تبریز: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Khoshnoudi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
تبریز بزرگترین شهر در شمال غربی [[ایران]]، و مرکز استان آذربایجان شرقی و اولین پایتخت [[شیعه|تشیع]] در ایران و جهان محسوب می‌شود. تبریز که تا دهه ۱۹۶۰م دومین شهر بزرگ ایران بعد از [[تهران]] بود، اکنون سومین کلان شهر ایران معرفی شده است.<ref>Mirzafarjouyan, Tabriz; city of history and souvenirs, mehr news website</ref> | تبریز بزرگترین شهر در شمال غربی [[ایران]]، و مرکز استان آذربایجان شرقی و اولین پایتخت [[شیعه|تشیع]] در ایران و جهان محسوب می‌شود. تبریز که تا دهه ۱۹۶۰م دومین شهر بزرگ ایران بعد از [[تهران]] بود، اکنون سومین کلان شهر ایران معرفی شده است.<ref>Mirzafarjouyan, Tabriz; city of history and souvenirs, mehr news website</ref> | ||
محققان در مورد منشأ زبانی و معنای تبریز | محققان در مورد منشأ زبانی و معنای تبریز اختلاف نظر دارند. نام باستانی تبریز تارویی ذکر شده است. همچنین از تارماکیس و تاوریز به‌عنوان نام‌های قدیمی تبریز یاد شده است. در برخی منابع اررمنی تبریز به‌صورت تاورز و یا تاورژ به معنای محل انتقام ذکر شده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۱و ۴۴.</ref> | ||
در برخی منابع تبریز با آتش‌پرستی | در برخی منابع تبریز با آتش‌پرستی و یا کوه‌های آتش‌فشان اطراف شهر مرتبط دانسته شده که مرکب از دو بخش تاب (نور) و ریز (فشان) است و به معنای نورفشان می‌باشد.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۸.</ref> همچنین تبریز به معنای تَب پنهان کن و یا کاهش دهنده گرما در نظر گرفته شده و دلیل آن تلطیف امواج آتش‌فشانی کوه‌های سهند ذکر شده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۷.</ref> | ||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ===خاستگاه ظهور اندیشمندان تأثیرگذار=== | ||
چهره‌های علمی و اندیشمند صاحب نام در سطح منطقه و تأثیرگذار در مقاطع مختلف تاریخی از جمله در قرن‌های نوزده و بیستم میلادی از تبریز برخاسته و یا آنجا زندگی کرده‌اند. در این میان [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] [[مجتهد|فقیه]] و عارف، [[سید محمدحسین طباطبائی]] فیلسوف و صاحب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[عبدالحسین امینی]] معروف به علامه امینی صاحب کتاب [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، [[محمدتقی جعفری]] فیلسوف،<ref>خبرگزاری مهر، «آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»، وبگاه خبرگزاری مهر.</ref> [[میرزا جواد تبریزی]] و [[جعفر سبحانی]] از [[مرجع تقلید|مراجع تقلید شیعه]]، | چهره‌های علمی و اندیشمند صاحب نام در سطح منطقه و تأثیرگذار در مقاطع مختلف تاریخی از جمله در قرن‌های نوزده و بیستم میلادی از تبریز برخاسته و یا آنجا زندگی کرده‌اند. در این میان [[میرزا جواد ملکی تبریزی]] [[مجتهد|فقیه]] و عارف، [[سید محمدحسین طباطبائی]] فیلسوف و صاحب [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، [[عبدالحسین امینی]] معروف به علامه امینی صاحب کتاب [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، [[محمدتقی جعفری]] فیلسوف، <ref>خبرگزاری مهر، «آذربایجان سر ایران و مشاهیر آن ستون‌های محکم اسلام و تشیع هستند»، وبگاه خبرگزاری مهر.</ref> [[میرزا جواد تبریزی]] و [[جعفر سبحانی]] از [[مرجع تقلید|مراجع تقلید شیعه]]، [[سید علی داماد]] از فقهای طرفدار مشروطه، [[سیدمرتضی مستنبط تبریزی]] حکیم و مفسر، [[پروین اعتصامی]] و [[سید محمدحسین شهریار]] شاعر، [[سید عبدالله فاطمی‌نیا]] و [[سید علی قاضی طباطبایی]] از اساتید [[اخلاق]]، میرزا محمّد علی مدرس تبریزی خیابانی صاحب [[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الادب]] از اندیشمندان و فرهنگیان تأثیرگذار تبریز معرفی شده‌اند.<ref>«مفاخر تبریز»، وبگاه بیا تبریز</ref> | ||
همچنین صائب تبریزی شاعر مشهور دوره صفویه و ملقب به ملک الشعرا از سوی شاه عباس دوم برخاسته از تبریز معرفی شده است.<ref>فتاحی، «زندگین‌امه صائب تبریزی | بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»، وبگاه کجا رو.</ref> | همچنین صائب تبریزی شاعر مشهور دوره صفویه و ملقب به ملک الشعرا از سوی شاه عباس دوم برخاسته از تبریز معرفی شده است.<ref>فتاحی، «زندگین‌امه صائب تبریزی | بیوگرافی، مجموعه آثار و اشعار»، وبگاه کجا رو.</ref> | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ===پایتخت ایران و آذربایجان=== | ||
تبریز قبل و بعد از صوفیه نیز در مقاطع مختلف تاریخی جایگاه مرکزی ایران و گاه آذربایجان داشته است. گفته شده که پیشینه گزینش تبریز به‌عنوان پایتخت به دوره آتروپات‌ها به پیش از میلاد بر می‌گردد.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website. </ref> در بخش‌های از قرن‌های یازده، دوازده و سیزدهم میلادی پایتخت [[روادیان]]، [[ایلده‌گزیان]] و [[اتابکان]] بوده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، | تبریز قبل و بعد از صوفیه نیز در مقاطع مختلف تاریخی جایگاه مرکزی ایران و گاه آذربایجان داشته است. گفته شده که پیشینه گزینش تبریز به‌عنوان پایتخت به دوره آتروپات‌ها به پیش از میلاد بر می‌گردد.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website. </ref> در بخش‌های از قرن‌های یازده، دوازده و سیزدهم میلادی پایتخت [[روادیان]]، [[ایلده‌گزیان]] و [[اتابکان]] بوده است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۵۳-۵۴.</ref> همچنین تبریز در از زمان آباقاخان (۶۶۳-۶۸۰ق) چهارمین حاکم ایلخانی، پایتخت رسمی [[ایلخانان]] مغول شد که در دوره‌ای از آمو دریا تا [[مصر]] و از خزر تا اقیانوس [[هند]] گسترده بود و تا زمان [[اولجایتو]] (۷۰۳-۷۱۶ق) مرکز جانیشینان وی بود.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۱۸.</ref>تبریز در دوره [[غازان‌خان]] (۶۹۴-۷۰۳ق) که نخستین حاکم مسلمان مغول بود، به سمت آبادانی و شکوفایی حرکت کرد و کاروان‌سراهای شهر برای ارائه خدمات به تاجران مسیر جاده ابرشیم در آن دوره ایجاد گردید.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website.</ref> اوزون حسن رئيس ترکمنان آق‌قویونلوها در ۸۷۳ق/۱۴۶۸م تبریز را تصرف و به‌عنوان پایتخت خود برگزید.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۶.</ref> تبریز بعد از صفویه نیز اهمیت خود را حفظ کرد، در دوره قاجار پایتخت فرهنگی و محل استقرار ولی‌عهد ایران بود.<ref>tabriz.ir, history, Tabriz Municipality website.</ref> | ||
== در گذرگاه زمان == | == در گذرگاه زمان == | ||
===پیدایش=== | ===پیدایش=== | ||
در مورد پیشینه و تاریخ بنای شهر تبریز اتفاق نظر وجود ندارد. جکسون استاد فقید ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا که در ۱۹۰۳م از تبریز بازدید داشته این شهر را با پیشینه هزار ساله بر آورد کرده است. برخی منابع از وجود تبریز در قرن چهارم میلادی گزارش داده‌اند. نویسندگانی نیز تبریز را مربوط به دوره ساسانی دانسته معتقدند که خسرو ارشاکی (اشکانی ۲۰۱۷-۲۳۳م) حاکم ارمنستان این شهر را به یاد انتقام خون اردوان ( آخرین پادشاه پارتی) از اردشیر (اولین پادشاه ساسانی) ساخته است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش ص۴۲. دولت آبادی، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۷.</ref> مینورسکی پژوهشگر روسی تاریخ تبریز این دیدگاه را مستند به منابع معتبر ندانسته مربتط با داستان‌های عامیانه می‌داند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، | در مورد پیشینه و تاریخ بنای شهر تبریز اتفاق نظر وجود ندارد. جکسون استاد فقید ایران‌شناسی دانشگاه کلمبیا که در ۱۹۰۳م از تبریز بازدید داشته این شهر را با پیشینه هزار ساله بر آورد کرده است. برخی منابع از وجود تبریز در قرن چهارم میلادی گزارش داده‌اند. نویسندگانی نیز تبریز را مربوط به دوره ساسانی دانسته معتقدند که خسرو ارشاکی (اشکانی ۲۰۱۷-۲۳۳م) حاکم ارمنستان این شهر را به یاد انتقام خون اردوان ( آخرین پادشاه پارتی) از اردشیر (اولین پادشاه ساسانی) ساخته است.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش ص۴۲. دولت آبادی، سخنوران آذربایجان از قطران تا شهریار، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۷.</ref> مینورسکی پژوهشگر روسی تاریخ تبریز این دیدگاه را مستند به منابع معتبر ندانسته مربتط با داستان‌های عامیانه می‌داند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۸.</ref> دیدگاهی که می‌گوید تبریز را زبیده خاتون همسر هارون الرشید در ۱۷۵ق/۷۹۱م بنا کرده است، با پیشینه کهن تبریز ناسازگار دانسته شده است؛ زیرا شواهد از وجود این شهر در دوره ساسانی و چهارصد سال قبل از زبیده حکایت دارد.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۴۲.</ref> | ||
===ورود اسلام و گسترش تشیع=== | ===ورود اسلام و گسترش تشیع=== | ||
تاریخ مشخصی برای ورود [[اسلام]] به تبریز گزارش نشده است. اما فتح منطقه آذربایجان از سوی فرماندهان عرب مسلمان در سال ۲۲ق/۶۴۲م | تاریخ مشخصی برای ورود [[اسلام]] به تبریز گزارش نشده است. اما فتح منطقه آذربایجان از سوی فرماندهان عرب مسلمان در سال ۲۲ق/۶۴۲م | ||
گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، | گزارش شده ولی در آن مقطع اسمی از تبریز برده نشده است.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۹.</ref> پیش از روی کارآمدن صفویه، اکثر مردم تبریز [[اهل سنّت و جماعت|سنی]] شافعی مذهب بودند. | ||
به‌گفته نظران، مسلمان شدن [[غازان‌خان]]<nowiki/> (حک۶۹۴-۷۰۳ق) از [[ایلخانان]] مغول که مرکز حکومتش تبریز بود در رشد و گسترش اسلام بسیار موثر بوده است. <ref>راسخون، «زندگی و اقدامات غازان خان»، وبگاه راسخون.</ref> گرایش غازان‌خان به اسلام موجب وحدت اداری و سیاسی [[ایران]] گردید و ارتباط سلسله مراتبی ایران با دربار مغول به‌عنوان حکومت مرکزی قطع گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref>برخی پژوهشگران معتقدند که حمله مغول به ایران از یک طرف موجب محو [[اسماعیلیه|شیعیان اسماعیلی]] گردید و از جانب دیگر با برانداختن [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] و اتخاذ رویکر توام با تساهل و تسامح مذهبی و پذیرش افرادی مثل [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به‌عنوان مشاور، زمینه رشد [[امامیه|شیعیان امامی]] را فراهم کرد تا حدی که سرانجام شیعه اثنی عشری مذهب رسمی ایران گردید. <ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹.</ref>در دوره ایلخانان به تدریج گذار از شافعی به تشیع در فرقه‌ه‌های تصوف صورت گرفت، در این گذار نقش غازان‌خان | به‌گفته نظران، مسلمان شدن [[غازان‌خان]]<nowiki/> (حک۶۹۴-۷۰۳ق) از [[ایلخانان]] مغول که مرکز حکومتش تبریز بود در رشد و گسترش اسلام بسیار موثر بوده است. <ref>راسخون، «زندگی و اقدامات غازان خان»، وبگاه راسخون.</ref> گرایش غازان‌خان به اسلام موجب وحدت اداری و سیاسی [[ایران]] گردید و ارتباط سلسله مراتبی ایران با دربار مغول به‌عنوان حکومت مرکزی قطع گردید.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref>برخی پژوهشگران معتقدند که حمله مغول به ایران از یک طرف موجب محو [[اسماعیلیه|شیعیان اسماعیلی]] گردید و از جانب دیگر با برانداختن [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] و اتخاذ رویکر توام با تساهل و تسامح مذهبی و پذیرش افرادی مثل [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به‌عنوان مشاور، زمینه رشد [[امامیه|شیعیان امامی]] را فراهم کرد تا حدی که سرانجام شیعه اثنی عشری مذهب رسمی ایران گردید. <ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۹.</ref>در دوره ایلخانان به تدریج گذار از شافعی به تشیع در فرقه‌ه‌های تصوف صورت گرفت، در این گذار نقش غازان‌خان و اولجایتو پر اهمیت تلقی شده است.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۵.</ref> ابوالقاسم کاشانی مؤلف تاریخ اولجایتو نوشته است که «غازان مذهب شیعه بر همه اختیار کرد».<ref>کاشانی، تاریخ اولجایتو، ۱۳۴۸ش، ص۹۹، به نقل از ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶. </ref> معین الدین نطنزی نیز در منتخب التواریخ معینی، نوشته است که غازان‌خان پس از تفحص در فرق اسلامی گفت: «مذهب آن است که فرزندان محمد (ص) دارند.»<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> بر این اساس گفته شده که از دوره غازان‌خان مرثیه و اشعار مذهبی در سوگ [[امام حسین علیه‌السلام]] رواج یافت. شیعیان با تشکیل مراسم عزاداری از گوشه‌نشینی خارج شده تظاهر به عقیده شان کردند. همچنین گزارش شده است که غازان‌خان در سال‌های پایانی حکومتش خواجه سعدالدین ساوجی شیعه مذهب را در وزارت شریک خواجه رشیدالدین همدانی ساخت.<ref>ترکمنی آذر، «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان»، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.</ref> همچنین گرایش اولجایتو از ایلخانان مغول به شیعه-هرچند وی در اواخر حکومت و تحت فشار مخالفان از شیعه برگشت- نقش مهمی در گسترش تشیع در ایران داشته است. | ||
زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، یک سوم جمعیت تبریز شیعه شده بودند و دو سوم هنوز سنی مذهب بودند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، | زمانی که شاه اسماعیل اول در ۹۰۷ق تشیع را به‌عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد، یک سوم جمعیت تبریز شیعه شده بودند و دو سوم هنوز سنی مذهب بودند.<ref>مینورسکی، تاریخ تبریز، ۱۳۳۷ش، ص۴۹. فروتن، «تحليلي از فضاهاي شهري از تبريز ايلخاني تا اصفهان صفوي»، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۰.</ref> | ||
===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ===اشغال و قتل عام توسط عثمانی=== | ||
{{جعبه نقل قول | {{جعبه نقل قول | ||
|عنوان= قمی مؤلف خلاصة التواریخ: | |عنوان= قمی مؤلف خلاصة التواریخ: | ||
|نقل‌قول= «تبريــز چــون کــربال شــد از شــیون و شــین | |نقل‌قول= «تبريــز چــون کــربال شــد از شــیون و شــین فرقــي کــه بــود همــین بــود در مــا بــین | ||
کــان بهــر حســین در محــرم بــوده اســت ايــن در رمضــان بهــر محبــان حســین» | |||
<ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳ـ۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵ـ۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۲۲.</ref> | <ref>رضائی، «پیامدهای اجتماعی اشغال هجدهسالۀ تبریز (۹۹۳ـ۱۰۱۲ق/ ۱۵۸۵ـ۱۶۰۴م)»، ۱۴۰۰ش، ص۲۲۲.</ref> | ||
|تراز= چپ | |تراز= چپ | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ===نقش تبریز در جنبش مشروطه=== | ||
هادی خسرو شاهی پژوهشگر تاریخ ایران معتقد است که تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه آزادی‌خواهانه در منطقه آذربایجان را داشت و از مراکز اصلی اندیشه مشروطیت در ایران به شمار می‌رفت. گفته شده که عالمان دینی | هادی خسرو شاهی پژوهشگر تاریخ ایران معتقد است که تبریز مرکزیت تکوین و گسترش اندیشه آزادی‌خواهانه در منطقه آذربایجان را داشت و از مراکز اصلی اندیشه مشروطیت در ایران به شمار می‌رفت. گفته شده که عالمان دینی در آغاز جنبش مشروطه در تبریز نقش اصلی را داشته‌اند. <ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref>اما آنها که انتظار رواج شریعت از طریق نهضت مشروطه را داشتند، در پی آشنایی با اندیشه‌های سکولارهای غرب‌گرایان و سوسیال دموکرات‌های قفقازی طرفدار مشروطه از این نهضت رویگردان شدند و این اختلافات باعث شد نهضت مشروطه صدمه ببیند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۱۸.</ref> از [[میرزا صادق آقا تبریزی]]، میرزا حسن مجتهد، [[سید احمد خسروشاهی]] و [[علی ثقة‌الاسلام تبریزی]] به‌عنوان چهار روحانی تأثیرگذار آن دوره و موسسان عدالت‌خانه نامبرده شده است که برخی از اول مشروطه را قبول نداشتند و برخی نیز پس از تسلط سکولارها بر نهضت مشروطه از دیدگاه [[شیخ فضل‌الله نوری]] حمایت کردند و خواهان مشروطه مشروعه شدند.<ref>خسروشاهی، خاطرات مستند سید هادی خسروشاهی در باره مشروطه مشروعه و علمای تبریز، ۱۳۹۵، ص۲۳.</ref> از طرف دیگر افراد شناخته شده تبریز در حمایت از جنبش مشروطه نیز نقش مهم داشتند. از [[ستارخان]] و [[باقرخان]] به عنوان اعضای انجمن ایالتی آذربایجان که خود را جانشین مجلس ملی بمباران شده معرفی کرده بود به‌عنوان افراد تأثیرگذار در مقاومت علیه نیروهای محمدعلی شاه که به دنبال سرکوب مشروطه‌خواهان بودند، یاد شده است. گزارش شده است که ستارخان رهبری نیروهای مردمی را به عهده داشت و به مدت ۱۱ ماه در برابر ۳۵ تا ۴۰ هزار ارتش دولتی ایستادگی کرد و مانع تصرف آذربایجان توسط قوای دولتی گردید و شهرت بین المللی یافت. انجمن ایالتی آذربایجان به ستارخان و باقرخان به ترتیب لقب سردار ملی و سالار ملی را اعطا کرد.<ref>روزنامه دنیای اقتصادی، «مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه»، وبگاه روزنامه</ref> | ||
===تبریز در دوره پهلوی=== | ===تبریز در دوره پهلوی=== | ||
گفته شده که تبریز در عهد [[رضاشاه|پهلوی اول]] و دوم به مثابه دشمن بالقوه سلطنت تلقی گردیده عملا در انزوا قرار گرفت. یکی از اقدامات پهلوی در راستای تضعیف فرهنگی تبریز و آذربایجان ممنوعیت تدریس زبان ترکی در مدارس تبریز و آذربایجان گزارش شده است.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن.</ref> در حالی که تبریز در دوره قاجار با تهران رقابت می‌کرد و با عنوان «پاریس ایران» شناخته می‌شد.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> برخی ناظران تعبیر انهدام همه جانبه زبانی و هویتی منطقه آذربایجان با مرکزیت تبریز در عهد اقتدار پهلوی | گفته شده که تبریز در عهد [[رضاشاه|پهلوی اول]] و دوم به مثابه دشمن بالقوه سلطنت تلقی گردیده عملا در انزوا قرار گرفت. یکی از اقدامات پهلوی در راستای تضعیف فرهنگی تبریز و آذربایجان ممنوعیت تدریس زبان ترکی در مدارس تبریز و آذربایجان گزارش شده است.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن.</ref> در حالی که تبریز در دوره قاجار با تهران رقابت می‌کرد و با عنوان «پاریس ایران» شناخته می‌شد.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> برخی ناظران تعبیر انهدام همه جانبه زبانی و هویتی منطقه آذربایجان با مرکزیت تبریز در عهد اقتدار پهلوی را به کار برده‌اند.<ref>حقدار، تبریز در دوره معاصر، ۱۳۹۹ش، ص۴۷.</ref> | ||
===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ===نقش تبریز در انقلاب اسلامی ایران=== | ||
[[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | [[File:Tasawir shohada tabriz.png|thumb|جان باختگان قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ش تبریز]] | ||
[[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. به گفته برخی ناظران این قیام مهر پایان بر سلسله پهلوی و نقطه اساسی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> قیام | [[قیام ۲۹ بهمن]] [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی]] تبریز، نقطه عطفی در تقابل مردم ایران با سلطنت پهلوی ارزیابی شده است. به گفته برخی ناظران این قیام مهر پایان بر سلسله پهلوی و نقطه اساسی در پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] محسوب می‌شود.<ref>سایت تبریز کهن، «تبریز در دوره قاجار» وبگاه تبریز کهن</ref> قیام ۲۹ بهمن تبریز به مناسبت چهلم کشته شدگان [[قیام ۱۹ دی]] و به‌رهبری عالمان دینی تبریز از جمله [[سید محمدعلی قاضی طباطبایی|آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی]] برگزار گردید. [[مسجد شعبان تبریز]] مرکز اصلی سازماندهی این قیام بود و مسجد میرزا یوسف مجتهد کانون درگیری‌ها بین مأموران دولتی و مردم معترض گزارش شده است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، «نگاهی دیگر به قیام 29 بهمن سال 1356 مردم تبریز»، وبگاه مرکز.</ref> در جریان این تظاهرات برای نخستین بار در ایران شعار «مرگ بر شاه» سرداده شد.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> از سرکنسول [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] در تبریز نقل شده است که وی در واکنش به این قیام تعبیر «نهضت ایران در آستانه پیروزی» را به کار برده است.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> | ||
در پی این قیام نظام پهلوی مجبور به برکناری تمامی مسئولان ارشد تبریز از جمله استاندار، رئیس ساواک و رئیس شهربانی شد و در عین حال در ظرف ۴۸ ساعت ۶۲۱ نفر دانشجو و جوانان به ظن شرکت در تظاهرات دستگیر گردیدند.<ref>روشنا، «یادی از قیام 29 بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> عالمان دینی، جمعیت‌ها، احزاب و گروه‌های مختلف و بعضاً ناهمخوان با معترضین، در حمایت از قیام مردم تبریز اعلامیه صادر کردند.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> | در پی این قیام نظام پهلوی مجبور به برکناری تمامی مسئولان ارشد تبریز از جمله استاندار، رئیس ساواک و رئیس شهربانی شد و در عین حال در ظرف ۴۸ ساعت ۶۲۱ نفر دانشجو و جوانان به ظن شرکت در تظاهرات دستگیر گردیدند.<ref>روشنا، «یادی از قیام 29 بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> عالمان دینی، جمعیت‌ها، احزاب و گروه‌های مختلف و بعضاً ناهمخوان با معترضین، در حمایت از قیام مردم تبریز اعلامیه صادر کردند.<ref>خبرگزاری فارس، «روایتی متفاوت از قیام 29 بهمن تبریز به اعتراف آمریکایی‌ها/ وقتی تانک‌ها و زره‌پوش‌ها به خیابان آمدند؟»، وبگاه خبرگزاری فارس.</ref> در بیانیه عالمان دینی چهلم کشته شدگان قیام ۲۹ بهمن عزای عمومی اعلام شد و به این مناسبت در شهرهای [[تهران]]، [[اصفهان]]، آبادان، آباده، [[قزوین]]، کاشان، [[بابل]]، تبریز، جهرم و [[یزد]] تظاهرات ضد شاه برگزار شد و در یزد فاجعه دیگری رخ داد.<ref>روشنا، «یادی از قیام 29 بهمن تبریز»، وبگاه روشنا</ref> | ||
== آئین‌های مذهبی == | == آئین‌های مذهبی == | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
===رژه شاه حسین گویان=== | ===رژه شاه حسین گویان=== | ||
{{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | {{اصلی|شاخسی واخسی (آیین)}} | ||
مراسم [[سوگواری|عزاداری]] «شاه حسین گویان» یکی از اشکال عزاداری است که مردم تبریز همانند [[اردبیل]] از چند روز مانده به [[محرم (ماه)|ماه محرم]] شروع و تا [[روز عاشورا|ظهر عاشورا]] ادامه می‌دهند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> پیشینه این نوع عزاداری به [[صفویان|دوره صفویه]] بر می‌گردد، در ابتدا با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند، اما امروزه عزاداران چوب به دست می‌گیرند. در زبان ترکی به این مراسم [[شاخسی واخسی (آیین)|شاخسی واخسی]] می‌گویند که اشاره به تلفظ کوتاه شده شاه حسین در زبان ترکی دارد.گفته شده که این مراسم ریشه در یکی از رخدادهای شب عاشورا دارد. در این شب یاران [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به رهبری [[حبیب بن مظاهر]] زمانی که دل نگرانی | مراسم [[سوگواری|عزاداری]] «شاه حسین گویان» یکی از اشکال عزاداری است که مردم تبریز همانند [[اردبیل]] از چند روز مانده به [[محرم (ماه)|ماه محرم]] شروع و تا [[روز عاشورا|ظهر عاشورا]] ادامه می‌دهند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> پیشینه این نوع عزاداری به [[صفویان|دوره صفویه]] بر می‌گردد، در ابتدا با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند، اما امروزه عزاداران چوب به دست می‌گیرند. در زبان ترکی به این مراسم [[شاخسی واخسی (آیین)|شاخسی واخسی]] می‌گویند که اشاره به تلفظ کوتاه شده شاه حسین در زبان ترکی دارد.گفته شده که این مراسم ریشه در یکی از رخدادهای شب عاشورا دارد. در این شب یاران [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به رهبری [[حبیب بن مظاهر]] زمانی که دل نگرانی [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] (س) را می‌بینند، به بیرون از خیمه‌ها می‌آیند و شمشیرهای خود را بهم می‌زنند و یا حسین می‌گویند تا آمادگی خود را برای جان فشانی به زینب (س) نشان دهند. رژه حسین گویان مردم تبریز نیز با تأسی از این اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان برکفی نشان دهند.<ref>خبرگزاری مهر، «آیین‌های سنتی عاشورا در آذربایجان/ از شبیه خوانی تا تخته زنی»، وبگاه خبرگزاری مهر</ref> | ||
===شبیه‌خوانی=== | ===شبیه‌خوانی=== | ||
یکی از رایج‌ترین [[سوگواری|آیین‌های عزاداری حسینی]] در تبریز مثل دیگر نقاط آذربایجان، شبیه خوانی است. شبیه‌خوانی نوعی بازسازی وقایع [[کربلا]] است كه در آن افراد به شیوهای تجریدی به دو گروه دشمنان و دوستان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]] تقسیم میشوند. دشمنان با لباس سرخ | یکی از رایج‌ترین [[سوگواری|آیین‌های عزاداری حسینی]] در تبریز مثل دیگر نقاط آذربایجان، شبیه خوانی است. شبیه‌خوانی نوعی بازسازی وقایع [[کربلا]] است كه در آن افراد به شیوهای تجریدی به دو گروه دشمنان و دوستان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]] تقسیم میشوند. دشمنان با لباس سرخ و تیره و صدای ناهنجار و پیروان امام حسین با لباس سبز و صدایی دلنشین وقایعی چون [[حضرت عباس علیه السلام|شهادت حضرت عباس]]، [[حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام|حضرت علی اکبر]]، [[قاسم بن حسن(ع)]] و امام حسین (ع) را به نمایش میگذارند. بیشتر مراسم شبیه‌خوانی در آخرین روزهای عزاداری عاشورا برگزار می‌شود.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «نگاهی به آئین عزاداری در آذربایجان‌شرقی»، وبگاه خبرگزاری</ref> | ||
===شمع‌افروزی=== | ===شمع‌افروزی=== | ||
یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در بعد از ظهر تاسوعا انجام میگیرد. در برخی محلات گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا [[مسجد]] میروند و در مقابل هر یك تعدادی شمع میافروزند و آن را نوعی گرامی‌داشت از شمع افروزی امام حسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «شمع افروزی معمولاً درآذربایجان‌شرقی در بعد ازظهر تاسوعا انجام میگیرد. | یکی از آئین‌های مرسوم در تبریز که در دیگر مناطق آذربایجان نیز کم و بیش برگزار می‌شود، شمع افروزی است که معمولاً در بعد از ظهر تاسوعا انجام میگیرد. در برخی محلات گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا [[مسجد]] میروند و در مقابل هر یك تعدادی شمع میافروزند و آن را نوعی گرامی‌داشت از شمع افروزی امام حسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند.<ref>خبرگزاری بین المللی قران، «شمع افروزی معمولاً درآذربایجان‌شرقی در بعد ازظهر تاسوعا انجام میگیرد. این مراسم در شهرستان‌های تبریز، جلفا، مراغه، سراب، مرند با شكوه خاصی برگزارمی‌شود. در برخی مناطق گاه گروهی از عزاداران گرد آمده و به ۳۵ تا ۴۰ حسینیه یا مسجد میروند و در مقابل هر یك تعدادی شمع میافروزند و این را به نشانة آتش افروزی امامحسین (ع) در هنگام وداع با یارانش می‌دانند، اجرا شود.»، وبگاه خبرگزاری</ref> | ||
== مراکز علمی و فرهنگی == | == مراکز علمی و فرهنگی == | ||
[[File:Architecture-of-Tabriz-Blue-Mosque.jpg|thumb|مسجد کبود تبریز]] | [[File:Architecture-of-Tabriz-Blue-Mosque.jpg|thumb|مسجد کبود تبریز]] | ||
*[[مدرسه علمیه طالبیه]] با قدمت بالغ بر ۳۴۰ سال خاستگاه علمای بزرگ دانسته شده است.<ref>خبرگزاری رسمی حوزه، «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»، وبگاه حوزه</ref> | *[[مدرسه علمیه طالبیه]] با قدمت بالغ بر ۳۴۰ سال خاستگاه علمای بزرگ دانسته شده است.<ref>خبرگزاری رسمی حوزه، «مدرسه طالبیه خاستگاه علمای مشهور آذربایجان»، وبگاه حوزه</ref> | ||
*[[مسجد علی‌شاه]] موسوم به مصلی امام خمنی، توسط تاج الدین علی‌شاه وزیر [[اولجایتو]] و ابو سعید بهادرخان در سال‌های ۷۱۶- ۷۲۴ق ساخته شده است.<ref>نیکنام لاله و ذوقی، تبریز در گذر تاریخ، | *[[مسجد علی‌شاه]] موسوم به مصلی امام خمنی، توسط تاج الدین علی‌شاه وزیر [[اولجایتو]] و ابو سعید بهادرخان در سال‌های ۷۱۶- ۷۲۴ق ساخته شده است.<ref>نیکنام لاله و ذوقی، تبریز در گذر تاریخ، تبریز، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۲. </ref> | ||
*[[مسجد حسن پادشاه]]، از مساجد قدیمی تبریز که به‌دستور اوزون حسن، پادشاه سلسله محلی آق‌قویونلوها در [[قرن نهم قمری]] در میدان صاحب آباد تبریز ساخته شد. از معماری اصلی مسجد اثری باقی نمانده است، بنای فعلی محصول سه دوره تاریخی آق‌قویونلو، صفوی و قاجار است.<ref>سرابی، بلیلان و آجرلو، «بازآفرینی ساختار معماری مسجد حسن پادشاه در تبریز»، ۱۳۹۹ش، ص۹۱.</ref> | *[[مسجد حسن پادشاه]]، از مساجد قدیمی تبریز که به‌دستور اوزون حسن، پادشاه سلسله محلی آق‌قویونلوها در [[قرن نهم قمری]] در میدان صاحب آباد تبریز ساخته شد. از معماری اصلی مسجد اثری باقی نمانده است، بنای فعلی محصول سه دوره تاریخی آق‌قویونلو، صفوی و قاجار است.<ref>سرابی، بلیلان و آجرلو، «بازآفرینی ساختار معماری مسجد حسن پادشاه در تبریز»، ۱۳۹۹ش، ص۹۱.</ref> | ||
*مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | *مسجد تاج‌الدین علی‌شاه از شاهکارهای معماری اسلامی معرفی شده و در سال ۷۱۰ق/۱۳۱۱م ساخته شده است. گفته شده دیوارهای مسجد با سه متر ضخامت هنوز پابرجا است و «قلعه ارگ» نامیده می‌شود.<ref>عون الهی، تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دوره مغولان تا پایان دوره صفویان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۶.</ref> | ||