کاربر:H.atefimanesh/صفحه تمرین
مفهوم‌شناسی و جایگاه
مفسر قرآن به‌کسی گفته می‌شود که قرآن را شرح و تفسیر کند.[۱] و علم تفسیر علمی است که مفاهيم و معانى آيات قرآن را روشن مى‌كند.[۲]
قرآن، كتابى است كه براى هدايت بشر نازل شده تا همه بتوانند به‌وسیله آن، به درمان دردهای خود بپردازند و پس از آن جامعه را اصلاح نمايند. امّا به‌دلیل اینكه فهم قرآن براى همه افراد بطور كامل ميسّر نیست به‌گونه‌ای که حتی عالمان دین نیز در فهم صحیح آن دچار اختلاف شده‌اند؛ و از طرف دیگر نیز قرآن داراى ظاهر و باطن، ناسخ و منسوخ، عام و خاص مى‌باشد؛ به همین جهت افراد برای بهره بردن از این کتاب نیازمند شخصی هستند که بتواند این کتاب را تفسیر نمایند که در اصطلاح به چنین شخصی مفسر می‌گویند.[۳]
آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، صفحه: ۲۰در رابطه با بحث از مفسر کتاب‌های زیادی از جمله کتاب تفسیر و مفسران، المفسرون حیاتهم و منهجهم و آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران نوشته شده است.[۴]
اهل بیت(ع) مفسر قرآن
اولين مفسر و مبيّن قرآن، پیامبر(ص) است و تفسير و تبيين آيات قرآن، رسالتى است كه خداوند بر عهدۀ پیامبر(ص) گذاشته است.[۵] در مرحله دوم خود قرآن مفسری کامل و مطمئن برای آیات قرآن است و در مرحله سوم اهل بیت(ع) مفسران حقیقی قرآن هستند زیرا آنان وارثان پیامبر(ص) هستند و هر چه که از طریق اهل بیت(ع) از قبیل احادیث، ادعیه و مناجات به ما رسیده است، همه تفسیر قرآن است.[۶] ولی از آنجا که اهل بیت(ع) در توسعه فرهنگ قرآنی از جمله تربیت مفسر نقش داشته‌اند به‌گونه‌ای که اهل‌بیت(ع) برای درک و فهم قرآن و نیز استنباط احکام شرعی شاگردانی را تربیت نموده و به آنها اجازه استنباط احکام از آیات قرآن را می‌دادند. چنانکه ابن‌عباس تربیت شده مکتب امام علی(ع) بود. امامان معصوم(ع) گاه با تکیه بر قواعد ادبی (صرف، نحو، معانی، بیان) به تفسیر آیات قرآن می‌پرداختند و به شاگردان خود نیز می‌آموختند.
شرایط مفسر
به صورت کلی شرایط مفسر به دو قسم تقسیم می‌شود:
۱. شرایط ضروری که بدون آنها تفسیر معتبر ارائه نمی‌شود. این شرایط عبارت‌اند از:
- آشنایی با ادبیات عرب؛
- شناخت علوم قرآن؛
- آگاهی‌های تاریخی و جغرافیایی؛
- شناخت فقه و اصول فقه؛
- آشنایی با علوم حدیث؛
- شناخت منابع، قواعد، روش‌ها، مبانی و پیش فرض‌های تفسیر؛
- رعایت بی‌طرفی علمی؛
- پرهیز از پیش داوری در تفسیر(پرهیز از تفسیر به رأی).
۲. شرایط کمال، که در تعمیق و کمال حداکثری تفسیر مؤثر است، از جمله:
- آگاهی از علم کلام(اصول دین)؛
- ایمان؛
- علم الموهبه؛
- آگاهی از مکاتب و علوم مرتبط با قرآن و مبانی و دیدگاه‌ها در مورد آنها؛
- ممارست و تمرین تفسیر.[۷]
منابعی که یک مفسر می‌تواند از آنها استفاده کند عبارت‌اند از: قرآن(آیات محکم برای آیات متشابه)، سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، عقل و برخی از آموزه های قطعی علوم تجربی.[۸]
تقسیم‌بندی مفسران
مفسران را از حیث مذهب، مکتب نحوی، طبقه، قرن، گرایش تقسیم‌بندی کرده‌اند: مفسران از حیث مذهب به شیعه(امامیه، زیدیه، اسماعیلیه) و اهل سنت(حنفیه، مالکیه، شافعیه، حنبلیه) و از حیث مکتب نحوی به بصری و کوفی و از حیث طبقه به هشت طبقه و از حیث قرن به قرن اول تا قرن پانزدهم و از حیث گرایش به تاریخی، تربیتی، رموز قرآن، روایی، عرفانی، علمی، فلسفی، اجتماعی، اخلاقی، کلامی تفسیم‌بندی شده‌اند. مفسران شیعه را به هشت طبقه تقسیم کرده‌اند:
- طبقه اول: تعدادی از صحابه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) بودند که روایات تفسیری نقل کرده یا ثبت نموده‌اند. مهم‌ترین آنان عبارتند از: ابن‌عباس، ابی‌بن کعب، جابر بن عبدالله، عبدالله بن مسعود.
- طبقه دوم: شیوه این طبقه این بود که روایات مأثور را که از طبقه اول گرفته بودند، با استناد در تألیفات خود درج و از هرگونه اعمال نظر خودداری می‌کردند. مشهورترین آنها عبارت‌اند از: سعید بن جبیر، یحیی بن یعمر، طاووس یمانی و محمد بن سائب کلبی، جابر بن یزید جعفی.
- طبقه سوم: جمعی از اصحاب ائمه(ع) هستند که به تفسیر یا تألیف تفسیری شهرت دارند، افراد معروف این طبقه عبارتند از: ابوحمزه ثمالی، ابان بن تغلب و حسین بن سعید.
- طبقه چهارم: مفسرانی هستند که نزدیک به زمان ائمه (ع) می‌زیسته‌اند و احادیث تفسیری را جمع‌آوری کرده و تألیفاتشان به عنوان اولین منابع تفسیری شیعه محسوب می‌شود؛ مانند: علی بن ابراهیم قمی، فرات بن ابراهیم کوفی و عیاشی، محمد بن ابراهیم نعمانی.
- طبقه پنجم: کسانی هستند که تفسیر را وارد مرحله جدیدی کردند و با استناد به روایات به استنباط از قرآن و احادیث همت گماشتند، ازجمله شیخ مفید، ابن‌شهرآشوب و ابوالقاسم مغربی.
- طبقه ششم: کسانی هستند که مجموعه‌ای از کتب تفسیری را به وجود آوردند که تا امروز مرجع و منبع اصلی تفسیر شمرده می‌شوند؛ از جمله: سید مرتضی، سید رضی، شیخ طوسی، ابوالفتوح رازی، قطب‌الدین راوندی.
- طبقه هفتم: افرادی هستند که در قرن هفتم تا یازدهم زمینه تحولی زیر بنائی در تفسیر را بوجود آوردند: مانند: شیخ طبرسی، فیض کاشانی و شریف لاهیجی، ملاصدرا، سید عبدالله شبر، سید هاشم بحرانی، سید حیدر آملی، عبدعلی حویزی.[۹]
- طبقه هشتم: یا مفسران جدید شیعه که عبارتند از: محمدجواد بلاغی، سید محمدحسین طباطبایی، سید مصطفی خمینی، سید محمود طالقانی، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، عبدالله جوادی آملی.[۱۰]
المیزان نمونه من وحی القرآن الکاشف الفرقان فی تفسیر القرآن اثری جامع
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۴، ص۲۱۲۶۹.
- ↑ علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ۱۳۸۴ش، ص۲۰.
- ↑ علامی، آشنایی با تفاسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ص۲۱.
- ↑ جامع التفاسیر نور۴، مرکز تحقیقات نور.
- ↑ تفسير عليا، ج۱، ص۲۵.
- ↑ تفسير عليا، ج۱، ص۲۵.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۱.
- ↑ پرسش‌های قرآنی جوانان، ج۱، ص۳۴.
- ↑ علامی، آشنایی با تفاسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ص۲۹.
- ↑ عمید زنجانی، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، ۱۳۶۷ش، ص۴۷–۵۴.
منابع
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- علامی، ابوالفضل، آشنایی با تفاسیر و مفسران، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
- مروتی، محمدامین، «مفسر قرآن کیست؟»، وبگاه محمدامین مروتی، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ درج مطلب: ۲۲ آبان ۱۴۰۳ش.