قطام بنت شجنة بن عدی: تفاوت میان نسخه‌ها
←تردید در صحت تاریخی داستان
Seyedkarimi (بحث | مشارکتها) |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
قَطَام بِنْتُ شَجْنَةَ بْنِ عَدِيّ بْنِ عَامِر از قبیله تیم الرباب بود.<ref>ابن اثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص:۶۱۶</ref> در نام پدر وی اختلاف است، بَلاذُری در یک جا نام پدر وی را علقمه<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص:۴۸۷ (چاپ زکار، ج۳، ص۲۴۸)؛ نک: ابن قتیبه دینوری، الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۱۸۰</ref> و در جای دیگر شجنه ذکر کرده است.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۱۱، ص۲۷۸.</ref> در برخی منابع دیگر اخضر بن شجنه<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸</ref><ref>مقاتل الطالبیین،ص۴۶</ref> پدر او دانسته شده که بنا بر این نظریه شجنه پدربزرگ قطام است نه پدرش. منابع دیگری نام پدر وی را اضبع،<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، 141۱ق، ج۴، ص۲۷۸.</ref> و عمّه<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، 1409ق، ج 2، ص 411.</ref> گفته‌اند. | قَطَام بِنْتُ شَجْنَةَ بْنِ عَدِيّ بْنِ عَامِر از قبیله تیم الرباب بود.<ref>ابن اثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص:۶۱۶</ref> در نام پدر وی اختلاف است، بَلاذُری در یک جا نام پدر وی را علقمه<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص:۴۸۷ (چاپ زکار، ج۳، ص۲۴۸)؛ نک: ابن قتیبه دینوری، الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۱۸۰</ref> و در جای دیگر شجنه ذکر کرده است.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۱۱، ص۲۷۸.</ref> در برخی منابع دیگر اخضر بن شجنه<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸</ref><ref>مقاتل الطالبیین،ص۴۶</ref> پدر او دانسته شده که بنا بر این نظریه شجنه پدربزرگ قطام است نه پدرش. منابع دیگری نام پدر وی را اضبع،<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، 141۱ق، ج۴، ص۲۷۸.</ref> و عمّه<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، 1409ق، ج 2، ص 411.</ref> گفته‌اند. | ||
==زیبایی == | ==زیبایی== | ||
قطام را زنی زیبارو دانسته‌اند<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۲۴</ref>و به این خصلت مشهور بوده تا جائی که وقتی [[ابن ملجم مرادی|ابن‌ملجم]] وی را دید از خود بی‌خود شد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۴۴؛ ابن کثیر، البدایةوالنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۲۶</ref> بلعمی او را زیباترین زن [[کوفه]]<ref>تاریخ نامه طبری،ج۴،ص:۶۷۳</ref>و [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] و [[ابوالفرج اصفهانی]] از وی به عنوان زیباترین زنان زمان یاد کرده‌اند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۱۱؛ مقاتل الطالبیین، ص:۴۶</ref> در برخی منابع آمده که ابن‌ملجم با دیدن وی شگفت زده شد.<ref>ابن اثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۱۶</ref> | قطام را زنی زیبارو دانسته‌اند<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱۲۴</ref>و به این خصلت مشهور بوده تا جائی که وقتی [[ابن ملجم مرادی|ابن‌ملجم]] وی را دید از خود بی‌خود شد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۴۴؛ ابن کثیر، البدایةوالنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۲۶</ref> بلعمی او را زیباترین زن [[کوفه]]<ref>تاریخ نامه طبری،ج۴،ص:۶۷۳</ref>و [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] و [[ابوالفرج اصفهانی]] از وی به عنوان زیباترین زنان زمان یاد کرده‌اند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۱۱؛ مقاتل الطالبیین، ص:۴۶</ref> در برخی منابع آمده که ابن‌ملجم با دیدن وی شگفت زده شد.<ref>ابن اثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۱۶</ref> | ||
== دشمنی با امام علی(ع) == | ==دشمنی با امام علی(ع)== | ||
قطام جزو [[خوارج]] بود<ref>تاریخ ابن خلدون،ج۲، ص۳۸۱؛ جمهرة أنساب العرب، ص۲۰۰</ref> و اندیشه آنان را قبول داشت.<ref>الأخبار الطوال،ص۲۱۳</ref>خوارج نیز [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] را [[کفر|کافر]] می‌دانستند.{{مدرک}} شجنه بن عدی، پدر قطام، و اخضر بن شجنه، برادر وی، جزو خوارجی بودند که در [[جنگ نهروان|نهروان]] کشته شدند.<ref>أنساب الأشراف،ج۲،ص:۴۹۱(چاپ زکار،ج۳،ص۲۵۲؛ أنساب الأشراف،ج۱۱،ص۲۷۸</ref> | قطام جزو [[خوارج]] بود<ref>تاریخ ابن خلدون،ج۲، ص۳۸۱؛ جمهرة أنساب العرب، ص۲۰۰</ref> و اندیشه آنان را قبول داشت.<ref>الأخبار الطوال،ص۲۱۳</ref>خوارج نیز [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] را [[کفر|کافر]] می‌دانستند.{{مدرک}} شجنه بن عدی، پدر قطام، و اخضر بن شجنه، برادر وی، جزو خوارجی بودند که در [[جنگ نهروان|نهروان]] کشته شدند.<ref>أنساب الأشراف،ج۲،ص:۴۹۱(چاپ زکار،ج۳،ص۲۵۲؛ أنساب الأشراف،ج۱۱،ص۲۷۸</ref> | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
==مرگ قطام == | ==مرگ قطام== | ||
به گفته [[جرجی زیدان]]، قطام پس از شهادت حضرت علی(ع) به [[مصر]] گریخت؛ ولی به جرم اینکه [[عمرو بن عاص سهمی|عمروعاص]] را از توطئه قتلش خبردار نکرد زندانی شد،<ref>جرجی زیدان،ص ۲۸۹</ref> وی از زندان فرار کرد و به سوی [[دمشق]] سفر کرد؛ اما در بین راه کشته و سرش جدا شده<ref>جرجی زیدان، ص۳۰۲ </ref>و مقداری از سرش به مصر فرستاده شد. عمروعاص نیز به قاتل وی هزار دینار جایزه داد.<ref>جرجی زیدان، ص۳۱۰</ref> | به گفته [[جرجی زیدان]]، قطام پس از شهادت حضرت علی(ع) به [[مصر]] گریخت؛ ولی به جرم اینکه [[عمرو بن عاص سهمی|عمروعاص]] را از توطئه قتلش خبردار نکرد زندانی شد،<ref>جرجی زیدان،ص ۲۸۹</ref> وی از زندان فرار کرد و به سوی [[دمشق]] سفر کرد؛ اما در بین راه کشته و سرش جدا شده<ref>جرجی زیدان، ص۳۰۲ </ref>و مقداری از سرش به مصر فرستاده شد. عمروعاص نیز به قاتل وی هزار دینار جایزه داد.<ref>جرجی زیدان، ص۳۱۰</ref> | ||
[[پرونده:فاجعه رمضان جرجی زیدان.jpg|150px|بندانگشتی|تصویری از روی جلد فاجعه رمضان]] | [[پرونده:فاجعه رمضان جرجی زیدان.jpg|150px|بندانگشتی|تصویری از روی جلد فاجعه رمضان]] | ||
== تردید در صحت تاریخی داستان == | ==تردید در صحت تاریخی داستان== | ||
[[سید جعفر شهیدی]] ماجرای نقش قطام در [[شهادت امام علی(ع)|شهادت حضرت علی(ع)]] را با توجه به وجود تناقض‌هایی در نقل‌های مختلف آن، ساختگی دانسته و می‌نویسد: گویا داستان قطام را ساخته و به کار آن سه تن [ابن‌ملجم و دو همدستش] پیوند داده‌اند تا بیشتر در ذهن‌ها جای گیرد.<ref>شهیدی، ص۱۶۴؛ شهیدی اینکه این داستان را که همزمان سه تن از خوارج در پی قتل امام علی(ع)، معاویه و عمرو بن عاص بوده باشند با دیده تردید می‌نگرد و طراحی شهادت امام را در کوفه (اشعث بن قیس) و شام (معاویه) جستجو می‌کند. همان، صص ۱۵۸-۱۵۹.</ref> [[مرتضی مطهری]] در داستان راستان تحت عنوان کابین خون به ماجرای ارتباط ابن‌ملجم با قطام وهماهنگی برای کشتن امام علی(ع) پرداخته است.<ref>مطهری، مرتضی، داستان راستان، ج۲، ص۱۸۵؛ [http://www.mortezamotahari.com/fa/bookview.html?BookId=460&BookArticleID=128931 «کابین خون»]، پايگاه شهید مطهری.</ref> | [[سید جعفر شهیدی]] ماجرای نقش قطام در [[شهادت امام علی(ع)|شهادت حضرت علی(ع)]] را با توجه به وجود تناقض‌هایی در نقل‌های مختلف آن، ساختگی دانسته و می‌نویسد: گویا داستان قطام را ساخته و به کار آن سه تن [ابن‌ملجم و دو همدستش] پیوند داده‌اند تا بیشتر در ذهن‌ها جای گیرد.<ref>شهیدی، ص۱۶۴؛ شهیدی اینکه این داستان را که همزمان سه تن از خوارج در پی قتل امام علی(ع)، معاویه و عمرو بن عاص بوده باشند با دیده تردید می‌نگرد و طراحی شهادت امام را در کوفه (اشعث بن قیس) و شام (معاویه) جستجو می‌کند. همان، صص ۱۵۸-۱۵۹.</ref> [[مرتضی مطهری]] در [[داستان راستان (کتاب)|داستان راستان]] تحت عنوان کابین خون به ماجرای ارتباط ابن‌ملجم با قطام وهماهنگی برای کشتن امام علی(ع) پرداخته است.<ref>مطهری، مرتضی، داستان راستان، ج۲، ص۱۸۵؛ [http://www.mortezamotahari.com/fa/bookview.html?BookId=460&BookArticleID=128931 «کابین خون»]، پايگاه شهید مطهری.</ref> | ||
==قطام در آثار ادبی و نمایشی == | ==قطام در آثار ادبی و نمایشی== | ||
[[جرجی زیدان]] نویسنده مسیحی رمانی تحت عنوان (۱۷ رمضان) درباره [[شهادت]] امام علی(ع) نوشته و نقش پررنگی به قطام در جریان [[شهادت امام علی(ع)|شهادت حضرت علی(ع)]] داده است. این کتاب نخستین بار با نام فاجعه رمضان به فارسی توسط سید محمدعلی شیرازی ترجمه شد.<ref>[https://www.gisoom.com/book/127954/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%D8%AC%D8%B9%D9%87-%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA/ کتاب فاجعه رمضان]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | [[جرجی زیدان]] نویسنده مسیحی رمانی تحت عنوان (۱۷ رمضان) درباره [[شهادت]] امام علی(ع) نوشته و نقش پررنگی به قطام در جریان [[شهادت امام علی(ع)|شهادت حضرت علی(ع)]] داده است. این کتاب نخستین بار با نام فاجعه رمضان به فارسی توسط سید محمدعلی شیرازی ترجمه شد.<ref>[https://www.gisoom.com/book/127954/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D8%A7%D8%AC%D8%B9%D9%87-%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA/ کتاب فاجعه رمضان]، شبکه جامع کتاب گیسوم.</ref> | ||
در [[امام علی (مجموعه تلویزیونی)|سریال امام علی(ع)]] نیز به قطام و نقش وی در حوادث کوفه و مخصوصا شهادت حضرت علی(ع) جایگاه ویژه‌ای داده شده است. در این سریال، ویشکا آسایش در نقش قطام ظاهر شد.{{مدرک}} | در [[امام علی (مجموعه تلویزیونی)|سریال امام علی(ع)]] نیز به قطام و نقش وی در حوادث کوفه و مخصوصا شهادت حضرت علی(ع) جایگاه ویژه‌ای داده شده است. در این سریال، ویشکا آسایش در نقش قطام ظاهر شد.{{مدرک}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* ابن اثیر الجزری، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق. | *ابن اثیر الجزری، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق. | ||
* ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، محقق: شیری، علی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق. | *ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، محقق: شیری، علی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق. | ||
* ابن اعثم کوفی، الفتوح، مترجم محمد بن احمد مستوفی هروی (ق ۶)، تحقیق غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲ش. | *ابن اعثم کوفی، الفتوح، مترجم محمد بن احمد مستوفی هروی (ق ۶)، تحقیق غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲ش. | ||
* ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | *ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | ||
* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق. | *ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق. | ||
* بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | *بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | ||
* ابو الفرج الأصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا. | *ابو الفرج الأصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا. | ||
* ابو الفرج الأصفهانی، علی بن الحسین، فرزندان ابو طالب، ترجمه جواد فاضل، تهران، کتابفروشی علی اکبر علمی، ۱۳۳۹ش. | *ابو الفرج الأصفهانی، علی بن الحسین، فرزندان ابو طالب، ترجمه جواد فاضل، تهران، کتابفروشی علی اکبر علمی، ۱۳۳۹ش. | ||
* جرجی زیدان، قطام و نقش او در شهادت حضرت علی(ع)، مترجم ایرج متقی زاده، قم، میراث ماندگار، ۱۳۸۱ش. | *جرجی زیدان، قطام و نقش او در شهادت حضرت علی(ع)، مترجم ایرج متقی زاده، قم، میراث ماندگار، ۱۳۸۱ش. | ||
* ابن قتیبه دینوری، ابوعبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. | *ابن قتیبه دینوری، ابوعبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. | ||
* ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش. | *ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش. | ||
* ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، مترجم محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم، ۱۳۷۱ش. | *ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، مترجم محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم، ۱۳۷۱ش. | ||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | *شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | ||
* شهیدی، سیدجعفر، علی از زبان علی یا زندگانی امیرالمومنان علی علیه‌السلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۹ش. | *شهیدی، سیدجعفر، علی از زبان علی یا زندگانی امیرالمومنان علی علیه‌السلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۹ش. | ||
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | *طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | ||
* شوشتری، قاضی نور الله، قم، احقاق الحق، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | *شوشتری، قاضی نور الله، قم، احقاق الحق، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | ||
* مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. | *مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق. | ||
{{امام علی (ع)}} | {{امام علی (ع)}} | ||
{{خوارج}} | {{خوارج}} | ||