کاربر:Salehi/صفحه تمرین3

انتخابات

جایگاه

انتخابات ازجمله مفاهیم جدیدی است که از دوره مشروطه فراروی اندیشه دینی به‌ویژه در ایران و برخی کشورهای اسلامی قرار گرفت و از آن زمان بحث‌های زیادی درباره جایگاه آن در دانش‌های اسلامی مطرح شد. به کارگیری انتخابات به‌مثابه یکی از ابزارهای حکمرانی مدرن در جوامع اسلامی، مستلزم استناد آن به آموزه‌های دینی است؛ به‌همین‌دلیل اندیشمندان و فقهای اسلامی با عرضه این مفهوم به مبانی و آموزه‌های فقهی به‌عنوان یک مسئله مستحدثه، درصدد استخراج ادله مشروعیت یا عدم مشروعیت آن برآمدند. به‌عنوان مثال می‌توان به تلاش‌های میرزای نائینی در رساله تنبیه الامه در مشروعیت‌بخشی به فرآیند انتخابات ذیل مباحثی چون ضرورت تشکیل مجلس شورای ملی، وجوب شورا و مشورت در نظام اسلامی و لزوم تبعیت از رأی اکثریت اشاره کرد.

به گفته پژوهشگران حقوقی و سیاسی، انتخابات اصیل بر پایه ارزش‌های بنیادینی چون کرامت انسانی، آزادی اراده، اختیار انسانی و حق تعیین سرنوشت بنا شده است؛ به‌همین‌دلیل امروزه نهاد انتخابات را به‌عنوان یکی از نهادهای مهم حقوقی و سیاسی محسوب می‌کنند که تعیین شکل حکومت، گزینش حاکمان، سنجش مقبولیت و حفظ و تقویت نظام سیاسی از طریق آن امکان‌پذیر خواهد بود.

انتخابات همچنین از مهم‌ترین عناصر مشارکت سیاسی در نظام‌های مردم‌سالار محسوب می‌شود که قابلیت تعمیم به حوزه‌های تقنین، اجرا و قضا را دارد. اصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بر این نکته تأکید دارد که امور کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود که این مهم از طریق انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا توسط مردم و در برخی موارد از راه همه‌پرسی صورت می‌گیرد.

چیستی

انتخابات را فرآیندی دانسته‌اند که شهروندان واجد شرایط طبق قوانین و مقررات، شخص یا اشخاصی را برای مسئولیت‌هایی مانند نمایندگی مجلس و ریاست جمهوری برمی‌گزینند و تصمیم‌گیری و اداره امور جامعه را برای مدت معینی به‌عهده‌ آنان می‌گذارند. همچنین انتخابات را مجموعه عملیاتی دانسته‌اند که با گزینش حاکمان یا تعیین ناظران، به مهار قدرت و جلوگیری از استبداد منجر می‌شود.

حق یا تکلیف بودن انتخابات

پژوهشگران فقهی، برای استخراج حکم فقهی انتخابات بر اساس دو مبنای حق یا تکلیف بودن انتخابات، سه رویکرد ارائه داده‌اند که پذیرش هر رویکرد آثار و احکام متفاوتی در پی خواهد داشت. برخی بر این باورند که انتخابات حق است و مردم در استفاده از این حق، دارای اختیار هستند و کسی نمی‌تواند آنان را وادار به شرکت در انتخابات کند. در مقابل عده‌ای معتقدند، کسانی که در نظام اسلامی زندگی می‌کنند برای حفظ آن نظام و مسئولیتی که خدا به عهده آنان گذاشته، واجب است در انتخابات شرکت کنند؛ بنابراین انتخابات را از سنخ تکلیف می‌دانند. در میانه این دو دیدگاه گفته شده انتخابات حق شهروندان است، ولی نه ازجمله حقوقی که در آن اختیار تام داشته باشند؛ بلکه از صنف حقوقی که استیفای آن بر شهروندان واجب است مانند حق حضانت فرزند که بر والدین واجب است این حق را استیفا کنند.

منابع

• آیت الله سیستانی درباره انتخابات پارلمانی عراق»، مندرج در سایت تسنیم، تاریخ درج ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.