محمد خیابانی: تفاوت میان نسخه‌ها

در همان زمان که دولت وثوق الدوله بر سر کار بود و احساسات عمومی و ملی بر ضد قرارداد ۱۹۱۹م برانگیخته شده بود، دموکرات‌های تبریز به رهبری خیابانی در [[رجب]] ۱۳۳۸ق فروردین ۱۲۲۹ش قیام کردند. گفته شده که اقدامات تضییقی وثوق الدوله بر دموکرات‌های تبریز- که پس از انتخاب شدن آنان به نمایندگی مجلس از مشارکت مؤثر آنان در مجلس بر ضد دولت و قرارداد ۱۹۱۹م نگران بود- از علل عمده قیام خیابانی است. <ref>آذری، قیام کلنل محمدتقی پسیان در خراسان، ص۱۶۳-۱۶۴؛ بادامچی، شیخ محمد خیابانی، در شرح حال و اقدامات شیخ محمد خیابانی، ص۳۲-۳۳؛ رویین دژ، «انقلاب کبیر سوسیالیستی...»، ص۳۰۰</ref> اما کسروی <ref>کسروی، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، ص۸۴۶</ref> تأکید کرده که هواداران خیابانی در برابر قرارداد ۱۹۱۹م سکوت کردند و خود خیابانی نیز اظهارنظری نکرد.کاتوزیان <ref>کاتوزیان، تضاد دولت و ملت...، ص۲۶۹، ۲۹۰-۲۹۱، ۳۰۴</ref> هم با استدلال‌های این ادعا را که قیام خیابانی عمدتاً واکنشی در برابر وثوق الدوله و قرارداد ۱۹۱۹م بود، مردود دانسته است. در عین حال، گزارش مفصل اعمال خشونت بار و تحریک آمیز مأموران اعزامی نظمیه از تهران، به ریاست ماژور بی‌یورلنگ سوئدی و معاون او که منجر به درگرفتن قیام در روزهای ۱۶ و ۱۷ فروردین شد، در روزنامه تجدد <ref>تجدد، ش ۴۵، ۱۷ رجب ۱۳۳۸ق، ص۲-۳</ref> مندرج است. سه روز پیش از درگرفتن قیام، «هیأت مدیره اجتماعات» دموکرات‌ها در بیانیه‌ای به زبان‌های فارسی و فرانسه ضمن اشاره به قیام آزادی خواهان شهر تبریز در برابر اقدامات ضدمشروطیت حکومت، برنامه آزادی خواهان را برقرار داشتن آسایش عمومی و از قوه به فعل درآوردن نظام مشروطیت اعلام داشت. <ref>تجدد، ۴۶، ۲۵ رجب ۱۳۳۸، ص۲</ref>