کاربر:Rezashams/صفحه تمرین ۱

مقاصد شریعت یک روش برای استنباط دین و به معنای اهداف کلی است که خدا بر طبق آن احکام و شریعت خود را نازل کرده. این دیدگاه که احکام و شریعت دارای مقاصد و مصالحی است مورد قبول برخی عالمان مسلمان شیعه و سنی است که در مقابل برخی به مخالفت با این نظریه پرداخته اند.

تعریف و جایگاه و تاریخچه

مقاصد شریعت به معنای اهداف خداوند از وضع مقررات اعتباری و عملی در دین اسلام، علمی است که در آن استدلال می‌شود شارع دستورات و احکام خود در دین اسلام را بر اساس مصالح و مقاصدی صادر کرده که برای عقل انسانی قابل فهم است. به گفته پژوهشگران پیشگامان این صنعت تعریف دقیقی از این مسئله ارائه نداده‌اند و تعاریف بیان شده از بیانات اندیشمندانی چون ابن‌عاشور، عِلال فاسی و احمد مَیسور است.

دانشمندان مسلمانی چون امام جوینی و محمد غزالی مقاصد و مصالح مورد نظر شارع را به اعتبار اهمیت آن در سه دسته ضروریات، حاجیات و تزئینیات دانسته اند. غزالی در کتاب المصتصفی من الاصول خود برای هر دسته احکامی را نیز به عنوان متمم حکم ذکر کرده است. به گفته او ضروریات اموری است که نظام زندگی مردم بدون آنها مختل می‌شود. حفظ دین، جان، عقل، نسل و مال از این دسته است. به عنوان مثال امر به معروف، دیات، قصاص. حاجیات نیز اموری هستند که برای به جهت وسعت و رفع مضیقه هستند. و اباحه طیبات و مضاربه و تزئینات به اندازه دو دسته قبل مورد احتیاج نیستند اما برای رسیدن به اخلاق و عادات پسندیده لازم هستند. مانند ازاله نجاسات و سَتر عورت.

مقاصد الشریعت یک روش اجتهادی در فقه اهل سنت استبه گفته برخی اندیشمندان مسلمان علم مقاصد در کنار علم اصول فقه، علم فقه، علم قواعد فقهیه قرار می‌گیرد. حیدر حب الله اندیشمند شیعی قدیمی ترین گرایش مقاصدی را در اندیشه های ابن جنید اسکافی فقیه شیعه قرن سوم هجری میداند. رویکرد به دین با نگاه مقصد و مصلحت داشتن آن، موجب نگرش‌های جدید در علومی چون فقه و تفسیر نزد اندیشمندان مسلمان شده است.

تاریخچه؛ دوره تکاملی مقاصد شریعت

تاریخچه تکوین و تدوین مقاصد را در چند دوره قابل مشاهده است.

1. ذکرصریح دلیل احکام در صدور احکام در آیات و روایات به عناون نمونه آیه 6مائده45عنکبوت103توبه در دوران صحابه گرچه به طور مدون به این علل پرداخته نمیشد اما در ضمن فتاوی خود از اینها بهره میجستند.بعنوان نمونه مسئله گردآوری قرآن یکی از این مسائل است که در جهت حفظ دین به آن اهتمام شد.
2. بعد از لحاظ مقاصد در فتاوا، کم کم بعنوان یک موضوع علمی مورد بررسی و بحث قرار گرفت
3. بعد از دوره بررسی زمینه تفصیل مقاصد شریعت در ضمن تالیفات اندیشمندان مسلمان در خلال آثار مربوط به اصول فقه پیدا شد. به این جهت که ابواسحاق شاطبی در کتاب الموافقات به این مسئله به طور مفصل، بی سابقه و بطوری که علاوه بر نظر پیشینیان مطالبی را بر آن افزود پرداخت او را موسس این علم دانسته اند. اما به گفته پژوهشگران عالمانی چون جوینی در کتاب البرهان ، غزالی در کتاب المستصفی فی الاصول ، فخر رازی در المحصول فی اصول افقه و سیف الدین آمدی در کتاب الإحکام فی اصول الأحکام با ارائه بحث هایی در مورد مقاصد از پیشگامان این بحث نسبت به شاطبی بوده اند.
4. دوره چهارم را دوره استقلال علم مقاصد شریعت نامیده اند. در این دوره آثاری نگاشته شد که به طور مستقل به این بحث پرداخته است. ابو اسحاق شاطبی را اولین فرد و گاهی موسس این علم دانسته اند چرا که او برای اولین بار با تالیف کتاب الموافقات فی اصول الشریعة به طور مستقل به این بحث پرداخت. 500سال بعد ابن عاشور با تالیف کتاب مقاصد الشریعة الاسلامیة اصول فقه را ناکافی و تمسک به مقاصد الشریعه در فقه معاملات را ضروری دانسته است.

تاریخچه مقاصد شریعت در نزد شیعه

حیدر حب‌الله فقیه، متفکر شیعی رویکرد مقاصدی به دین در قرون ابتدایی تکون شیعه را چنین می‌داند:

1. وجود برخی روایاتی که دارای مضامین پیشرو است: الف)روایاتی که صرفا تطبیق مصداق است نه حکم کلی مسئله ب)روایاتی که در صدد تبیین علت برخی از احکام و یا علت‌های کلی شریعت است. روایاتی که از برخی راویان شیعه چون فضل بن شاذان و یونس بن عبد الرحمن است نشان دهنده وجود خط تفکر عللی است که بسیار به تفکر مقاصدی نزدیک است.
2. کتابهایی که در مورد علل احکام به گرداوری روایاتی در این موضوع پرداخته است. حب‌الله یازده کتاب با عنوان علل از بسیاری از اندیشمندان شیعه چون برقی و سکونی برشمرده است.

هدفمندبودن عالم؛ دلیلی بر وجود مقاصد

دلایل قائلان مقاصد.

دلایل مخالفان

راه فهم مقاصد شریعت چیست؟

در بیان فهم رابطه فقه و مقاصد 5 دیدگاه وجود دارد

منبع معتبر کشف مقاصد؟

قرآن احادیث و عقل

فقیه در مقام استنباط تا چه حد باید به مقاصد توجه کند؟

از دیدگاه صدر فقیه زمانی که نصی وجود ندارد بر اساس مقاصد کشف شده حکم دهد.

علیدوست سه نظریه

فرق مقاصد با علت، مصلحت و حکمت

چیستی و تطور نظریه مقاصد الشریعه98

حیدر حب الله

مخالفان نظریه مقاصد شریعت

در میان عالمان مسلمان برخی با مخالفت با دیدگاه مقاصد شریعت از این روش تبعیت نکرده اند. ازجمله این افراد میتوان به گروه های زیر اشاره کرد.

1. اهل ظاهر: فرقه ای مسلمان که معتقدند برای دریافت دستورات الهی ظاهر قرآن و احادیث کافی است. این افراد با تفاسیر مقاصدی از شریعت مخالف هستند.
2. امامیه: امامیه نیز در فقه خود معتقد است علت، غیب و فقیه با نظریه علل میخواهد غیب را بداند و این جایز نیست. امامیه را فرقه ای وفادار به نص ونگران دخالت تحلیلهای عقلی در فقه دانسته شده.
3. اشاعره: این گروه با اعتقاد به بی‌علت بودن افعال خداوند و اقرار به عدم لزوم مقصدی در فرامین و دستورها منکر وجود مقاصد برای شریعت هستند.

فقه المقاصد؛ حل تعارض اسلام و مدرنیته

گرچه نظر فقهی به دیدگاه مقاصد شریعت بحث جدیدی میان فقها نیست اما از این رو در سالهای اخیر مجددا مورد توجه فقیهان و اندیشمندان قرار گرفته میتوان آن را از مستحدثات فقهی دانست.

فقه المقاصد نزد شیعه

دیدگاه مقاصد شریعت یا فقه المقاصد یکی از رویکردهای فقهی است که در مواجهه فقه و فقاهت با تجدد، مدرنیته و تمدن غرب بوجود آمده است. از جمله دیدگاه های دیگر وفاق‌ساز میتوان به نظریه ثابت و متغیر با سه تقریر متفاوت از نایینی، صدر و طباطبایی، نظریه حکومت دینی از امام خمینی و نظریه اسلام غایت‌مدار از کدیور اشاره کرد.

فقه پیشینه فقه مقاصد نزد شیعه

به گفته حیدر حب الله قدیمی ترین تفکر در فقه المقاصد مربوط به ابن جنید اسکافی عالم و فقیه شیعی در قرن سوم هجری است.

تاثیر مقاصد الشریعه بر فقه شیعه در صورت پذیرش (کاربست این نظریه در فتاوا)

قرابت این نظریه با »قیاس فقهی« موجب شــده تا نظریه مقاصد در باب فقه، توســط علمای شــیعه مورد اســتقبال قرار نگیرد و در عین حال آنچه در باب مقاصد قرآن کریم مطر ح میشــود، در مســیری متفاوت با مقاصد الشــریعة قرار گیرد

تاثیر رویکرد مقاصدی بر علم تفسیر

پژوهشگران روش تفسیر مقاصدی در تفسیر قرآن را رویکردی در مقابل برخی نظریاتی میداند که معتقد است متن مقدس مستقل از قصد مولف آن است.‌ گفته شده نخستین بار غزالی در کتاب جواهر القرآن به وجود مقصدِ دعوت به خدا برای قرآن نام برده است.

در مورد مقاصد قرآن دو رویکرد دیگر نیز بیان شده است. 1.رویکردی که بدون نظم از بعضی مفاهیم بعنوان مقصد قرآن یاد کرده است از مدعیان این رویکرد بعد از آن ابن عاشور مقاصد قرآن را اموری چون اصلاح اعتقاد، تهذیب اخلاق، تشریع، و قرضاوی تکریم انسان، عبادت و تزکیه نفس را جمله ای از مقاصد دانسته است. 2.رویکردی که در آن مقاصد قرآن در قالب مقاصد سوره ها و ارتباط بین انهاست.

سید محمدعلی ایازی قرآن پژوه و فقیه شیعی نیز با تاکید بر رویکرد مقصدشناسانه در علم تفسیر، قرآن را کتابی دانسته است که دارای روح و صورت است. او قرآن را دارای دوشیوه کلی و جزئی در بیان مقاصد و اهداف میداند. وی اصولی چون کرامت انسان، عدالت، و حق حیات را جزو اصول کلی و برخی و موارد جزئی را به صورت موردی در قرآن مطرح شده است.

مزایای تفسیر مقاصدی

به گفته ایازی مشخص شدن توقعات و اولویت های ما از دین داری، دسته بندی امور دینی به ثابت و متغیر، دور شدن از تفسیر به رای و تفاسیر باطنی و پاسخ به شبهات شرعی و اعتقادی را از مزایا و نتایج رویکرد مقاصدی به تفسیر دانسته است.