]» و اذعان داشته که صاحب جواهر، شیخ مرتضی را هرچند در برابر بسیاری از سرشناسان نجف، ناشناخته بود، از جهت اعلمیت و تقوا، به مرجعیت رساند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۱۹.</ref> | |||
==ولايت فقيه== | |||
بحث [[ولايت فقیه]] از دير باز در [[حوزه علمیه|حوزه‌هاى علميه]] شيعه مطرح بوده و اصل آن نزد همه فقها مسلم است، اما در محدوده اختيارات فقيه، اختلافاتی وجود دارد. صاحب جواهر هم در ابواب مختلف جواهر الکلام به حسب بحث، مباحثی مربوط به محدوده اختیارات فقیه مطرح کرده است اما در مورد کلیت این ولایت معتقد است: | |||
::اگر ولايت عامه فقيه نباشد، بسيارى از كارهاى مربوط به شيعيان معطل مى ماند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۹۷.</ref> | |||
صاحب جواهر کسانی را كه درباره ولايت فقيه ترديد دارند، مورد نكوهش قرار داده، مى نويسد: | |||
::اين افراد طعم فقه را نچشيده و از فرمايش ائمه عليه السلام چيزى نفهميده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۹۷.</ref> | |||
==فرزندان== | |||
شیخ در اواخر عمرش با دختر سید رضا بحرالعلوم ازدواج کرد.<ref>رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۸.</ref> فرزندان وی هم غالباً راه پدر را پیمودند از جمله شیخ محمد مشهور به شیخ حُمید، شیخ عبدالحسین معروف به علامه، شیخ حسین ادیب و شیخ حسن. <ref>اسلامی، ص۱۰۷؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، صص۱۸۲۸-۱۸۳۲؛ رکـ: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۷.</ref> | |||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
صاحب جواهر در چهارشنبه اوائل شعبان سال ۱۲۶۶ق در نجف اشرف درگذشت. آرامگاه او در محله عمارۀ نجف، زیارتگاه شیعیان است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، | صاحب جواهر در چهارشنبه اوائل شعبان سال ۱۲۶۶ق در نجف اشرف درگذشت. آرامگاه او در محله عمارۀ نجف، زیارتگاه شیعیان است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۵۸؛ خوانساری سال وفات او را۱۲۶۸ق ذکر کرده که صحیح نیست، خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۳۰۵.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۷۸: | خط ۸۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* آقابزرگ طهرانی، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق. | |||
* همو، طبقات اعلام الشیعه الکرام البرره فی القرن الثالث بعد العشره، تعلیقات سید عبدالعزیز طباطبایی، درالمرتضی للنشر، مشهد، ۱۴۰۴ق. | |||
* آل محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، دارالاضواء، بیروت، ۱۹۸۶م. | |||
* اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، بی‌جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش. | * اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، بی‌جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش. | ||
* امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳هـ، | * امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳هـ، | ||
* حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ١٣ و ١۴ هجری، نفایس مخطوطات اصفهان، اصفهان، ١٣۶۴ ش. | * حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ١٣ و ١۴ هجری، نفایس مخطوطات اصفهان، اصفهان، ١٣۶۴ ش. | ||
* خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات، اسماعیلیان، قم. | |||
* صدر، حسن، تکمله امل الآمل، تحقیق حسینعلی محفوظ، عدنان دباغ، عبد الکریم دباغ، دار المورخ العربی، بيروت. | * صدر، حسن، تکمله امل الآمل، تحقیق حسینعلی محفوظ، عدنان دباغ، عبد الکریم دباغ، دار المورخ العربی، بيروت. | ||
* قمی، عباس، الفواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، بوستان کتاب، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ١٣٨۵ ش. | * قمی، عباس، الفواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، بوستان کتاب، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ١٣٨۵ ش. | ||
* مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، کتابفروشی خیام، تهران، ١٣۶٩ش. | * مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، کتابفروشی خیام، تهران، ١٣۶٩ش. | ||
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق | * نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۷ش. | ||
{{مراجع تقلید شیعه}} | {{مراجع تقلید شیعه}} | ||
[[رده:مراجع تقلید قرن13(قمری)]] | |||