تیمور گورکانی: تفاوت میان نسخه‌ها

==زندگی==

تاریخ و مکان تولد تیمور را شعبان ۷۳۶ق/۷۱۴ش/۱۳۳۶م در شهر [[کش|کَش]]، از شهرهای [[ماوراءالنهر]] و در جنوب [[سمرقند]] نوشته‌اند.<ref>یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۸.</ref>{{یاد|کش اکنون با نام شهر سبز، در تقسیمات کشور ازبکستان قرار دارد.}} این شهر در آن زمان، جزء اولوس (قلمرو) خانات (جانشیان) جغتای، فرزند [[چنگیز|چنگیزخان]] قرار داشت. پدر تیمور، ترغای/طراغای و مادرش، تکینه خاتون از قبیله برلاس یا برولاس بودند.<ref>یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۱۸۷و۲۳۴.</ref> نام تیمور در زبان ترکی جُغَتایی به معنای آهن است.<ref>میرجعفری، تاریخ تحولات ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، ۱۳۸۸ش، ص۱۰.</ref> علی، قرا، ایدکو، و حاجی برلاس، نام چهار برادر او بودند که آخری، حاکم کَش(شهر سبز) و نواحی اطراف بود.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۱۶، ۳۶، ۷۷و۸۸.</ref> قُتلُغ تَرکان نام خواهر بزرگ تیمور بود.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۲۱.</ref> تیمور تا اخر عمر، چند همسر داشت. اُلجای ترکان،<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۲۰.</ref> دلشاد آغا،<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۷۰.</ref> تومان آغا،<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۹۵.</ref> چولپان ملک آغا،<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۱۱۷.</ref> و سرای ملک خانم و دُر سلطان آغا و نگار آغا نام چند همسر وی بود.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۱۲۹.</ref>او پس از ازدواج با یکی از دختران امیر قزاغان/غَزقَن، خان جغتای، به لقب گورکان/کورگه (ترکی: داماد) مشهور شد.<ref>بارتولد، تاریخ ترک‌های آسیای میانه، ۱۳۷۶ش، ص۲۲.</ref> هم‌چنین به دلیل زخمی که پیش از حکومت، باعث معلولیت پای راست او شد،<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳، ص۲۲-۲۱.</ref> لقب تیمور لنگ به او دادند.<ref>یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۵۷-۵۶.</ref>{{یاد|لقب تیمور لنگ، بیشتر از سوی مخالفان تیمور استفاده می شود.}} تیمور چندین پسر داشت که چهار پسر ارشد و معروف او بنام‌های عمر شیخ، جهان‌گیر، میران‌شاه و [[شا‌هرخ تیموری|شاهرخ]] بود.<ref>آژند و هریسچیان، «تیمور گورکان»، ص۸۲۶-۸۲۲.</ref>. دو پسر اولی در زمان حیات وی مردند و شاهرخ در [[هرات]]، جانشین پدر شد.<ref>ناصری داوودی، «تشیع در خراسان عهد تیموریان»، ص۱۲۸.</ref> تیمور در [[شعبان]] [[سال ۸۰۷ هجری قمری|۸۰۷ق]]/۷۸۳ش در شهر [[اترار|اُترار]]، در جنوب [[قزاقستان]] فعلی، درگذشت و در [[سمرقند]]، [[دفن]] شد.<ref>دیانت، «تیمور گورکانی»، ص۶۷۰-۶۶۳.</ref>

*ارتباط با حکومت‌های مسیحی [[اروپا|اروپایی]]: اسارت بایزید عثمانی توسط تیمور، باعث شد حکومت‌های مسیحی دور و نزدیک قسطنطنیه، با تیمور ارتباط بگیرند. برخی از روی ترس و برخی با انگیزه‌های تجاری.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۸۸، .</ref> تیمور نیز با انگیزه ارتباط تجاری با آنان، نمایندگانی برای انان فرستاد و از آنان خواست نمایندگانی بفرستند.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۸۸، .</ref>

==سیاست مذهبی==

درباره اعتقادات دینی و [[مذهب|مذهبی]] و نیز سیاست تیمور درباره [[مذهب شیعه]] و [[شیعه|شیعیان]]، گزارش‌های تاریخی متفاوت در دست است. فضای زادگاه تیمور یعنی [[ماوراءالنهر]]، محل تلاقی شهرنشینان مسلمان پارسی بود با چادرنشینان [[ترک]] و [[مغول]] که اعتنای جدی به رسم و رسوم اسلام نداشتند.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۹۹-۹۸.</ref> این فضا همچنین محل فعالیت و شهرت دراویش و [[سادات]] بود.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۹۹.</ref> در منابع مختلف دیده شده که تیمور گاهی قوانین یاسای مغولی و گاهی [[احکام شرعی|شریعت اسلام]] را اجراء می‌کرده.<ref>دیانت، «تیمور گورکانی»، ص۶۷۰-۶۶۳.</ref> گاهی نیز از تمایلات [[تصوف|صوفیانه]] او و ملاقات با [[عارف|عارفان]] گوشه‌گیر خبر داده شده است.<ref>آژند و هریسچیان، «تیمور گورکان»، ص۸۲۶-۸۲۲.</ref> در کنار این اخبار، حملات سپاهیان او به شهرهای مختلف مانند [[دمشق]] و [[بغداد]] و [[اصفهان]] و کشتار مردم مسلمان، حتی برده‌گرفتن آنان و ساختن مناره‌های کله نیز، وجود دارد.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۹۸.</ref>  بارتولد معتقد است تیمور از مذهب، برای پیشبرد سیاست‌ش استفاده می‌کرد.<ref>دیانت، «تیمور گورکانی»، ص۶۷۰-۶۶۳.</ref>

===عدم تندروی با شیعیان===

===حکومت‌ها و فرقه‌ها با اعتقادات و تمایلات شیعی===

پس از انقراض [[بنی‌عباس]] توسط [[هلاکوخان]] ـ که فشار بر [[شیعیان]] را کاهش داد ـ و حمایت [[ایلخانان]]، جانشینان هلاکو از صوفیان، زمینه ارتباط شیعیان و صوفیان بوجود آمد. این ارتباط باعث ظهور افراد و فرقه‌ها با عقاید ترکیبی از تصوف و تشیع، پیش از حمله تیمور به ایران شده بود:<ref>پازوکی، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۲ش، ج۷، ص۳۹۸-۳۸۷.</ref> [[سربداران]] در غرب [[خراسان]] به مرکزیت [[سبزوار]]، سادات [[مرعشیان]] در [[آمل]] و [[ساری]] و [[آل کیا|سادات کیا]] در [[گیلان]].  

{{اصلی|سربداران}} حکومت سربداران که هم‌زمان با تولد تیمور، سرکار آمد، در زمان اولین حضور او در [[خراسان بزرگ|خراسان]]، دچار آشفتگی و اختلاف درونی بود.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۴۹-۲۶.</ref> سربداران و شیخیان (درویشان طرفدار [[شیخ حسن جوری]]) دو طرف این درگیری بودند.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۴۹-۲۶.</ref> در سال ۷۸۲ق تیمور پس از فتح [[هرات]] و تسلیم شدن غیاث‌الدین کرت، سپاهی را به فرماندهی فرزندش، جهانشاه به [[سبزوار]]، محل حکومت [[سربداران]] فرستاد و خود به سمت نسا و کلات برای سرکوب علی بیک، حاکم ترکمن [[جان قربانی]] حرکت کرد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۸۵.</ref> امیر سربداران، [[خواجه علی مؤید]]، در بین راه و در مرقد [[ابومسلم خراسانی]]، به دیدار تیمور رفت و اظهار اطاعت کرد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۸۵.</ref> تیمور او را با هدایایی به حکومت سبزوار بازگرداند.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۸۵.</ref> در ۷۸۴ق، تیمور پس از شنیدن خبر محاصره سبزوار و سربداران توسط حاکم علی‌بیک جان‌قربانی و امیر ولی، حاکم [[استرآباد]]، به آن دو یورش برد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۸۶و۸۷.</ref> مؤید، در ۷۸۸ق، زمانی که همراه تیمور، با افراد اتابک لُر کوچک، در [[خرم‌آباد]] می‌جنگید، زخمی شده و اندکی بعد درگذشت و حکومت سربداران پایان یافت.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۹۹.</ref>  

{{اصلی|مرعشیان}}

[[سید قوام‌الدین مرعشی]]، درویش ناراضی از سربداران، در نیمه دوم قرن هشتم به [[مازندران]] رفت.<ref>کمبریج، تاریخ ایران دوره تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۴۹-۲۶.</ref> او در [[سال ۷۶۰ هجری قمری|۷۶۰ق]]، پس از غلبه بر امیر چلاویان [[آمل]]، حکومت را به فرزندش سید کمال‌الدین سپرد. تیمور در ۷۸۶ق، پس از فتح [[استرآباد]]، به سمت [[ساری]] و آمل رفت. سید کمال‌الدین و برادرش، سید رضی‌الدین به دیدار تیمور آمدند و همراهی و عدم دشمنی و جنگ خود را اعلام کردند.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۹۷.</ref> دو سال بعد، ۷۸۸ق، وقتی تیمور به فیروزکوه آمد، کمال‌الدین، فرزندش، غیاث‌الدین را به همراه تعدادی سرباز برای او روان کرد تا در جنگ با عزالدین، امیر لر کوچک شرکت کنند.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۹۸.</ref> در ۷۹۴ق، تیمور به قلمروی مرعشیان حمله کرد و پس از کشتن سربازان و وفاداران سید کمال‌الدین، او و برادران و خانواده‌اش را به سمرقند و [[خوارزم]] تبعید کرد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۱۲۸.</ref>

{{اصلی|آل کیا}}

[[سیدعلی کیا]]، در [[سال ۷۷۸ هجری قمری|۷۷۸ق]]، با حمایت مرعشیان، منطقه بیه‌پیش [[گیلان]] را شامل رودسر و لاهیجان فعلی تصرف کرد و حکومت محلی با [[زیدیه|مذهب زیدیه]] تشکیل داد. در ۷۸۸ق سربازان کیا، به [[قزوین]] حمله کردند و تیمور در هنگام رسیدن به قزوین، دو بار به سیدعلی برای اظهار اطاعت و ارسال خراج نامه نوشت<ref>نوایی، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، ۱۳۷۰ش، ص۶۳-۵۱.</ref> سیدعلی پاسخ تندی داد و از فرستادن خراج امتناع کرد.<ref>نوایی، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، ۱۳۷۰ش، ص۶۳-۵۱.</ref> در ۷۹۶ق، یکی از سرداران تیمور، دست به غارت گیلان زد و سیدعلی فرار کرد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۷.</ref> در ۷۹۹ق سیدعلی کشته شد و فرزندش رضا/رضی حاکم گیلان شد. او پس از فتح قره‌باغ توسط تیمور، برای او خراج فرستاد.<ref>شامی، ظفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۱.</ref>  

#[[شهید اول]] (۷۸۶ـ۷۳۴ق): نام‌آورترین عالم شیعه در زمان تیمور، [[شهید اول|شمس‌الدین محمدبن‌جمال‌الدین مکی عاملی]] مشهور به [[شهید اول]] یا شیخ شهید بود. او در [[سال ۷۸۲ هجری قمری|۷۸۲ق]]، کتاب فقهی [[اللمعة الدمشقیة]] را در [[دمشق]] به درخواست یکی از همراهان [[علی مؤید]]، امیر [[سربداران]] نوشت و ارسال کرد.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة، ج ۱، ص۲۳۸.</ref> شهید اول در ۷۸۶ق، هفت سال پیش از فتح [[دمشق]] توسط تیمور(۸۰۳ق)، در این شهر بدستور برقوق، حاکم سنی [[مصر]] کشته شد.<ref>حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الأندلس، ج۱، ص۱۸۲.</ref>

#[[سید حیدر آملی]] (۷۸۷-۷۲۰ق): میر حیدر، عارف و صوفی شیعه قرن ۸ق که معتقد بود شیعه و صوفی دو اسم جدا از هم هستند که به یک حقیقت اشاره دارند و آن [[اسلام|شریعت محمدیه]] است.<ref>آملی، جامع الاسرار، ۱۳۶۸ش، ص۴۱.</ref>

از دیگر عالمان شیعه معاصر با تیمور می‌توان از [[حسن بن محمد دیلمی|حسن بن محمد]] معروف به دیلمی (درگذشته ۸۴۱ق)، [[حسن بن سلیمان حلی]](درگذشته ۸۰۲ق)، [[سید علی بن عبدالکریم نیلی]] (قرن هشتم)، [[مقداد بن عبدالله حلی]] (درگذشت ۸۲۶ق) و [[احمد بن فهد حلی]] (۷۵۷-۸۴۱ق) نام برد.

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{پایان}}

==پیوند به بیرون==

[[رده:حاکمان تیموریان]]