الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

این کتاب از جهت جامعیت و دامنۀ تأثیر بر حوزه حکمت اسلامی در سده‌های اخیر - به ویژه جریان «‌حکمت شیعی‌» -  جایگاه ممتازی دارد. طرح نظریاتی نو همچون اصالت وجود و حرکت جوهری از عوامل پررنگ شدن تاثیرگذاری این اثر هستند. بسیاری از آثار حکمای نسل‌های بعد با اقتباس یا الهام گرفتن از این اثر پدید آمده‌اند. شروح و حواشی زیادی بر این اثر نوشته شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به حواشی ملاهادی سبزواری و سید محمدحسین طباطبایی اشاره کرد.

نویسنده این کتاب، برای اثبات ادعاهای فلسفی خویش از براهین عقلی، آیات، روایات و کشف و شهود عرفانی استفاده کرده است. همچنین برای تدوین این اثر از آثار پیشینیان بهره برده شده است.

=== وجه نامگذاری ===

صدرالدین شیرازی طرح کتاب خویش را منطبق بر سَفَرهای چهارگانه عارفان دانسته است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳.</ref> و بر همین اساس نام کتابش را «الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية» گذاشته است.<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳.</ref>{{یاد|فرتبت كتابي هذا طبق حركاتهم في الأنوار و الآثار على أربعه أسفار و سميته بالحكمة المتعالية في الأسفار العقلية}}این سفرها به بیان او در مقدمه اسفار عبارتند از:

# سفر در حق با حق (السیر فی الحق مع الحق)،

# سفر در خلق با حق(السیر فی الخلق مع الحق).<ref>صدرالدین شیرازی، اسفار، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۱۳؛ برای تعبیرهای مختلف از سفرهای چهارگانه، نک: ابن عربی، الفتوحات المکیة، ۱۹۷۲م، ج۷، صص۱۱۷، ۱۲۵؛ آملی، المقدمات من کتاب نص النصوص، ۱۳۵۲ش، ص۲۶۸؛ کاشانی، اصطلاحات الصوفیة،  ۱۹۸۱م، ص۸۷؛ نیز نک: مرکزی، ج۹، ص۱۰۱۳: رساله‌ای با عنوان الاسفار الاربعة از شمس الدین محمد خفری. </ref>

=== فصل‌بندی اسفار ===

فصل‌بندی اسفار با آثار جامع پیش از آن در [[فلسفه]] اسلامی متفاوت است و مباحث [[منطق]] و [[طبیعیات]] و ریاضیات در اسفار جایی ندارند. کتاب صدرالدین شیرازی نیز در ۴ سفر تنظیم شده است:

# در حکمت طبیعی (جواهر و اعراض)؛

# در [[الهیات خاص|الهیات به معنای اَخَص]]؛

ملاصدرا کتابش را با سفر اول از سفرهای چهارگانه آغاز کرده که همان سفر از خلق به سوی حق است. وی در مقدمه این بخش سه تعریف برای فلسفه ذکر کرده است تعریف نخست: کامل شدن نفس انسانی با معرفت و شناخت حقایق موجودات (همان‌گونه که هستند) به اندازه‌ای که در توان انسان است  وحکم کردن به ثبوت آنها از راه برهان نه از راه گمان و تقلید.

تعریف سوم: انسان مرکب از ماده و معنی و مرتبط با دو عالم خلق و امر است و در نفس او نیز دو جهت تعلق و تجرد وجود دارد؛ و حکمت(فلسفه) هم که کارش اصلاح هر دو جنبه(مادی و مجرد) انسان است تقسیم به حکمت نظری و عملی می شود و غایت حکمت نظری نقش‌پذیری نفس انسان به صورت وجود است بدان گونه که نفس عالمَی عقلی شبیه عالم عینی و خارجی بشود (در کمالات و صورت‌های وجودی‌اش نه در ماده) ،