Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵
ویرایش
محتشم کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''کمال‌الدین علی مُحْتَشَم کاشانی''' (<small>۹۰۵ -۹۹۶ ه ق</small>)، شاعر فارسی‌سرای سدهٔ دهم در عهد [[صفویه|صفوی]] (<small>سده دهم</small>) است. | '''کمال‌الدین علی مُحْتَشَم کاشانی''' (<small>۹۰۵ -۹۹۶ ه ق</small>)، شاعر فارسی‌سرای سدهٔ دهم در عهد [[صفویه|صفوی]] (<small>سده دهم</small>) است. | ||
معروفترین اثرش، [[دوازده بند محتشم|ترکیب‌بند]] اوست که در ایام عزاداری [[امام حسین(ع)|سید الشهدا «ع»]]، [[مسجد|مساجد]]، [[تکیه|تکایا]] و مجالس [[سوگواری محرم|سوگواری]] را با کتیبه‌های منقوش به این اشعار، سیاهپوش می‌کنند. این ترکیب‌بند در دوازده بند، سروده شده و پس از او شاعران بسیاری در استقبال از این ترکیب‌بند شعر سروده‌اند. محتشم با آنکه در عصر شاعران سبک هندی بوده، از پیروان مکتب وقوع است. او در [[کاشان]] به بزازی یا شَعربافی مشغول بوده است. محتشم کاشانی در ۹۱ سالگی درگذشت و در زادگاهش، کاشان [[دفن]] شد. | |||
==زندگی‌نامه== | ==زندگی‌نامه== | ||
شمس‌الشعرای کاشانی، حسان العجم، مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین [[شاه طهماسب صفوی]] است. او در حدود سال | شمس‌الشعرای کاشانی، حسان العجم، مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین [[شاه طهماسب صفوی]] است. او در حدود سال ۹۰۵ ق در کاشان متولّد شد، نزدیک به ۹۱ سال زیست و به سال ۹۹۶ ق در زادگاه خود درگذشت. محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود به «شعربافی» پرداخت که در اشعار عدیده‌ای به حرفۀ خود اشاره کرده است. مدفن وی در کاشان به «محلّۀ محتشم» شهرت دارد.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳</ref> | ||
محتشم به دلیل درد مزمن پا، سفرهای زیادی نداشته ولی در شمار سفرهای او، چند سفر به [[اصفهان]]، [[عتبات عالیات]] و [[خراسان]] را نوشته‌اند. قصاید او در این سفرها خواندنی است.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳.</ref> | محتشم به دلیل درد مزمن پا، سفرهای زیادی نداشته ولی در شمار سفرهای او، چند سفر به [[اصفهان]]، [[عتبات عالیات]] و [[خراسان]] را نوشته‌اند. قصاید او در این سفرها خواندنی است.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳.</ref> | ||
او اشعاری در مدح سلاطین و شاهزادگان صفوی، به ویژه [[شاه طهماسب]] و فرزندان او سرود. همچنین شش [[رباعی (شعر)|رباعی]] در تاریخ جلوس [[شاه اسماعیل دوم]] به سلطنت سروده که مشهور است و از آنها ۱۱۲۸ مادۀ تاریخ به دست می‌آید. [[وقار شیرازی]] (م | او اشعاری در مدح سلاطین و شاهزادگان صفوی، به ویژه [[شاه طهماسب]] و فرزندان او سرود. همچنین شش [[رباعی (شعر)|رباعی]] در تاریخ جلوس [[شاه اسماعیل دوم]] به سلطنت سروده که مشهور است و از آنها ۱۱۲۸ مادۀ تاریخ به دست می‌آید. [[وقار شیرازی]] (م ۱۲۹۸ق) رساله‌ای در شرح این شش رباعی نوشته است. محتشم در دورۀ گسترش روابط شعرای ایرانی با شبه قارۀ [[هندوستان]] می‌زیست و با اینکه خود به هندوستان نرفت، ولی اشعارش توسط برادرش عبد الغنی به نزد سلاطین آن خطّه فرستاده شد.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳</ref> او اشعاری در مدح شاهان و امرای هند مانند اکبر شاه و عبد الرحیم خان، خان خانان دارد.<ref>نصیری، اثرآفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۴۰</ref> | ||
==زمینه‌های ادبی== | ==زمینه‌های ادبی== | ||
شهرت ادبی محتشم به خاطر [[دوازده بند محتشم|دوازده بند]] [[عاشورا|عاشورایی]] اوست اما در یکی از نسخ خطی دیوان او، چند ترکیب‌بند در خور دیگر نیز وجود دارد. محتشم علاوه بر شعر، در عرصۀ نثر نیز توانا بوده و این امر را دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق -که آمیزه‌ای از نثر و نظم است- نشان می‌دهد. وی در سرودن «ماده تاریخ» نیز مهارت داشته و در دیوان اشعار او می‌توان نمونه‌هایی از آن را یافت.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۴</ref> | شهرت ادبی محتشم به خاطر [[دوازده بند محتشم|دوازده بند]] [[عاشورا|عاشورایی]] اوست اما در یکی از نسخ خطی دیوان او، چند ترکیب‌بند در خور دیگر نیز وجود دارد. محتشم علاوه بر شعر، در عرصۀ نثر نیز توانا بوده و این امر را دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق -که آمیزه‌ای از نثر و نظم است- نشان می‌دهد. وی در سرودن «ماده تاریخ» نیز مهارت داشته و در دیوان اشعار او می‌توان نمونه‌هایی از آن را یافت.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۴</ref> | ||
دیوان محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده است.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۴</ref> تقی الدین کاشی، از سه دیوان صبائیه، جلالیه و شبابیه که روی هم هفت هزار بیت می‌شوند و دیوان قصاید ائمه (ع) و مدح پادشاهان که هشت هزار بیت است و رساله معمیات و تواریخ به عنوان آثار محتشم کاشانی نام می‌برد.<ref>نک:تقی الدین کاشی، خلاصة الأشعار و زبدة الأفکار، ۱۳۸۴ش، ص۱۶</ref> «کلیات محتشم» شامل هفت دیوان: | دیوان محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده است.<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۴</ref> تقی الدین کاشی، از سه دیوان صبائیه، جلالیه و شبابیه که روی هم هفت هزار بیت می‌شوند و دیوان قصاید ائمه(ع) و مدح پادشاهان که هشت هزار بیت است و رساله معمیات و تواریخ به عنوان آثار محتشم کاشانی نام می‌برد.<ref>نک:تقی الدین کاشی، خلاصة الأشعار و زبدة الأفکار، ۱۳۸۴ش، ص۱۶</ref> «کلیات محتشم» شامل هفت دیوان: «صبائیه»، «شبابیه»، «شیبیه»، «جلالیه»، «نقل عشاق»، «ضروریات» و «معمیات» است که به دست میر تقی الدین کاشی تنظیم شده.<ref> نصیری، اثرآفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۴۰</ref> | ||
===اساتید و شاگردان=== | ===اساتید و شاگردان=== | ||
محتشم، از [[محمد صدقی استرآبادی|مولانا صدقی استرآبادی]] فن شعر آموخت. او با [[حیرتی تونی]]، [[وحشی بافقی]]، [[حالی گیلانی]]، [[ضمیری اصفهانی]] رابطۀ دوستانه داشته و مشاعره و مکاتبه می‌کرد.[[محمد حسینی کاشانی|میر تقی الدین محمد حسینی کاشانی]]، صاحب تذکرۀ «خلاصة | محتشم، از [[محمد صدقی استرآبادی|مولانا صدقی استرآبادی]] فن شعر آموخت. او با [[حیرتی تونی]]، [[وحشی بافقی]]، [[حالی گیلانی]]، [[ضمیری اصفهانی]] رابطۀ دوستانه داشته و مشاعره و مکاتبه می‌کرد.[[محمد حسینی کاشانی|میر تقی الدین محمد حسینی کاشانی]]، صاحب تذکرۀ «خلاصة الاشعار»، [[مظفرالدین حسرتی]]، [[نوعی خبوشانی]] و [[ظهوری ترشیزی]] از شاگردان وی بودند.<ref> نک: نصیری، اثرآفرینان، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۴۰</ref> | ||
===سبک شعری=== | ===سبک شعری=== | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
دوازده بند محتشم در چهار قرن اخیر، پر استقبال‌ترین{{یاد|استقبال در ادبیات فارسی، به معنای سرودن یک شعر بر وزن و قالب شعر (معمولا معروف) دیگر است. اگر این تقلید همراه با طنز و شوخی باشد، نقیضه خوانده می‌شود.}} اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی بوده است. شاعران زیادی با ترکیب بندهایشان به استقبال از دوازده بند رفته‌اند ولی در این میان آن که با اقبال بی‌چون و چرای مردم کوچه و بازار روبه رو بوده و بر کتیبه‌های پارچه‌ای حسینیه‌ها نوشته شده، همان شعر محتشم است.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۵</ref> آوازۀ دوازده بند او از مرزهای جغرافیایی [[ایران]] فراتر رفته و در کشورهایی چون [[هندوستان]]، [[پاکستان]]، [[افغانستان]] و [[تاجیکستان]] علاقمندان زیادی دارد و حتی عرب زبانانی که با ادبیات فارسی آشنایی دارند، به ترکیب بند عاشورایی محتشم به دیدۀ احترام می‌نگرند.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۵</ref> | دوازده بند محتشم در چهار قرن اخیر، پر استقبال‌ترین{{یاد|استقبال در ادبیات فارسی، به معنای سرودن یک شعر بر وزن و قالب شعر (معمولا معروف) دیگر است. اگر این تقلید همراه با طنز و شوخی باشد، نقیضه خوانده می‌شود.}} اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی بوده است. شاعران زیادی با ترکیب بندهایشان به استقبال از دوازده بند رفته‌اند ولی در این میان آن که با اقبال بی‌چون و چرای مردم کوچه و بازار روبه رو بوده و بر کتیبه‌های پارچه‌ای حسینیه‌ها نوشته شده، همان شعر محتشم است.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۵</ref> آوازۀ دوازده بند او از مرزهای جغرافیایی [[ایران]] فراتر رفته و در کشورهایی چون [[هندوستان]]، [[پاکستان]]، [[افغانستان]] و [[تاجیکستان]] علاقمندان زیادی دارد و حتی عرب زبانانی که با ادبیات فارسی آشنایی دارند، به ترکیب بند عاشورایی محتشم به دیدۀ احترام می‌نگرند.<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۵</ref> | ||
به گفته اسکندر بیک منشی، زمانی که محتشم قصیده‌ای در مدح پری خان خانم (<small>دختر شاه طهماسب</small>) سرود و خبر آن به [[شاه طهماسب]] رسید، وی را به سرودن اشعاری در مدایح و مراثی [[اهل بیت|اهل بیت عصمت]] تشویق کرد .<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳</ref> پس از این تشویق، محتشم، ابتدا در استقبال از هفت بند [[ملا حسن کاشی]] ترکیب بندی در مدح [[علی (ع)|حضرت علی (ع)]] سرود و سپس شبی در عالم رؤیا به خدمت امام علی (ع) رسید و امام از او خواست تا در مصیبت [[امام حسین (ع)|حسین (ع)]] مرثیه‌ای بسراید با این مطلع: | به گفته اسکندر بیک منشی، زمانی که محتشم قصیده‌ای در مدح پری خان خانم (<small>دختر شاه طهماسب</small>) سرود و خبر آن به [[شاه طهماسب]] رسید، وی را به سرودن اشعاری در مدایح و مراثی [[اهل بیت|اهل بیت عصمت]] تشویق کرد .<ref>محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ۱۳۸۶ش، ص۸۰۳</ref> پس از این تشویق، محتشم، ابتدا در استقبال از هفت بند [[ملا حسن کاشی]] ترکیب بندی در مدح [[علی(ع)|حضرت علی(ع)]] سرود و سپس شبی در عالم رؤیا به خدمت امام علی(ع) رسید و امام از او خواست تا در مصیبت [[امام حسین(ع)|حسین(ع)]] مرثیه‌ای بسراید با این مطلع: | ||
«باز این چه شورش است که در خلق عالم است» | «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» | ||
محتشم به مصرع «هست از ملال گر چه بری ذات ذوالجلال» رسید و در ادامه درماند تا شبی [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|صاحب الزّمان (عج)]] را در خواب دید که فرمودند: «او در دل است و هیچ دلی نیست بی‌ملال» و شعر را تکمیل کرد.<ref>واله داغستانی، تذکره ریاض الشعراء، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۲۰۵۸-۲۰۵۹</ref> | محتشم به مصرع «هست از ملال گر چه بری ذات ذوالجلال» رسید و در ادامه درماند تا شبی [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|صاحب الزّمان(عج)]] را در خواب دید که فرمودند: «او در دل است و هیچ دلی نیست بی‌ملال» و شعر را تکمیل کرد.<ref>واله داغستانی، تذکره ریاض الشعراء، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۲۰۵۸-۲۰۵۹</ref> | ||
[[پرونده:کتیبه باز این چه شورش است.jpg|850px|بندانگشتی|وسط|نمونه‌ای از کتیبه‌های افقی از دوازده بند محتشم که در مجالس عزاداری استفاده می‌شود]] | [[پرونده:کتیبه باز این چه شورش است.jpg|850px|بندانگشتی|وسط|نمونه‌ای از کتیبه‌های افقی از دوازده بند محتشم که در مجالس عزاداری استفاده می‌شود]] | ||
[[پرونده:مقبره محتشم.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:مقبره محتشم.jpg|بندانگشتی|۲۰۰px|مقبره محتشم کاشانی]] | ||
دوازده بند محتشم با این ابیات آغاز می‌شود؛ | دوازده بند محتشم با این ابیات آغاز می‌شود؛ | ||
{{شعر}}{{ب|باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟|باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟}}{{ب|باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین|بی نفخ صور، خاسته تا [[عرش]] اعظم است؟}} | {{شعر}}{{ب|باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟|باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟}}{{ب|باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین|بی نفخ صور، خاسته تا [[عرش]] اعظم است؟}} | ||
{{ب|این صبح تیره، باز دمید از کجا؟ کزو|کار جهان و خلق جهان جمله درهم است}} | {{ب|این صبح تیره، باز دمید از کجا؟ کزو|کار جهان و خلق جهان جمله درهم است}} | ||
{{ب|گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب!|کآشوب در تمامی ذرات عالم است}}{{ب|گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست|این رستخیز عام که نامش محرّم است}}{{ب|در بارگاه قدس که جای ملال نیست|سرهای قدسیان، همه بر زانوی غم است}}{{ب|جن و ملک، بر آدمیان نوحه می‌کنند|گویا عزای اشرف اولاد آدم است}}{{ب|خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین|پروردۀ کنار رسول خدا، حسین<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۷-۱۶۱ به نقل از دیوان | {{ب|گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب!|کآشوب در تمامی ذرات عالم است}}{{ب|گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست|این رستخیز عام که نامش محرّم است}}{{ب|در بارگاه قدس که جای ملال نیست|سرهای قدسیان، همه بر زانوی غم است}}{{ب|جن و ملک، بر آدمیان نوحه می‌کنند|گویا عزای اشرف اولاد آدم است}}{{ب|خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین|پروردۀ کنار رسول خدا، حسین<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۷-۱۶۱ به نقل از دیوان محتشم، ص ۲۸۰- ۲۸۵ </ref>}}{{پایان شعر}} | ||
در دیوان محتشم علاوه بر ترکیب بند او، قصیده‌ای در مرثیه [[امام حسین (ع)]] وجود دارد که با این ابیات می‌آغازد؛ | در دیوان محتشم علاوه بر ترکیب بند او، قصیده‌ای در مرثیه [[امام حسین(ع)]] وجود دارد که با این ابیات می‌آغازد؛ | ||
{{شعر}}{{ب|این زمین پربلا را نام دشت کربلاست|ای دل بی‌درد! آهِ آسمان سوزت کجاست؟<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۶</ref>}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|این زمین پربلا را نام دشت کربلاست|ای دل بی‌درد! آهِ آسمان سوزت کجاست؟<ref>مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۶</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
گر چشم روزگار بر او فاش می‌گریست{{سخ}} | گر چشم روزگار بر او فاش می‌گریست{{سخ}} | ||
خون می‌گذشت از سر ایوان کربلا{{سخ}} | خون می‌گذشت از سر ایوان کربلا{{سخ}} | ||
ولی آن‌چنان تصویر می‌کند | ولی آن‌چنان تصویر می‌کند [[واقعه کربلا|حادثۀ کربلا]] را برای مخاطب که این مفاهیم با همۀ بار اعتقادی و عاطفی و انسانی و سیاسی و فکری و هرچه دارد، در اعماق جان مستمع نفوذ می‌کند. اهمّیتش این است که با یک هنر، با یک ذوق، با ارائۀ سخن به شکل خاصّی، دل را متوجّه می‌کند.{{سخ}} | ||
باز این چه شورش است که در خلق عالم است{{سخ}} | باز این چه شورش است که در خلق عالم است{{سخ}} | ||
باز این چه نوحه و چه فغان و چه ماتم است{{سخ}} | باز این چه نوحه و چه فغان و چه ماتم است{{سخ}} | ||
| منبع = | | منبع = *'''منبع''':https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2252| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
==آرامگاه== | ==آرامگاه== | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
پرونده:ارامگاه محتشم.jpg|سردرب آرامگاه محتشم | پرونده:ارامگاه محتشم.jpg|سردرب آرامگاه محتشم | ||
پرونده:مقبره محتشم2.jpg|کاشی‌کاری اشعار محتشم در حیاط مقبره محتشم | پرونده:مقبره محتشم2.jpg|کاشی‌کاری اشعار محتشم در حیاط مقبره محتشم | ||
پرونده:پوستر همایش محتشم.jpg|پوستر همایش | پرونده:پوستر همایش محتشم.jpg|پوستر همایش بین‌المللی محتشم در دانشگاه آزاد کاشان | ||
</gallery> | </gallery> | ||