پرش به محتوا

نماز جمعه: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۲: خط ۱۲:


==اهمیت و جایگاه نماز جمعه==
==اهمیت و جایگاه نماز جمعه==
نماز جمعه یکی از واجبات عبادی در [[اسلام|دین اسلام]] است که در ظهر روز جمعه و به صورت [[نماز جماعت|جماعت]] برگزار می‌شود. نماز جمعه در کنار اجتماع روزانه برای نمازها، اجتماع سالانه نماز [[عید قربان]] و [[عید فطر|فطر]] و اجتماع [[حج]] که در کنار [[کعبه|خانه خدا]] یکی از چهار اجتماع اسلامی است.  
نماز جمعه یکی از مهم‌ترین واجبات عبادی در [[اسلام|دین اسلام]] است<ref>ورعی، «نهضت احیای نماز جمعه»، ص۵.</ref> که در ظهر روز جمعه و به صورت [[نماز جماعت|جماعت]] برگزار می‌شود. نماز جمعه در کنار اجتماع روزانه برای نمازها، اجتماع سالانه نماز [[عید قربان]] و [[عید فطر|فطر]] و اجتماع [[حج]] که در کنار [[کعبه|خانه خدا]] یکی از چهار اجتماع اسلامی است.<ref>ورعی، «نهضت احیای نماز جمعه»، ص۵.</ref>


=== اهمیت نماز جمعه در قرآن و احادیث ===
نماز جمعه یکی از جلوه‌های مردمی بودن حکومت اسلامی دانسته شده است<ref>هاشمی رفسنجانی، «ابعاد فقهی، سیاسی و اجتماعی نماز جمعه»، ۵۴.</ref> و با عنوان «نماز عبادی-سیاسی» از آن یاد می‌شود.<ref>هاشمی رفسنجانی، «ابعاد فقهی، سیاسی و اجتماعی نماز جمعه»، ۵۵.</ref> از نماز جمعه با عنوان نماز روشنگری و آگاه‌سازی آحاد جامعه، و تأمین کننده آگاهی همراه با ایمان<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4127 خامنه‌ای، بیانات در نهمین گردهمایی ائمه جمعه.]</ref> و رسانه‌ای گسترده و پرنفوذ<ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=18867 خامنه‌ای، بیانات در جمع ائمه جمعه.]</ref> یاد شده است.
 
===اهمیت نماز جمعه در قر آن و احادیث===
در قرآن سوره‌ای با نام [[سوره جمعه]] و با محوریت نماز جمعه نازل شده و مؤمنان با صراحت به ترک کارهای روزمره و حضور در این نماز دعوت شده‌اند. در احادیث نیز شرکت در نماز جمعه باعث [[آمرزش گناه|آمرزش گناهان]] گذشته،<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ج۸۶، ص۱۹۷.</ref> کاهش سختی‌های [[قیامت]]،<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و پاداش‌های فراوان برای هر گام در مسیر نماز جمعه<ref>نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۲، ص۵۰۴.</ref> دانسته شده است و نیز گفته شده که خداوند آتش را بر بدن او حرام می‌کند<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و سبک‌شمردن آن باعث پریشانی و بی‌برکتی است.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۵، ص۷.</ref> هم‌چنین نقل شده که [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب(ع)]] برخی زندانیان را به واسطه شرکت در نماز جمعه، آزاد می‌کرد.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۲۷.</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] محدث و فقیه قرن یازدهم نماز جمعه را بافضیلت‌ترین واجب در اسلام دانسته است.<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱.</ref> و در حدیث دیگری نماز جمعه، حج مستمندان معرفی شده است<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۳۷.</ref>
در قرآن سوره‌ای با نام [[سوره جمعه]] و با محوریت نماز جمعه نازل شده و مؤمنان با صراحت به ترک کارهای روزمره و حضور در این نماز دعوت شده‌اند. در احادیث نیز شرکت در نماز جمعه باعث [[آمرزش گناه|آمرزش گناهان]] گذشته،<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ج۸۶، ص۱۹۷.</ref> کاهش سختی‌های [[قیامت]]،<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و پاداش‌های فراوان برای هر گام در مسیر نماز جمعه<ref>نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۲، ص۵۰۴.</ref> دانسته شده است و نیز گفته شده که خداوند آتش را بر بدن او حرام می‌کند<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۴۷.</ref> و سبک‌شمردن آن باعث پریشانی و بی‌برکتی است.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۵، ص۷.</ref> هم‌چنین نقل شده که [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی‌طالب(ع)]] برخی زندانیان را به واسطه شرکت در نماز جمعه، آزاد می‌کرد.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۲۷.</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] محدث و فقیه قرن یازدهم نماز جمعه را بافضیلت‌ترین واجب در اسلام دانسته است.<ref>فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۱.</ref> و در حدیث دیگری نماز جمعه، حج مستمندان معرفی شده است<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۲۳۷.</ref>


گاه عواملی مانند رشد و توسعه شهرها وجود فِرَق و مذاهب گوناگون در یک شهر و ملاحظات سیاسی و امنیتی حکمرانان موجب می‌شد که در یک شهر چندین نماز جمعه برگزار شود.<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، لایپزیگ، ذیل کمله «جمعه»؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۵ق، ج۵، جزء۱۰، ص۱۰۵؛ ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> به گزارش [[ابن بطوطه]] در [[قرن هفتم]] در یازده [[مسجد]] [[بغداد]] نماز جمعه برپا می‌شد.<ref>ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطه، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> در [[حکومت ممالیک|دوره ممالیک]] به سبب فزونی جمعیت، نماز جمعه در مساجد محلی و مدارس نیز برگزار می‌شد.<ref>قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، قاهره، ج۳، ص۳۶۲.</ref>
نماز جمعه از زمان رسول خدا در مدینه همواره برپا می‌شد و پس از آن هم در دوران خلفای گوناگون در مرکز خلافت و شهرهای دیگر برگزار می‌شده است.<ref>ورعی، «نهضت احیای نماز جمعه»، ص۵.</ref> گاه عواملی مانند رشد و توسعه شهرها وجود فِرَق و مذاهب گوناگون در یک شهر و ملاحظات سیاسی و امنیتی حکمرانان موجب می‌شد که در یک شهر چندین نماز جمعه برگزار شود.<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۵-۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، لایپزیگ، ذیل کمله «جمعه»؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۵ق، ج۵، جزء۱۰، ص۱۰۵؛ ج۶، جزء۱۱، ص۳۳۲.</ref> به گزارش [[ابن بطوطه]] در [[قرن هفتم]] در یازده [[مسجد]] [[بغداد]] نماز جمعه برپا می‌شد.<ref>ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطه، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۳.</ref> در [[حکومت ممالیک|دوره ممالیک]] به سبب فزونی جمعیت، نماز جمعه در مساجد محلی و مدارس نیز برگزار می‌شد.<ref>قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، قاهره، ج۳، ص۳۶۲.</ref>


فقیهان مذاهب اسلامی با توجه به آیات سوره جمعه، خودداری از اعمالی که موجب کوتاهی در اقامه نماز یا از دست دادن آن می‌شود را لازم دانسته‌اند.
===وجوب نماز جمعه===
همه مسلمانان نماز جمعه را واجب می‌دانند. فقهای [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] برای اثبات وجوب نماز جمعه به [[آیه نماز جمعه|آیه ۹ سوره جمعه]] و احادیث متعدد<ref>احمد بن حنبل، مسند، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۸۵-۸۹؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۰.</ref> و [[اجماع]] استناد کرده و ترک‌کننده آن را شایسته عقوبت دانسته‌اند.<ref>شوکانی، نیل الاوطار، مصر، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵؛ شیخ طوسی، خلاف، قم، ج۱، ص۵۹۳؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۴.</ref> نماز جمعه بر زنان، مسافران، بیماران و ناتوانان، بردگان و کسانی که بیش از دو [[فرسخ شرعی|فرسخ]] از محل اقامه نماز جمعه فاصله دارند واجب نیست.<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۴؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، قم، ج۸، ص۴۶۳-۴۸۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۸.</ref>


در منابع فقهی مذاهب اسلامی فصلی از مبحث [[نماز]] (کتاب الصلوة) به موضوع نماز جمعه اختصاص دارد.<ref>مالک بن انس، المُوَطّأ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۰۱-۱۱۲؛ شافعی، الامّ، بیروت، ج۱، ص۱۸۸-۲۰۹؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۱۸-۴۲۸؛ شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۴- ۱۴۸؛ عسقلانی،‌ فتح الباری، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵۰-۵۴۴.</ref> نیز نگارش آثار فقهی و رساله‌های مستقل درباره نماز جمعه، به سبب جایگاه مهم این عبادت، از قرون اولیه متداول بوده است.<ref>برخی از این آثار عبارت‌اند از:
در منابع فقهی مذاهب اسلامی فصلی از مبحث [[نماز]] (کتاب الصلوة) به موضوع نماز جمعه اختصاص دارد.<ref>مالک بن انس، المُوَطّأ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۰۱-۱۱۲؛ شافعی، الامّ، بیروت، ج۱، ص۱۸۸-۲۰۹؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۱۸-۴۲۸؛ شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۴- ۱۴۸؛ عسقلانی،‌ فتح الباری، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵۰-۵۴۴.</ref> نیز نگارش آثار فقهی و رساله‌های مستقل درباره نماز جمعه، به سبب جایگاه مهم این عبادت، از قرون اولیه متداول بوده است.<ref>برخی از این آثار عبارت‌اند از:
*کتاب الجمعة نوشته محمد بن‌ ادریس شافعی (متوفی ۲۰۴)؛
*کتاب الجمعة و العیدین، تألیف احمد بن موسی اشعری (متوفی ۳۰۰)؛
*کتاب الجمعة از عبدالرحمان نَسائی (متوفی ۳۰۳)؛
*کتاب صلاة الجمعة نوشته محمد بن احمد جُعفی معروف به صابونی (متوفی بعد از ۳۳۹)؛
*کتاب صلاة یوم الجمعة نوشته محمد بن مسعود عیاشی (متوفی بعد از ۳۴۰)؛
*کتاب الجمعة و الجماعة نوشته ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفی ۳۶۹)؛
*کتاب الجمعة و العیدین تألیف احمد بن ابی زهر؛
*کتاب الجمعة و الجماعة نوشته شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱)؛
*کتاب عمل الجمعة نوشته احمد بن عبدالواحد (متوفی ۴۲۳).</ref> در [[صفویان|دوره صفویه]] و در پی رواج اقامه نماز جمعه در [[ایران]] رساله‌نویسی در این باره جدّی‌تر شد.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷.</ref> بسیاری از فقهای صاحب‌نام رساله‌هایی درباره نماز جمعه به زبان عربی و فارسی تألیف کردند که برخی از آنها در رد یا دفاع از رساله‌های دیگر بود.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷- ۳۸؛ جعفریان، صفویه در عرصه دین، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۲۵۱.</ref>


===وجوب نماز جمعه===
* کتاب الجمعة نوشته محمد بن‌ ادریس شافعی (متوفی ۲۰۴)؛
همه مسلمانان نماز جمعه را واجب می‌دانند. فقهای [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] برای اثبات وجوب نماز جمعه به [[آیه نماز جمعه|آیه ۹ سوره جمعه]] و احادیث متعدد<ref>احمد بن حنبل، مسند، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۸۵-۸۹؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۰.</ref> و [[اجماع]] استناد کرده و ترک‌کننده آن را شایسته عقوبت دانسته‌اند.<ref>شوکانی، نیل الاوطار، مصر، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵؛ شیخ طوسی، خلاف، قم، ج۱، ص۵۹۳؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۴.</ref> نماز جمعه بر زنان، مسافران، بیماران و ناتوانان، بردگان و کسانی که بیش از دو [[فرسخ شرعی|فرسخ]] از محل اقامه نماز جمعه فاصله دارند واجب نیست.<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۴؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، قم، ج۸، ص۴۶۳-۴۸۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۸.</ref>
* کتاب الجمعة و العیدین، تألیف احمد بن موسی اشعری (متوفی ۳۰۰)؛
* کتاب الجمعة از عبدالرحمان نَسائی (متوفی ۳۰۳)؛
* کتاب صلاة الجمعة نوشته محمد بن احمد جُعفی معروف به صابونی (متوفی بعد از ۳۳۹)؛
* کتاب صلاة یوم الجمعة نوشته محمد بن مسعود عیاشی (متوفی بعد از ۳۴۰)؛
* کتاب الجمعة و الجماعة نوشته ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفی ۳۶۹)؛
* کتاب الجمعة و العیدین تألیف احمد بن ابی زهر؛
* کتاب الجمعة و الجماعة نوشته شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱)؛
* کتاب عمل الجمعة نوشته احمد بن عبدالواحد (متوفی ۴۲۳).</ref> در [[صفویان|دوره صفویه]] و در پی رواج اقامه نماز جمعه در [[ایران]] رساله‌نویسی در این باره جدّی‌تر شد.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷.</ref> بسیاری از فقهای صاحب‌نام رساله‌هایی درباره نماز جمعه به زبان عربی و فارسی تألیف کردند که برخی از آنها در رد یا دفاع از رساله‌های دیگر بود.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷- ۳۸؛ جعفریان، صفویه در عرصه دین، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۲۵۱.</ref>


===ممنوعیت خرید و فروش در هنگام نماز جمعه===
===ممنوعیت خرید و فروش در هنگام نماز جمعه===
خط ۹۶: خط ۹۷:


===اقامه نماز جمعه‌های شیعه===
===اقامه نماز جمعه‌های شیعه===
از جمله قدیمی‌ترین گزارش‌های موجود درباره نماز جمعه در جوامع شیعی اقامه نماز جمعه در [[براثا|مسجد بَراثا]] (مسجد شیعیان در بغداد) در ۳۲۹ق به امامت احمد بن فضل هاشمی بود<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۳۰.</ref> و حتی در فتنه سال ۳۴۹ق که نماز جمعه [[بغداد]] تعطیل شد وقفه‌ای در اقامه نماز جمعه در براثا پیش نیامد،<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، ج۸، ص۵۳۳.</ref> ولی در سال ۴۲۰ق با انتصاب خطیبی سنّی‌مذهب از جانب خلیفه مدتی اقامه نماز متوقف شد.<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۹۸-۲۰۱.</ref> همچنین نماز جمعه در جامع ابن‌طولون در ۳۵۹ق و جامع ازهر در ۳۶۱ق برگزار می‌شد.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، صیدا، ج۲، ص۴۱۷؛ جعفریان، صفویه در عرصه دین، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۲۵۸-۲۵۹.</ref> قرائنی نیز بر اقامه نماز جمعه در قرون نخستین هجری در این شهرها دلالت دارد.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۲۳- ۲۵.</ref>
گفته شده در دوران غیبت کبرا فقیهان شیعه که قدرت نداشتند نه خود نماز جمعه برپا می‌کردند و نه شرکت در نماز جمعه وابسته به سلاطین جور را صلاح می‌دانستند. با این حال موارد محدودی مثل دوران [[آل بویه]] یا [[خاندان حمدانیان|حمدانیان]] و ... از برپایی نماز جمعه از سوی شیعیان گزارش شده است.<ref>هاشمی رفسنجانی، «ابعاد فقهی، سیاسی و اجتماعی نماز جمعه»، ص۴۸-۴۹.</ref>
 
از جمله قدیمی‌ترین گزارش‌های موجود درباره نماز جمعه در جوامع شیعی اقامه نماز جمعه در [[براثا|مسجد بَراثا]] (مسجد شیعیان در بغداد) در ۳۲۹ق به امامت احمد بن فضل هاشمی بود<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۳۰.</ref> و حتی در فتنه سال ۳۴۹ق که نماز جمعه [[بغداد]] تعطیل شد وقفه‌ای در اقامه نماز جمعه در براثا پیش نیامد،<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، ج۸، ص۵۳۳.</ref> ولی در سال ۴۲۰ق با انتصاب خطیبی سنّی‌مذهب از جانب خلیفه مدتی اقامه نماز متوقف شد.<ref>ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۹۸-۲۰۱.</ref> همچنین نماز جمعه در جامع ابن‌طولون در ۳۵۹ق و جامع ازهر در ۳۶۱ق برگزار می‌شد.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، صیدا، ج۲، ص۴۱۷؛ جعفریان، صفویه در عرصه دین، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۲۵۸-۲۵۹.</ref> قرائنی نیز بر اقامه نماز جمعه در قرون نخستین هجری در این شهرها دلالت دارد.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۲۳- ۲۵.</ref> رونق نماز جمعه در بین شیعیان از آغاز حکومت شیعی صفویه در ایران است.<ref>ورعی، «نهضت احیای نماز جمعه»، ص۶.</ref>


==نماز جمعه در ایران==
==نماز جمعه در ایران==
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۳۸۲

ویرایش