سوره اعلی

سوره اعلی

طارق [[سوره طارق]] اعلی غاشیه [[سوره غاشیه]]
شماره سوره	۸۷
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۸
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۱۹
تعداد کلمات	۷۲
تعداد حروف	۲۹۶

سوره اَعلیٰ هشتاد و هفتمین سوره و از سوره‌های مَکّی قرآن که در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. نام سوره (اعلی‌) از آیه اول آن گرفته شده و به معنای «برتر» است. آیات ابتدایی سوره، پیامبر(ص) را به تسبیح خداوند فرا می‌خواند و سپس هفت صفت برای خداوند برمی‌شمرد و در ادامه از مؤمنان خاشع و کافران شقی و عوامل سعادت و شقاوتِ این دو گروه سخن می‌گوید.

در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است که هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه می‌دهد. در روایات همچنین آمده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست می‌داشت.

معرفی

بی‌تردید کسی که خود را [از زشتی‌های باطن و ظاهر] پاک کرد، رستگار شد (اعلیٰ: ۱۴).

• نامگذاری

سوره اَعلیٰ را به این مناسبت «‌اَعلی‌ٰ» می‌نامند که با تسبیح پروردگار بلندمرتبه آغاز می‌شود. اعلی به معنای برتر، بلند و بالای هر چیزی است.

• محل و ترتیب نزول

سوره اعلیٰ جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هشتادوهفتمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن قرار دارد.علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان بر این باور است که ۱۳ آیه این سوره مکی است ولی آیا ت۱۴ تا آخر چون در ارتباط با روزه و لوازمش مثل زکات فطره و نماز عید است نشان می دهد که این آیات در مدینه نازل شده اند زیرا روزه در مدینه واجب شده است. وی هم چنان تأکید دارد که روایاتی که سوره را مکی دانسته اند منظورشان همان آیات سیزده گانه است.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره اعلیٰ ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۹۶ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفَصّلات (دارای آیات کوچک و متعدد) و آخرین سوره از سوره‌های مُسَبّحات (آغازشده با تسبیح الهی) است.

محتوا

المیزان محور اصلی سوره را توحید وتأکید بر جایگاه والای ذات الهی و نیز وعده های خداوند درباره پیامبر و تأییدات او دانسته است. از دیدگاه تفسیر نمونه، سوره اعلیٰ از دو بخش تشکیل شده است: روی سخن در بخش نخست به شخص پیامبر(ص) است و دستورهایی درباره تسبیح خداوند و ادای رسالت به آن حضرت می‌دهد. همچنین اوصاف هفت‌گانه خداوند در این بخش آمده است. در بخش دوم خداوند از مؤمنان خاشع و کافران شقی سخن می‌گوید و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را بیان می‌کند.

تفسیر

سوره اعلی، بخط ثلث، اثر سالم گونای (خوشنویس ترکیه ای)، ۲۰۱۳م

پیامبر و فراموش‌نکردن قرآن

«سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ: ما خیلی زود بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى».

خداوند در این آیه به پیامبر(ص) اطمینان می‌دهد نگران این نباشد که آیات الهی را فراموش می‌کند، بلکه همو که آن را فرستاده، حافظ و نگهبان آن است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد «اِقراء» به معنای تحویل‌گرفتن قرائت قاری به منظور غلط‌گیری و تصحیح قرائت اوست؛ البته این معنای لغوی و عرفی این کلمه است و در این آیه به این معناست که خداوند چنان قدرتی به پیامبر(ص) داده است که قرآن را درست و خوب بخواند، آن‌طور که نازل شده و بدون کم و کاست و بدون تحریف.

نماز عید و زکات فطره

در تفسیر مجمع البیان آمده است برخی گفته‌اند مراد از تزکیه و صلاة در آیه ۱۴ و ۱۵، زکات فطره و نماز عید است. اما ممکن است اشکال شود این سوره مکی است و در آن زمان نه زکاتی بود و نه نماز عید. در پاسخ آن گفته شده ممکن است آیات ابتدایی این سوره در مکه و آیات پایانی آن، از جمله آیات ۱۴ و ۱۵، در مدینه نازل شده باشد.

سیدهاشم بحرانی در تفسیر البرهان ذیل آیه ۱۴ می‌نویسد از امام صادق(ع) نقل شده است: روزه با پرداخت زکات فطره کامل می‌شود، همچنان که نماز با درود فرستان بر پیامبر(ص) به کمال خود می‌رسد. پس هر کس روزه بگیرد، اما به عمد زکات فطره را وا گذارد، روزه‌ای از برایش نیست و هر کس نماز بخواند و بر پیامبر(ص) درود نفرستد و عمداً آن را وا گذارد، نمازی از برایش نیست. خداوند عزوجل زکات فطره را بر نماز مقدم داشت و فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ».

تعداد انبیا و کتاب‌های آسمانی

آیه پایانی سوره اعلی نشان می‌دهد حضرت ابراهیم و موسی(ع) نیز کتاب آسمانی داشتند. در روایتی، ابوذر نقل می‌کند: به پیامبر عرض کردم انبیا چند نفر بودند؟ فرمود: ۱۲۴ هزار نفر. ... سپس پیامبر(ص) فرمود ای ابوذر چهار نفر از انبیا عرب بودند: هود، صالح، شعیب و پیامبر تو. گفتم ای رسول خدا خداوند چند کتاب نازل کرد؟ فرمود: ۱۰۴ کتاب. ده کتاب بر آدم، پنجاه کتاب بر شیث، بر اخنوخ که ادریس است سی کتاب و او نخستین کسی است که با قلم نوشت، و بر ابراهیم ده کتاب و نیز تورات را بر موسی و انجیل را بر مسیح و زبور را بر داوود و فرقان را بر پیامبر اسلام نازل کرد.

ابدیت آخرت

ممکن است به ذهن بیاید که جهان آخرت پایدار و ابدی است پس چرا آن را با دنیا مقایسه کرده وگفته وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ ترجمه: با آنكه [جهان‌] آخرت نيكوتر و پايدارتر است.پاسخ این است که هر چند جهان آخرت به گونه ای است که ابدیت دارد ولی چون در آیه قبل( بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا )، سخن از مقدم داشتن دنیا و ترجیح آن بر آخرت بود؛ در این به مقدم بودن و رجحان آخرت اشاره شده و در مقدم بودنش در مقام مقایسه همین مقدار کافی است که آن را نیکوتر و پایدارتر از دنیا بداند.

آیات مشهور

• «إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ: او (خداوند) آشکار و نهان را می‌داند».(آیه ۷)

در تفسیر این آیه آمده‌است، آشکار و نهان برای خداوند یکی است؛ چراکه هرچه هست، چه پیدا و چه ناپیدا، مخلوق اوست. ملاصدرا نیز می‌نویسد این آیه علم را برای خداوند ثابت می‌کند و خداوند را از جهل و نقص دور می‌کند. علامه طباطبایی جهر را به قرینه مقابلش« ومایخفی» چیزی دانسته است که ادراکش ظاهر و آشکار باشد و براساس آیاتی از قرآن گاهی جهر چیزی است که برای چشم و گوش کاملاً آشکار است. این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشته‌است. سعدی شیرازی می‌سراید:

• «إفَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَىٰ :پس پند ده، اگر پند سود بخشد.(آیه۹)

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه می‌دهد. همچنین از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست می‌داشت. از امام صادق(ع) نیز نقل است کسی که سوره اعلی را در فرایض (نماز واجب) یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته می‌شود با خواست و مشیت خداوند از هر یک از درهای بهشت می‌خواهی وارد شو.

متن و ترجمه

متنمتن / ترجمهترجمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ۝١ الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى ۝٢ وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى ۝٣ وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَى ۝٤ فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَى ۝٥ سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى ۝٦ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَى ۝٧ وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَى ۝٨ فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى ۝٩ سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَى ۝١٠ وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ۝١١ الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى ۝١٢ ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَا ۝١٣ قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى ۝١٤ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ۝١٥ بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ۝١٦ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى ۝١٧ إِنَّ هَذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَى ۝١٨ صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى ۝١٩﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. نام پروردگار والای خود را به پاکی بستای ۝١﴾

﴿الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى ۝٢﴾

﴿همان که آفرید و هماهنگی بخشید « ۝٢﴾

﴿وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى ۝٣﴾

﴿و آنکه اندازه‌گیری کرد و راه نمود ۝٣﴾

﴿وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَى ۝٤﴾

﴿و آنکه چمنزار را برآورد « ۝٤﴾

﴿فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَى ۝٥﴾

﴿و پس [از چندی] آن را خاشاکی تیره‌گون گردانید ۝٥﴾

﴿سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى ۝٦﴾

﴿ما بزودی [آیات خود را به وسیله سروش غیبی] بر تو خواهیم خواند تا فراموش نکنی ۝٦﴾

﴿إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَى ۝٧﴾

﴿جز آنچه خدا خواهد که او آشکار و آنچه را که نهان است می‌داند ۝٧﴾

﴿وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَى ۝٨﴾

﴿و برای تو آسانترین [راه] را فراهم می‌گردانیم « ۝٨﴾

﴿فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى ۝٩﴾

﴿پس پند ده اگر پند سود بخشد « ۝٩﴾

﴿سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَى ۝١٠﴾

﴿آن کس که ترسد بزودی عبرت گیرد « ۝١٠﴾

﴿وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ۝١١﴾

﴿و نگون‌بخت خود را از آن دور می‌دارد « ۝١١﴾

﴿الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى ۝١٢﴾

﴿همان کس که در آتشی بزرگ در آید « ۝١٢﴾

﴿ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَا ۝١٣﴾

﴿آنگاه نه در آن می‌میرد و نه زندگانی می‌یابد « ۝١٣﴾

﴿قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى ۝١٤﴾

﴿رستگار آن کس که خود را پاک گردانید « ۝١٤﴾

﴿وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ۝١٥﴾

﴿و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد « ۝١٥﴾

﴿بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ۝١٦﴾

﴿لیکن [شما] زندگی دنیا را برمی‌گزینید ۝١٦﴾

﴿وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى ۝١٧﴾

﴿با آنکه [جهان] آخرت نیکوتر و پایدارتر است « ۝١٧﴾

﴿إِنَّ هَذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَى ۝١٨﴾

﴿قطعا در صحیفه‌های گذشته این [معنی] هست ۝١٨﴾

﴿صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى ۝١٩﴾

﴿صحیفه‌های ابراهیم و موسی ۝١٩﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. نام پروردگار والای خود را به پاکی بستای ۝١ همان که آفرید و هماهنگی بخشید « ۝٢ و آنکه اندازه‌گیری کرد و راه نمود ۝٣ و آنکه چمنزار را برآورد « ۝٤ و پس [از چندی] آن را خاشاکی تیره‌گون گردانید ۝٥ ما بزودی [آیات خود را به وسیله سروش غیبی] بر تو خواهیم خواند تا فراموش نکنی ۝٦ جز آنچه خدا خواهد که او آشکار و آنچه را که نهان است می‌داند ۝٧ و برای تو آسانترین [راه] را فراهم می‌گردانیم « ۝٨ پس پند ده اگر پند سود بخشد « ۝٩ آن کس که ترسد بزودی عبرت گیرد « ۝١٠ و نگون‌بخت خود را از آن دور می‌دارد « ۝١١ همان کس که در آتشی بزرگ در آید « ۝١٢ آنگاه نه در آن می‌میرد و نه زندگانی می‌یابد « ۝١٣ رستگار آن کس که خود را پاک گردانید « ۝١٤ و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد « ۝١٥ لیکن [شما] زندگی دنیا را برمی‌گزینید ۝١٦ با آنکه [جهان] آخرت نیکوتر و پایدارتر است « ۝١٧ قطعا در صحیفه‌های گذشته این [معنی] هست ۝١٨ صحیفه‌های ابراهیم و موسی ۝١٩﴾

سوره پیشین: سوره طارق	سوره اعلی سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره غاشیه
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
• بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
• حویزی، تفسیر نورالقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم ۱۴۱۵ق.
• جعفری، عالیه، «تأثیر قرآن در شعر فارسی»، مجله بشارت، ش۶۷، ۱۳۸۷ش.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
• علی‌بابایی، احمد، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷ش.
• فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش.
• معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
• ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، به تحقیق محمد خواجوی، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش (نسخه رایانه‌ای نور).

پیوند به بیرون

• دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• قرائت سوره اعلی