صحابه: تفاوت میان نسخه‌ها
←صحابه‌نگاری
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== صحابه‌نگاری == | == صحابه‌نگاری == | ||
دانش صحابه‌نگاری، در [[قرن اول هجری قمری]] با فهرست‌نویسی و با عنوان تسمیه یا اسماء آغاز شد. تسمیه‌نویسی، در حقیقت شاخه‌ای از علم | دانش صحابه‌نگاری، در [[قرن اول هجری قمری]] با فهرست‌نویسی و با عنوان تسمیه یا اسماء آغاز شد. تسمیه‌نویسی، در حقیقت شاخه‌ای از علم نَسَب یا حداقل برگرفته از آن است که در فرهنگ [[جاهلیت|جاهلی]] وجود داشت. از این رو، تبیین نام و مشخصات فردی و قبیله‌ای اصحاب اهمیت می‌یافت. به عبارتی، صحابه‌نگاری در واقع معجم‌نویسی صحابه بود. زمانی که سیره‌نویسی آغاز شد، کار فهرست‌نویسی از اشخاص به دلیل مشارکت آنها در جنگ‌ها، تعداد شهدا و کشته‌های هر قبیله و مسائلی از این قبیل، آغاز شد. مثلا بحث از اینکه چه کسانی در [[بیعت عقبه]] اول یا دوم شرکت داشتند، یا چه کسانی در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] [[شهادت |شهید]] شدند. این فهرست‌ها را در [[سیره ابن اسحاق]] و مغازی موسی بن عقبه مشاهده می‌کنیم.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۵.</ref> | ||
فهرست‌نویسی صحابه، با آنچه از قبل در تسمیه‌نویسی بود، متفاوت شد و به عبارتی متحول و مستقل گردید. بخش قابل توجه کتاب‌هایی که در تراجم راویان احادیث با عناوین طبقات و تاریخ نوشته شده، به فهرست نام صحابه اختصاص دارد. واقدی پیشگام چنین تألیفاتی است. گرچه کتاب الطبقات او موجود نیست، ولی کاتب و شاگرد او، ابن سعد، با تألیف [[الطبقات الکبری]]، بسیاری از مطالب او را آورده است. ابن سعد در این کتاب با عنوان تسمیه از بیشتر اصحاب نام برده( گرچه تنظیم نام افراد، با شیوه الفبایی متفاوت است که بعدها پدید آمده ) و در کتاب طبقات، رنگِ جغرافیایی و محلی دارد؛ مانند نام‌های صحابه‌ای که در [[مکه]] ساکن شدند، یا در [[طائف]] و....<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۶.</ref> | فهرست‌نویسی صحابه، با آنچه از قبل در تسمیه‌نویسی بود، متفاوت شد و به عبارتی متحول و مستقل گردید. بخش قابل توجه کتاب‌هایی که در تراجم راویان احادیث با عناوین طبقات و تاریخ نوشته شده، به فهرست نام صحابه اختصاص دارد. واقدی پیشگام چنین تألیفاتی است. گرچه کتاب الطبقات او موجود نیست، ولی کاتب و شاگرد او، ابن سعد، با تألیف [[الطبقات الکبری]]، بسیاری از مطالب او را آورده است. ابن سعد در این کتاب با عنوان تسمیه از بیشتر اصحاب نام برده( گرچه تنظیم نام افراد، با شیوه الفبایی متفاوت است که بعدها پدید آمده ) و در کتاب طبقات، رنگِ جغرافیایی و محلی دارد؛ مانند نام‌های صحابه‌ای که در [[مکه]] ساکن شدند، یا در [[طائف]] و....<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۶.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
در کنار اینگونه کتاب‌ها، آثار مستقلی نیز با عنوان تسمیه یا اسماء نوشته شد که قدیمی‌ترین و نخستین کتاب به این نام، از آن [[عبیدالله بن ابی‌رافع]]، کاتب [[امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] است که «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین(ع) علی بن ابی طالب الجمل و صفین و النهروان» نام دارد. اصل این کتاب از بین رفته، ولی [[قاضی نعمان مغربی]]، آن را در کتاب خود، [[شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار (کتاب)|شرح الاخبار]] آورده است.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۶.</ref> | در کنار اینگونه کتاب‌ها، آثار مستقلی نیز با عنوان تسمیه یا اسماء نوشته شد که قدیمی‌ترین و نخستین کتاب به این نام، از آن [[عبیدالله بن ابی‌رافع]]، کاتب [[امام علی علیه‌السلام |امام علی(ع)]] است که «تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین(ع) علی بن ابی طالب الجمل و صفین و النهروان» نام دارد. اصل این کتاب از بین رفته، ولی [[قاضی نعمان مغربی]]، آن را در کتاب خود، [[شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار (کتاب)|شرح الاخبار]] آورده است.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۶.</ref> | ||
مجموعه‌های بزرگتر صحابه‌نگاری با عنوان‌های «معرفة الصحابة و معجم الصحابة» نگاشته شد. در قرن سوم علی بن مدینی (م [[سال ۲۳۴ هجری قمری|۲۳۴ق]])، | مجموعه‌های بزرگتر صحابه‌نگاری با عنوان‌های «معرفة الصحابة و معجم الصحابة» نگاشته شد. در قرن سوم علی بن مدینی (م [[سال ۲۳۴ هجری قمری|۲۳۴ق]])، حُلْوانی حسن بن علی (م [[سال ۲۴۲ هجری قمری|۲۴۲ق]])، عَبّاد بن یعقوب رَواجنی (م [[سال ۲۵۰ هجری قمری|۲۵۰]] یا [[سال ۲۷۱ هجری قمری|۲۷۱]])، عَبدان، ابومحمد عبدالله بن محمد بن عیسی مروزی (م [[سال ۲۹۳ هجری قمری|۲۹۳ق]]) و در ابتدای قرن چهارم ابومنصور باوَردی کتاب‌های خود را با عنوان معرفة الصحابة نوشته‌اند. نخستین کتاب در این باره با عنوان معجم الصحابة، از ابویَعْلی موصلی (م [[سال ۳۰۷ هجری قمری|۳۰۷ق]]) است.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۸و۹.</ref> | ||
در معجم‌نویسی، گاه ترتیب حروف در حرف اول رعایت می‌شد و گاه در تمام حرف اول و تمام حروف بعدی. مورد اخیر بیشتر از قرن ششم به بعد رایج شده است.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۹.</ref> | در معجم‌نویسی، گاه ترتیب حروف در حرف اول رعایت می‌شد و گاه در تمام حرف اول و تمام حروف بعدی. مورد اخیر بیشتر از قرن ششم هجری قمری به بعد رایج شده است.<ref>هدایت‌پناه، دانش صحابه‌نگاری، ص۹.</ref> | ||
== نظریه عدالت صحابه == | == نظریه عدالت صحابه == | ||