کاربر ناشناس
چاووش‌خوانی (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
از پیشینه این رسم اطلاع چندانی در دست نیست. برخی <ref>عناصری، ص 164؛ یوسفی، ص 8</ref> كوشیده‌اند میان این رسم با آیین سوك سیاوش شباهتی بیابند. گو اینكه رسم «[[حُدی‌خوانی]]» را نیز، كه نزد شتربانان كاروانهای [[عرب]] معمول بوده<ref>ابن‌بطوطه، ج 1، ص 62</ref>، می‌توان كمابیش چاووش‌خوانی دانست. | از پیشینه این رسم اطلاع چندانی در دست نیست. برخی <ref>عناصری، ص 164؛ یوسفی، ص 8</ref> كوشیده‌اند میان این رسم با آیین سوك سیاوش شباهتی بیابند. گو اینكه رسم «[[حُدی‌خوانی]]» را نیز، كه نزد شتربانان كاروانهای [[عرب]] معمول بوده<ref>ابن‌بطوطه، ج 1، ص 62</ref>، می‌توان كمابیش چاووش‌خوانی دانست. | ||
گزارشهایی كه از اجرای این رسم در [[ایران]] در دست است، قدمت چندانی ندارند. ظاهراً رسم چاووش‌خوانی برای زائران [[ | گزارشهایی كه از اجرای این رسم در [[ایران]] در دست است، قدمت چندانی ندارند. ظاهراً رسم چاووش‌خوانی برای زائران [[کربلا]] یا [[مشهد]] از دوره [[صفوی]] (ح 906ـ1135) مرسوم شده و به‌ویژه در دوره [[قاجار]] (1210ـ1344) مورد توجه واقع گردیده است<ref>روزنامه وقایع اتفاقیه، ص 2؛ ادیب الملك، ص 39؛ پولاك، ص 230؛ حمیدی، 2004</ref>. | ||
==چگونگی اجرا== | ==چگونگی اجرا== | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
==منبع درآمد== | ==منبع درآمد== | ||
هر زائر، به تناسب وضع مالی و مقام اجتماعی خود، در ازای این خدمات مبلغی به چاووشان می‌پرداخت. به گزارش اوبن <ref>ص 18</ref>، در دوره [[قاجار]]، ثروتمندان بین پانزده تا بیست تومان و گاه بیشتر حق‌الزحمه و انعام می‌دادند، ولی دستمزدی كه افراد كم‌بضاعت می‌پرداختند از چند قران تجاوز نمی‌كرد. در برخی موارد چاووشخوان، هنگامی كه شهر زیارتی و نمای [[ | هر زائر، به تناسب وضع مالی و مقام اجتماعی خود، در ازای این خدمات مبلغی به چاووشان می‌پرداخت. به گزارش اوبن <ref>ص 18</ref>، در دوره [[قاجار]]، ثروتمندان بین پانزده تا بیست تومان و گاه بیشتر حق‌الزحمه و انعام می‌دادند، ولی دستمزدی كه افراد كم‌بضاعت می‌پرداختند از چند قران تجاوز نمی‌كرد. در برخی موارد چاووشخوان، هنگامی كه شهر زیارتی و نمای [[حرم]] از دور پدیدار می‌شد (مثلاً تپه سلام نزدیك [[مشهد]])، هدیه‌ای به نام «گنبدنما» از زائران دریافت می‌كرد<ref>طباطبائی اردكانی، ص 466</ref>. چاووشانِ همراه كاروان، به هنگام بازگشت، چند منزل جلوتر حركت می‌كردند تا بازگشت زائران را به خانواده آنان خبر دهند و مژدگانی بگیرند.<ref>اوبن،ص 18</ref> در [[مصر]]، چاووشان كاروانهای [[حج]] (شاویش‌الحاج) نیز چنین می‌كردند<ref>لین، ص 440</ref>. | ||
===علت كاسته شدن اعتبار چاووش‌خوانی=== | ===علت كاسته شدن اعتبار چاووش‌خوانی=== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
===مناسبت اشعار با مقصد زائر=== | ===مناسبت اشعار با مقصد زائر=== | ||
با وجود مشابهت مضمون شعرهای چاووشی با سایر اشعار راجع به [[منقبت]] یا [[عزاداری]] اولیا، در هر سفر زیارتی بر مضامینی تأكید می‌شود كه با مقصد زائران مناسبت دارد و حال و هوا و شوق | با وجود مشابهت مضمون شعرهای چاووشی با سایر اشعار راجع به [[منقبت]] یا [[عزاداری]] اولیا، در هر سفر زیارتی بر مضامینی تأكید می‌شود كه با مقصد زائران مناسبت دارد و حال و هوا و شوق [[زیارت]] و امیدواری به حصول حاجات و قبولی [[توبه]] در این اشعار غالب است؛ ازاین‌رو، گاه چاووشان در هر سفر بالبداهه نیز اشعاری می‌سرودند <ref>عناصری، ص 135ـ137، 153ـ154</ref>. در اشعار چاووشی مربوط به [[حج]]، مضمونهای راجع به قربانی كردن [[حضرت اسماعیل]] با تأكید بر «[[ذبیح‌اللّه]]» بودن او چشمگیرتر است <ref>عناصری، ص 157ـ159</ref>. در اشعار مربوط به زیارت [[امامان شیعه|امامان(ع)]]، علاوه بر بیان ویژگیهای هریك، بر شكوه بارگاه و مقبره ایشان تأكید می‌شود<ref>عناصری، ص 135؛ شهری‌باف، ج 3، ص 447</ref>. با این حال، مهم‌ترین و معروف‌ترین مضمون این اشعار دعوت مردم به سفر زیارتی است كه معمولاً در مورد زیارت مزار [[امام حسین(ع)|امام حسین(ع)]] با این مصراع آغاز می‌شود: «هر كه دارد هوس كرب و بلا بسم‌اللّه»<ref>عناصری، ص 143</ref> و به یك تا چهار مصراعِ صلوات ختم می‌شود. | ||
==کاربردهای دیگر== | ==کاربردهای دیگر== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
==نوع دیگری از چاووشی‌خوانی مذهبی== | ==نوع دیگری از چاووشی‌خوانی مذهبی== | ||
در برخی مناطق [[ایران]]، از جمله در استان [[سمنان]] و [[خراسان]]، گونه دیگری از چاووشی‌خوانی مذهبی ملاحظه می‌شود كه با سنّت [[ | در برخی مناطق [[ایران]]، از جمله در استان [[سمنان]] و [[خراسان]]، گونه دیگری از چاووشی‌خوانی مذهبی ملاحظه می‌شود كه با سنّت [[زیارت]] ارتباط مستقیمی ندارد، اما به گونه‌ای رمزی و استعاری با مفهوم حركت كاروان [[امام حسین]] به [[کربلا]] مرتبط می‌شود، چنان‌كه در بیرجند به مناسبت سالروز ورود اهل بیت [[امام حسین]] به كربلا، چاووش‌خوانی می‌كنند و از نزدیك شدن ایام [[عزاداری]] [[محرّم]] و رسم عَلَم‌بندان خبر می‌دهند و در حین بستن علم نیز اسفند دود می‌كنند و چاووشی می‌خوانند و طبق معمول، مردم نیز در پایان هریك از ابیات چاووشی [[صلوات]] می‌فرستند<ref>مردم‌نگاری مراسم عزاداری ماه محرم در شهرستان بیرجند، ص 47ـ 48</ref>. در [[بیرجند]] و [[میبد]]، چاووشخوان درون نخلی كه بر دوش مردم حمل می‌شود، می‌نشیند و چاووشی می‌خواند<ref>بلوكباشی ص 71ـ72</ref>. در مراسم آیینی «شمع و چراغ» در شبهای [[شهادت]] [[امام حسن(ع)|امام حسن]] و [[امام حسین|امام حسین(ع]]) در [[تكیه بیدآبادِ]] [[شاهرود]]، پس از خواندن خطبه و دعا، چاووش اشعار (دوازده‌بند) [[محتشم كاشانی]] را در باره واقعه [[كربلا]] و رثای [[شهدای کربلا|شهدای]] آن می‌خواند و حضار در پایان هر مصراع [[صلوات]] می‌فرستند.شغل چاووشی در تكیه بیدآباد شاهرود موروثی است<ref>شریعت‌زاده، ج 2، ص 409ـ413</ref>. در [[نوش‌آباد]] [[كاشان]] نیز كسی با عنوان «چاووشخوان» در روز [[عاشورا]] سوار بر [[اسب]] پیشاپیش تعزیه‌خوانان، چاووشی می‌خوانده است. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||