کاربر:Shia/کارگاه۳
زائرسرا، عنوانی برای اشاره به مکان‌هایی است که برای اسکان یا استراحت زائران در شهرهای مذهبی یا مسیرهای منتهی به شهرهای مذهبی به صورت خیریه تاسیس می‌شوند. این بناها، عموما با هدف ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران شکل می‌گیرند.
کاربرد زائرسراها
کاربرد اصلی زائرسراها، محلی برای استراحت و اسکان زائران است. برخی از این زائرسراها در گذشته، در خارج از شهرها و در کنار راه‌ها ساخته می‌شدند و محل اطراق کاروان‌های مسافران بودند. امروزه بیشتر زائرسراها به صورت هتل‌های کوچک، در داخل شهرهای زیارتی و در نزدیکی اماکن مقدس قرار گرفته‌اند. تعدادی از زائرسراها کاربری‌ای همانند هتل دارند، اما عمده آنها به صورت گروهی قابل استفاده هستند و از اتاق‌های تک‌نفره بهره نبرده‌اند. زائرسراهای بین‌راهی نیز از امکانات مختلفی برخوردار هستند تا نیازهای زائران را برطرف سازند. در آیین پیاده‌روی اربعین، موکب‌هایی که در مسیر زائران کربلا ساخته می‌شوند نیز نوعی کاربرد زائرسرا دارند.[۱]
زائرسراها عموما برای ارائه خدمات رایگان یا ارزان‌تر به زائران شکل گرفته‌اند و نوعی جدید در صنعت گردشگری به حساب می‌آیند. برخی تحقیقات، زائرسراها در شهرها را پدیده‌ای در مقابله با رشد صنعت گردشگری و هتل‌داری دانسته‌اند که به خاطر عدم نظارت بر این اقامتگاه‌ها صورت می‌گیرد.[۲] بر اساس گزارش‌هایی، تعدادی از زائرسراها و کاروانسراها، تنها با هدف استفاده زائران ساخته و وقف شده بودند و استفاده غیر زائر از آنها منع داشت.[۳]
از جمله اهدافی که زائرسراها به دنبال آن هستند، ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران است که در راستای گردشگری مذهبی صورت می‌گیرد؛ از همین رو سعی می‌شود تا این بناها در شهرهای مذهبی و در نزدیکی بقاع متبرکه تاسیس شوند.[۴]
تاریخچه زائرسراها
در گذشته، سفرهای زیارتی عموما با سختی راه همراه بود و به خاطر طولانی شدن سفرها، مکان‌های استراحتی در میانه راه برای زائران ساخته می‌شد. این مکان‌ها که کارباط نام داشتند که زائرسرا نیز نام می‌گرفتند. شکل عمومی این ساختمان‌ها، کاروانسرا نام داشت.[۵] در عراق اما به این کاروانسراهای بین‌راهی، «خان» به معنای منزلگاه گفته می‌شد. در ساخت کاروانسراهای بین‌راهی، علما و تاجران و واقفان نقش فعالی داشتند.[۶] بعدها با الگوگیری از اقامتگاه‌های بین‌راهی که در کشورهای مختلفی مرسوم است، کمپ‌های زائر یا همان زائرسراهای بین‌شهری یا میان‌راهی شکل جدیدی به خود گرفتند. این کمپ‌ها عموما برای استراحت موقت (کمتر از یک روز) مورد استفاده قرار می‌گیرند.[۷]
بر اساس گزارش‌ها، در طول مسیر تهران تا کربلا، بیش از ۹۹ کاروانسرای فعال وجود داشته است؛ در حالی که در همان زمان، تنها ۳ کاروانسرای فعال در مسیر نجف تا کربلا قرار داشتند.[۸] در طول تاریخ، زائرسراها رشد پرتعدادی در شهرهای زیارتی داشته‌اند تا جایی که بر اساس آمارهای سال ۱۴۰۰ش، بیش از ۵۰ درصد زائران مشهد رضوی، از زائرسراها برای اقامت خود استفاده کرده‌اند.[۹]
در عراق
یکی از مسیرهای پر تردد برای زائران در کشور عراق، مسیر نجف به کربلا بوده است. بر اساس گزارش‌ها، حداقل ۴ کاروانسرا در این مسیر ساخته شده بودند که با نام‌های خان جذعان، خان مصلی، خان حماد و خان نخیله شناخته می‌شوند.[۱۰] در میانه این مسیر، منزلگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران تدارک دیده شده است. در ایام اربعین و در میانه برپایی آیین پیاده‌روی اربعین، تعداد زائرسراها در قالب موکب، بیشتر می‌شود.[۱۱] همچنین بسیاری از مردم عراق، در ایام اربعین، خانه‌های خود را در قالب زائرسرا در اختیار زائران قرار می‌دهند.[۱۲]
در‌ایران
در قوانین جمهوری اسلامی ایران، تاسیس و اداره زائرسراها و اقامتگاه‌ها بر عهده نهادهای غیردولتی است و دولت‌ها حق تاسیس و اداره زائرسراها را از بودجه دولتی، ندارند.[۱۳] نهاد نظارتی بر زائرسراها، عموما بر عهده اداره اوقاف در ایران است و بیشتر این زائرسراها به صورت هیئت‌امنایی اداره می‌شوند.[۱۴] بر اساس قوانین درجه‌بندی زائرسراهای ایران، مصوب هیئت وزیران، زائرسراها در سه درجه یک، دو و سه دسته‌بندی می‌شوند که هر کدام ملزم به رعایت استانداردهای خاصی هستند.[۱۵]
زائرشهرها
یکی از پروژه‌هایی که در سده ۱۴ و ۱۵ شمسی توسط خیرین و واقفان دنبال می‌شود؛ تاسیس زائرشهرها به معنای زائرسراهای بزرگ و با هدف خیریه بوده است. یکی از بزرگترین پروژه‌های ساخت زائرسرا در ایران، تاسیس زائرشهر در مشهد رضوی است. این پروژه به دستور رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران، سید علی خامنه‌ای اجرا و آستان قدس رضوی، متولی اجرای آن شده است. در این پروژه، قرار است برای ظرفیت بالای زوار مشهد رضوی، زائرسرای بزرگی تدارک دیده شود. فاز اول این پروژه در سال ۱۳۹۷ش افتتاح شد. ظرفیت این زائرسرا در فاز اول، ۵ هزار زائر در روز بوده است.[۱۶]
آستان قدس حسینی نیز ساخت چند زائرشهر را در عراق در دستور کار قرار داده است. دو زائرشهر تاسیس شده در عراق، یکی در گذرگاه مرزی شلمچه و سفوان و دیگری در استان بصره در جنوب عراق بوده است. در این دو زائرشهر، از زائران وارد شده به کشور عراق، پذیرایی صورت می‌گیرد.[۱۷] یکی از بزرگترین زائرشهرهای کشور عراق در کربلا و یکی دیگر در جاده بغداد به کربلاست که خدمات متنوعی همچون پزشکی، بهداشتی، خدماتی و رفاهی را در اختیار زائران قرار می‌دهد.[۱۸]
پانویس
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵-۲۷.
- ↑ توانگر، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵-۲۷.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵-۲۷.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ توانگر، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷ و ۹۳.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸-۹۱.
- ↑ «خانه های عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز.
- ↑ توانگر، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۹.
- ↑ توانگر، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۵.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ توانگر، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۶.
- ↑ «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت می‌سازد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی.
منابع
- اکوانی، عباس، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی» در مجله نخبگان علوم و مهندسی، شماره ۲۷، بهمن ۱۳۹۹.
- توانگر، معصومه، «گونه شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب» در مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ۳، پاییز ۱۴۰۰ش.
- حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف» در فصلنامه فرهنگ زیارت، ترجمه محمدعلی رضایی، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۸ش.
- «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت می‌سازد»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «خانه های عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اکتبر ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.