کاربر:Ma.yazdani/صفحه تمرین

القوانین المحکمه فی الاصول

درباره مولف

میرزا ابوالقاسم قمى فرزند ملا محمدحسن گیلانى، معروف به میرزاى قمى، مجتهد شیعه، فقیه، اصولی و از مراجع تقلید شیعی که در سال 1231ه.ق وفات یافت.

آشنایی با کتاب

«القوانین المحکمة فی الاصول» معروف به کتاب قوانین الاصول، از آثار میرزای قمی از مراجع تقلید شیعه، در اصول فقه است و از مهم‌ترین و تأثیر گزار‌ترین کتاب‌های اصول فقه در میان کتب اصولی شیعه به شمار می‌رود که در جلد‌های مختلف (دو جلدی و سه جلدی) به چاپ رسیده است. این کتاب در حالی در سال 1205 تالیف شد که مدت‌ها بود کتابی به جامعیت آن در علم اصول فقه نگاشته نشده بود و نگارش آن را می‌توان تحول عظیمی در علم اصول در سال‌های پس از رواج اخباری‍گری در حوزه‌ی شیعه دانست چنان‌که این کتاب تا سال‌های اخیر، جزء کتب درسی حوزه های علمیه محسوب می‌شد. در روضات الجنات درباره‌ی کتاب قوانين آمده است: «كتاب قوانينه المحكمة التي أناخ النسخَ على جميع كتب الأصول بل أباح الرضخ إلى جهة ساير الأبواب و الفصول» در مورد این کتاب به میرزا گفته شده است که : قوانين حاصل معالم و حاشيه فاضل شيروانى و حاشيه سلطان العلماء است و وی در جواب گفته است: «كفاني فخراً أن فهمت المعالم و حاشيتيه و لخصت منها كتاباً»

ساختار کتاب

چگونگی تقسیم بندی مطالب و تبویب مباحث ارائه شده در قوانین، به شیوه‌ای نو، ابداعی و تازه است و هر مبحث از آن به عنوان قانون مطرح شده است. این کتاب از دلائل و استدلال‌های گوناگون برای اثبات هر مسأله بهره برده است و لذا از کتابی استدلالی قوی شمرده می‌شود. همچنین نویسنده در مسائل مختلف، نظرات اصولی علمای اهل سنت از جمله نظرات علمای حنفی و شافعی را در کتاب مطرح می‌کند که نشانه‌ی احاطه‌ی مولف به نظرات اهل سنت نیز می‌باشد. در این مورد می‌توان به بحث ادله حجیت اجماع و حجیت عام بعد از تخصیص در این كتاب بیش از آن‌که از مباحث فلسفى مرسوم در كتب متأخرين استفاده شود بعضا به مباحث كلامى اشاعره و معتزله اشاره شده است. نویسنده در مقدمه کتاب به تعریف علم اصول و موضوع آن و همچنین تعدادی از مباحث الفاظ مانند معانی الفاظ، حقیقت و مجاز، تعارض در احوال، مسائل مربوط به مشتق و... پرداخته است. ابواب کتاب به این ترتیب می‌باشد: 1-امر و نهی

۲- مفهوم و منطوق

3- عام و خاص 4- مطلق و مقید 5- مجمل و مبین 6- ادله شرعیه (کتاب، سنت، اجماع، عقل و...)

۷- اجتهاد و تقلید 

و در خاتمه‌ی کتاب مبحث تعارض ادله آمده است.

نظرات جدید مولف

مهم‌ترین نظر نویسنده‌ی کتاب که بازتاب زیادی میان علمای اصولی داشته است نظریه‌ی انسداد باب علم است. میرزای قمی در میان علمای شیعه از کسانی است به حجیت مطلق ظنون حکم کرده است و مهم‌ترین دلیل برای انکار انحصار حجیت در ظنون به ظن خاصی که دلیل قطعی شرعی بر حجیت آن وجود دارد، دلیل انسداد باب علم بعد از دوران حضور معصوم است. مورد دیگر می‌توان به مسأله‌ی استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا است و در پاسخ به این سوال که آیا استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنای واحد جائز است ؟ و آیا استعمال لفظ در معنای حقیقی و مجازی آن جائز می‌باشد؟ میرزای قمی چنین استعمالی را برخلاف تعبد حاکم در استعمال می‌داند. چون وضع الفاظ برای معانی یک امر توقیفی می‌باشد. در مسأله‌ی استصحاب، به نظر مولف اگر مدرک استحصاب اخبار و روایات باشد؛ در این صورت استصحاب داخل در سنت خواهد بود و اگر مدرک آن دلیل عقلی ظنی باشد مسأله‌ عقلی خواهد خواهد بود.

شروح و تعلیقات

علمای زیادی در سال‌های بعد از تألیف کتاب القوانین به جهت اهمیت ویژه آن شروح و تعلیقاتی بر آن نوشته اند. آقا بزرگ تهرانى در الذريعة، نام چهل و هفت حاشيه را ذكر نموده كه از جمله آنها حاشيه شيخ انصارى است. در این‌جا به برخی از شروح و حواشی مهم اشاره می‌کنیم:

1 - الدرر المنظمة في تعليقات القوانين المحكمة، تأليف شيخ على بن شيخ محمد على مجيراوى نجفى.

2 - حاشيه خود مؤلف كه به وسيله محمد بن رضا جيلانى نگاشته شده است.

3 - موضح القوانين، تأليف سيد شهاب الدين تبريزى، صاحب أنساب العلويين.

4 - النبوذ المنظمة في حل رموز القوانين المحكمة، تأليف عبد الكريم بن حسن أعرجى، كه شامل مباحث كتاب تا پايان مقدمه واجب مى‌شود.

5 - إبطال دليل الإنسداد، تأليف ملا لطف اللّه اسكى لاريجانى نجفى.

6 - أصول الفقه، تأليف سيد عبد الله بن سيد محمد اسماعيل حسينى يزدى.

7 - حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا موسى بن ميرزا جعفر مجتهد تبريزى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

8 - تبيين القوانين، تأليف احمد بن محمد باقر موسوى بهبهانى حائرى.

9 - التحفة الغروية، تأليف سيد عبد الغفور بن سيد محمد اسماعيل حسينى يزدى (متوفاى 1246 هجرى قمرى).

10 - إيضاح المضامين في حل عبارات القوانين، كه تا بحث عام و خاص است، تأليف ملا لطف الله لاريجانى نجفى.

11 - توضيح القوانين، تأليف شيخ محمد حسين بن بهاء الدين محمد قمى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

12 - حديقة البساتين في شرح القوانين يا حديقة الأصول، تأليف ملا محمد على قراچه داغى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

13 - حقائق الأصول، تأليف سيد ميرزا محمود بن شيخ الإسلام ميرزا على اصغر طباطبايى تبريزى (متوفاى 1310 هجرى قمرى).

14 - حلاّل الغوامض المعضلة، تأليف آقا محمد على بن محمد باقر هزارجريبى (متوفاى 1245 هجرى قمرى).

15 - حواشي القوانين، تأليف شيخ عبد الحسين محلاتى.

16 - حواشي القوانين، تأليف ميرزا عبد العلى هرندى.

17 - الحواشي على كتب الفقه و الأصول، تأليف سيد ابى الحسن بن على كشميرى لكهنوى.

18 - حاشيه بر قوانين، تأليف شيخ باقر بن شيخ على حيدر شروتى.

19 - حاشيه بر قوانين، تأليف سيد جعفر عاملى بن ابى الحسن موسوى قمى (متوفاى 1297 هجرى قمرى). 20 - حاشيه بر قوانين، تأليف سيد عدنان بن سيد شبر غريقى بحرانى.

21 - حاشيه بر قوانين، تأليف ملا محمد نقى بن حسين على هروى اصفهانى حائرى (متوفاى 1299 هجرى قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

22 - حاشيه بر قوانين، تأليف سيد على بن اسماعيل قزوينى. اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

23 - رضوان الآملين، تأليف سيد محمد بن عبد الصمد حسينى (متوفاى 1287 هجرى قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

24 - مهذب القوانين يا المهذب في الأصول، تأليف سيد محمد صالح بن حسن حائرى معروف به ميرزا صالح عرب.

25 - مشارق الأصول، حاشيه بر جلد اول و قسمتى از الفصول الغروية، تأليف شيخ محمود بن محمد خويى تبريزى.

26 - الموازين، شرح جلد دوم قوانين، تأليف سيد اسماعيل بن نجف مرندى (متوفاى 1318 هجرى قمرى). اين حاشيه همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

27 - حاشيه بر قوانين، تأليف ميرزا تقى حسنى حسينى طباطبايى، از ابتداى بحث منطوق و مفهوم. اين حاشيه نيز همراه متن كتاب قوانين چاپ شده است.

پانویس

منابع

میرازی قمی، القوانین المحکمة فی الاصول (طبع جدید) مهدی علیپور، درآمدی به تاریخ علم اصول آقابزرگ تهرانی، الذریعه سید محمد باقر خوانساری، روضات الجنات سیدحسن و سید محسن امین، أعیان الشیعه