تلاوت قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تحقیق، تدویر و تحدیر از شیوه‌های تلاوت قرآن به‌شمار می‌رود.

[[پرونده:آموزش قرآن چهارم دبستان.jpg|بندانگشتی|جلد کتاب آموزش قرآن چهارم دبستان در ایران ]]

تلاوت قرآن به معنای خواندن قرآن از روی مصحف است.<ref>بیهقی، تاج المصادر، ذیل واژه تلاوة.</ref> به‌گفته عبدالباقی در معجم المفهرس واژه «تلاوت» تنها یک‌بار در قرآن به‌کار رفته است اما مشتقات آن بیش از ۵۰ بار در قرآن استعمال شده است.<ref>عبدالباقی، معجم المفهرس، ذیل واژه تلا.</ref> برای خواندن قرآن، آثاری در روایات و آیات بیان شده است؛ از جمله اطمینان دل، دوری از وحشت، بصیرت، تقویت حافظه، تقرب به خدا و افزایش ایمان.<ref>رادمرد، «مراتب و آثار انس با قرآن در آیات و روایات»، ص۳۵–۳۸.</ref> همچنین در حدیثی آمده است: تلاوت قرآن از روی مصحف، سبب تخفیف گناهان والدین می‌شود هر چند که آن‌ها کافر باشند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref>

در برخی از کشورهای اسلامی برنامه‌ها و جلسات رسمی با قرائت قرآن توسط قاری آغاز می‌شود. قبل از [[اذان]]، صدای قرائت قرآن از بلندگوهای مساجد پخش می‌شود. همچنین جلسات قرائت قرآن به صورت خانگی برگزار می‌شود.<ref>نگاه کنید به [https://jkqk.ir/about-us/ «درباره ما»]، جلسات خانگی قرآن کریم.</ref> بنا به گفته رئیس سازمان دارالقرآن ایران در سال ۱۳۹۹ش، در آن زمان ۱۰ هزار جلسه خانگی قرائت قرآن در ایران فعال بوده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84169589 «۱۰ هزار جلسه قرآن خانگی در سطح کشور فعال است»]، خبرگزاری ایرنا.</ref> همچنین آموزش و پروش ایران، آموزش قرآن را در کتب درسی دوره‌های مختلف تحصیلی گنجانده<ref>برای نمونه نگاه کنید به [http://www.chap.sch.ir/books/6022 «دوره اول آموزش متوسطه پایه هفتم»]، پایگاه کتاب‌های درسی.</ref> و مراکزی در این کشور برای آموزش روانخوانی قرآن تأسیس شده است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به [https://quran.abdulazim.com/content/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85 «معرفی مرکز آموزش قرآن کریم»]، مرکز آموزش قرآن آستان مقدس عبدالعظیم علیه السلام.</ref>

در قرآن برای خواندن [[قرآن]] کلمات قرائت و تلاوت در قرآن به‌کار رفته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره مزمّل، آیه۲۰، سوره عنکبوت، آیه ۴۵، سوره اعراف، آیه۲۰۴.</ref> برخی از لغت‌شناسان، واژه‌های قرائت و تلاوت را مترادف می‌دانند.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه التِلاوة و تَلا یَتلو.</ref> برخی دیگر بر این باورند که واژه تلاوت اخصّ از قرائت است؛ به این معنا که هر تلاوتی قطعاً قرائت است اما هر قرائتی لزوما تلاوت نیست. از نظر آنها فقط قرائتی تلاوت است که با علم و عمل قاری همراه باشد.<ref> راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ قرآن کریم، ذیل واژه تلاوة.</ref> از این‌رو به گفته برخی از نویسندگان، در قرآن هرگاه صرف خواندن الفاظ قرآن منظور باشد از «قرائت» و هر گاه علاوه بر خواندن الفاظ قرآن، خواندن آن برای مردم، تدبر در آیات یا تبلیغ و نشر قرآن و… منظور باشد از «تلاوت» استفاده شده است.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۸و۷۹.</ref> در غیر این صورت قرائت با قیدی همراه خواهد بود مانند آیه «وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَىٰ مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا» و قرآن را نازل کردیم قطعه‌قطعه نازل کردیم که آن را بر مردم با آهستگی و تأنّی و درنگ بخوانی.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۵۷۴.</ref>

همچنین به‌گفته [[راغب اصفهانی]]، قرائت معنایی عام دارد اما تِلاوت فقط برای خواندن کتاب‌های آسمانی به کار می‌رود.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۹.</ref> البته ابن‌منظور گفته است که برخی کاربرد تلاوت را نیز عام می‌دانند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه تَلا یَتلو.</ref>

مطابق [[آیه ۱۲۱ سوره بقره]] خداوند تلاوت قرآن را دارای مراتبی معرفی کرده که بالاترین آن «حق تلاوت» است.<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ صحیفه سجادیه، دعای ۴۷.</ref>البته در معنای حق تلاوت نظرات مختلفی وجود دارد:<ref>نگاه کنید به دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> عده‌ای آن را خواندن همراه با [[خضوع]] و [[خشوع]] و پرهیز از تغییر و [[تحریف‌ناپذیری قرآن|تحریف]] آیات می‌دانند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱.</ref> عده‌ای دیگر حق تلاوت را درنگ کردن به هنگام خواندن آیات بهشتی و جهنمّی به‌جهت طلب [[بهشت]] از خدا و پناه بردن به او از شرّ [[جهنم]] بیان کرده‌اند. بعضی نیز حق تلاوت را خواندن قرآن با [[ترتیل]] یعنی رعایت الفاظ قرآن و فهم و تدبر در معانی آن و عمل به آن دانسته‌اند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱؛ دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> «ترتیل» اشاره به نوعی از خواندن قرآن است که همراه با تأنّی و تدبّر و اجرای قواعد تجویدی، وقف و ابتدا است و با اجرای آن تلاوت حقیقی قرآن محقق می‌شود.<ref>کوهی گرمی و بهزاد، «وجوه اشتراک و افتراق قرائت، تلاوت و ترتیل از نظر ادبی و رویّهٔ علمی قرّاء»، ص۷۸و۷۹.</ref>

{{جعبه نقل قول

|عنوان=پیامبر(ص)

[[قرآن]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و مخاطبانش را به خواندن قرآن سفارش کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره مزمّل آیه۳، سوره اسراء ۱۰۶، کهف ۲۷.</ref> از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در این باره نقل شده است: کسی که حتی با نگاه، آیات کلام الهی را بخواند، خداوند معادل هر حرفی که می‌خواند برای او حسنه‌ای می‌نویسد و گناهی را از او پاک کند و درجه‌اش را بالابرد و کسی که آیه‌ای از قرآن را در نماز بخواند خدا به اندازه هر حرف از آن، ۱۰۰ حسنه به او دهد و ۱۰۰ گناه از او پاک کند و ۱۰۰ درجه مقامش را بالا برد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> در [[حدیث|احادیث]] دیگر برای کسی که قرآن را [[ختم قرآن|ختم]] کند یک دعای مستجاب قرار داده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> همچنین برای تلاوت بعضی از [[سوره]]‌ها و [[آیه]]‌ها خواص و فضیلت‌های ویژه‌ای روایت شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به:کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۰–۶۲۶.</ref> حضرت صادق(ع) از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل کرده است: خانه‌ای که در آن قرآن خوانده می‌شود [[برکت]] آن زیاد می‌شود و [[فرشته|ملائکه]] در آن حاضر و [[شیطان]]‌ها از آن دور می‌شوند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] احادیث مربوط به فضیلت تلاوت قرآن را در بابی جداگانه گردآوری کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref>

بر اساس روایات معصومان(ع) تلاوت قرآن در زمان‌ها و مکان‌های خاصی ثواب ویژه‌ای دارد. [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] به تلاوت در ابتدای روز سفارش کرده است.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۳.</ref> همچنین بر اساس حدیثی، تلاوت یک آیه از قرآن در [[رمضان|ماه رمضان]] با تلاوت همه قرآن در ماه‌های دیگر برابری می‌کند.<ref>شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۹۳.</ref> از امام صادق نقل شده است که هر کس قرآن را در [[مکه]] ختم کند، نمی‌میرد مگر آنکه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]] و جایگاهش در [[بهشت]] را ببیند.<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۴۶۸.</ref>  

در مورد حکم تلاوت قرآن در [[نماز]] و غیر آن نظرات مختلفی ارائه شده است:

===واجب بودن سجده تلاوت===

از نظر فقیهان شیعه، برخی آیات قرآن، سجده واجب دارند یعنی با تلاوت آنها باید سجده به جا آورد. این آیات عبارتند از آیه ۱۵ سوره سجده، ۳۷ سوره فصلت، ۶۲ سوره نجم و ۱۹ سوره علق.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۷۷.</ref> همچنین به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، ۱۱ آیه دیگر، سجده مستحب دارند.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۰، ص۲۱۷.</ref>

از نظر فقیهان شیعه، خواندن سوره‌های عزائم، بر [[جنابت|جُنُب]]<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۱۰.</ref> و [[حائض]]<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۶۰۳.</ref> [[حرام]] است. فقیهان درباره اینکه آیا فقط خواندن آیه‌های سجده‌دار حرام است یا خواندن تمام سوره چنین حکمی دارد، اختلاف‌نظر دارند.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۱۰ و ص۶۰۳؛ بنی‌هاشمی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۸ش، مسئله ۳۵۵، ج۱، ص۲۲۵-۲۲۷؛ مسئله ۴۵۰، ج۱، ص۲۷۶.</ref> به گفته [[علامه حلی]]، حتی خواندن یک حرف از این سوره‌ها بر او حرام است.<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۳۳.</ref>

به‌نظر [[مجتهد|فقیهان]] حفظ حرمت قرآن واجب و [[هتک حرمت]] آن [[حرام]] است. کارهایی نظیر: خواندن آن به‌گونه‌ای که مناسب شأن قرآن نباشد یا خواندن آن همراه با موسیقی از مصادیق هتک حرمت قرآن شمرده شده است.<ref>[http://vasael.ir/fa/news/5090 «حرمت قطعی تلاوت قرآن همراه با موسیقی»]، وبگاه فقه حکومتی وسائل؛ [https://fa.shafaqna.com/news/1154960 «مهندسی تلاوت قرآن کریم / آهنگ قرائت قرآن و ترجیع در قرائت»]، پایگاه بین‌المللی همکاری‌های شیعه (شفقنا).</ref> همچنین در متون دینی از خواندن قرآن در مکان‌هایی همچون: حمام و توالت نهی شده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۵۸.</ref>

فقیهان شیعه درباره حکم خواندن قرآن با [[غناء|غَنا]] اختلاف‌نظر دارند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱.</ref> گفته شده بیشتر آنان، غنا را صوت لهوی و به طور کلی حرام می‌دانند و تلاوت قرآن را هم از این حکم استثنا نمی‌کنند. این نظر را به فقیهانی همچون [[ابن‌ادریس حلی|ابن‌ادریس]]، [[محمد بن حسن حلی|فخرالمحققین]]، [[مقدس اردبیلی|احمد بن محمد اردبیلی]]، [[سید محمدجواد عاملی|سید جواد عاملی]]، [[ملا احمد نراقی]] و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصاری]] نسبت می‌دهند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱.</ref> همچنین جواز تلاوت قرآن با غنا را به فقهایی همچون [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]]، [[شیخ طوسی]]، [[سید عبدالاعلی سبزواری]]، ملا احمد نراقی در مستند الشیعه و [[محمدهادی تهرانی]] نسبت داده‌اند که غنا را به صورت کلی حرام نمی‌دانند و آن را در صورتی حرام می‌دانند که ملازم با حرامی باشد.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱۶-۱۷</ref> یکی از مستندات کسانی که تغنی در تلاوت را جایز می‌دانند روایت «مَن لَم یَتَغَنَّ بالقُرآن فلیسَ مِنّا؛ هر کس قرآن را با غنا نخواند از ما نیست» است.<ref>ابن‌اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ۱۳۹۹ق، ج۳، ۳۹۱.</ref> البته مخالفان جواز تغنی آن را به صورت «من لم یستغن بالقرآن فلیس منا؛ هر کس خود را از قرآن بی‌نیاز بداند پس از ما نیست» معنا کرده‌اند.<ref>اسماعیلی، «بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی دربارهٔ تغنی در قرائت قرآن»، ص۱–۳.</ref>  

بر اساس آیات قرآن و روایات [[چهارده معصوم|معصومان(ع)]]، خواندن قرآن آدابی دارد. وضوء گرفتن، روبه قبله بودن، تفکر و تدبر در آیات الهی،<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دارالتفسیر، ج۷، ص۱۲۸.</ref> سکوت و گوش دادن به آیاتی که قاری قرآن می‌خواند،<ref>سوره اعراف، آیه۲۴.</ref> [[استعاذه|اعوذ بالله گفتن]]،<ref>سوره نحل، آیه۹۸.</ref> گفتن بعضی از ذکرها هنگام تلاوت برخی از آیات قرآن و خواندن دعای شروع و ختم قرآن از [[مستحب|مستحبات]] تلاوت قرآن است.<ref>دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref> همچنین [[اخلاص]]، دوری از [[ریا]]، [[خشوع]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۴ و ۲۱۰</ref> و عمل به مفاد آیاتی که خوانده می‌شود<ref>نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، خطبة ۱۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۵.</ref> از آدابی است که در [[حدیث|روایات]] به آنها سفارش شده است.<ref>دولتی، «تلاوت قرآن»، ص۷۸.</ref>

به سفارش پیامبر(ص) قرآن باید با حزن و اندوه خوانده شود تا تأثیر بیشتری بر قلب و روح انسان بگذارد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۴.</ref> همچنین سفارش شده الحانی که در خواندن قرآن مورد استفاده قرار می‌گیرد از الحان عرب باشد و از الحان غیر عرب برای خواندن قرآن بهره‌گیری نشود.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۴.</ref>

از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] زیباترین صدا را در تلاوت قرآن داشت،<ref>طباطبایی، سنن النبی، ۱۳۸۷ش، ص۳۱۱.</ref> او قرآن را با تانّی تلاوت می‌کرد به‌گونه‌ای که [[ام‌سلمه (همسر پیامبر)|اُم‌ّ سَلَمه]] گفته است پیامبر(ص) به صورت واضح و حرف به حرف و آیه به آیه قرآن می‌خواند به‌گونه‌ای که امکان شمارش حروف آیات وجود داشت.<ref>[https://mqmeshkat.com/fa/view_post/91 «ویژگی‌های قرائت پیامبر چیست؟ پیامبر و مسلمانان صدر اسلام چگونه قرآن را تلاوت می‌کردند؟»]، وبگاه مؤسسه قرآنی مشکات.</ref> [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] شیوه تلاوت پیامبر(ص) را بدون ترجیع، همراه با کشیدن حروف و ترتیل معرفی کرده است.<ref>سخاوی، جمال القراء و کمال الاقراء، کتابخانه آیه الله مرعشی، ج۲، ص۵۲۵.</ref>

مطابق برخی روایات خواندن قرآن از روی مصحف نسبت به خواندن آیات از حفظ، فضیلت بیشری دارد؛ امام صادق(ع) سبب این بیان را بهره‌بردن چشمان از نگاه کردن به متن قرآن بیان کرده است.<ref>خوئی، البیان، دارالزهراء، ص۲۶.</ref> زَرکَشی مفسر اهل‌سنت، با نقد و بررسی روایات مربوطه، معتقد است، ملاک در این باره تدبر و بهره بیشتر شخص و حضور قلب او هنگام تلاوت است؛ پس اگر انسان هنگام حفظ بهره بیشتری ببرد، خواندن او از حفظ دارای فضیلت بیشتری است و الا خواندنش از وری مصحف بهتر است.<ref>زرکشی، البرهان، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref>

علمای [[علوم قرآن]]، شیوه‌های مختلفی از تلاوت قرآن را در کتب خود بیان کرده‌اند این تقسیمات بیشتر ناظر به سرعت و تأنّی قاری، هنگام تلاوت آیات است:

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* قرآن کریم.