کاربر ناشناس
التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
imported>Mgolpayegani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، کتابی در [[تفسیر]] [[قرآن]] اثر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) معروف به [[شیخ طوسی]] که آن را اولین تفسیر کامل [[شیعه|شیعی]] دانسته‌اند که حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روشهای متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری | '''التبیان فی تفسیر القرآن'''، کتابی در [[تفسیر]] [[قرآن]] اثر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) معروف به [[شیخ طوسی]] که آن را اولین تفسیر کامل [[شیعه|شیعی]] دانسته‌اند که حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روشهای متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند. | ||
شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[کلام]] و تاریخ دانسته‌اند.<ref>صدر، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ۱۳۷۰ش، ص۳۳۹.</ref> | شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[کلام]] و تاریخ دانسته‌اند.<ref>صدر، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ۱۳۷۰ش، ص۳۳۹.</ref> | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
== انگیزه تألیف == | == انگیزه تألیف == | ||
بنابر گفته [[شیخ طوسی]] در مقدمه، او قصد داشته است با این تالیف، کاستیهای تالیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ یک از علمای شیعه کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظرگاههای مختلف مانند علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گریهای مفسران پیشین را به گونه مستوفی بررسد و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی‌آن که روایات و آرای تفسیری را استقصا(= تفحص و جست و جوی کامل)و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند.<ref>طوسی، ج۱، ص۱-۳.</ref><br /> | بنابر گفته [[شیخ طوسی]] در مقدمه، او قصد داشته است با این تالیف، کاستیهای تالیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچ یک از علمای شیعه کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظرگاههای مختلف مانند علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشه‌گریهای مفسران پیشین را به گونه مستوفی بررسد و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداخته‌اند بی‌آن که روایات و آرای تفسیری را استقصا(= تفحص و جست و جوی کامل)و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند.<ref>طوسی، ج۱، ص۱-۳.</ref><br /> | ||
شیخ طوسی معتقد است که عالمان اهل سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی درباره قرآن را نقل کرده و از این رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند. شیخ طوسی تفاسیر گروه سوم، از جمله ابومُسلم محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۰ق.) و علی بن عیسی رمانی (م. ۳۸۴ق.)، از علمای معتزله را بهتر از دیگر آثار تفسیری دانسته ولی تذکار داده که همینان نیز از نظرگاههای علوم مختلف به تفسیر دست نزده و افزون بر این، گاه مطالبی طولانی آورده‌اند که نیازی به ذکر آنها نبوده است. بدین رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تالیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند اهل جبر و تشبیه و جز آن پاسخ دهد. طوسی وعده داده است که در این اثر نه چنان کوتاه می‌نویسد که فهم مطالب مشکل شود و نه اصل ایجاز و اختصار را فرو می‌گذارد.<ref>طوسی، ج۱، ص۱ - ۳.</ref><br /><br /> | شیخ طوسی معتقد است که عالمان اهل سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی درباره قرآن را نقل کرده و از این رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند. شیخ طوسی تفاسیر گروه سوم، از جمله ابومُسلم محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۰ق.) و علی بن عیسی رمانی (م. ۳۸۴ق.)، از علمای معتزله را بهتر از دیگر آثار تفسیری دانسته ولی تذکار داده که همینان نیز از نظرگاههای علوم مختلف به تفسیر دست نزده و افزون بر این، گاه مطالبی طولانی آورده‌اند که نیازی به ذکر آنها نبوده است. بدین رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تالیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند اهل جبر و تشبیه و جز آن پاسخ دهد. طوسی وعده داده است که در این اثر نه چنان کوتاه می‌نویسد که فهم مطالب مشکل شود و نه اصل ایجاز و اختصار را فرو می‌گذارد.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱-۳.</ref><br /><br /> | ||
== روش و گرایش تفسیری == | == روش و گرایش تفسیری == | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
*شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر،او در این روش از تفسیر ''[[المصابیح فی تفسیر القرآن]]'' تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به [[وزیر مغربی]] (۳۷۰۴۱۸ ق) متاثر بوده<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت هرچند برخی تفاسیر دوره‌های بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمی‌توان یافت.<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> به ظاهر، این بازگشت به گذشته، تا اندازه‌ای از تسلط [[اخباریان]] در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متاثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روشهای تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده، از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. | *شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر،او در این روش از تفسیر ''[[المصابیح فی تفسیر القرآن]]'' تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به [[وزیر مغربی]] (۳۷۰۴۱۸ ق) متاثر بوده<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت هرچند برخی تفاسیر دوره‌های بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمی‌توان یافت.<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> به ظاهر، این بازگشت به گذشته، تا اندازه‌ای از تسلط [[اخباریان]] در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متاثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روشهای تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده، از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. | ||
* التبیان از تفاسیری است که آنها را به لحاظ منابع به کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد.<ref>رک: معرفت، ۱۳۸۰: ۲/ ۲۴۵ </ref>التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است. | * التبیان از تفاسیری است که آنها را به لحاظ منابع به کار رفته، «چند منبعی» یا «جامع» می‌خوانند. در این روش، مفسر از منابع و مستندات تفسیری متعددی از جمله قرآن، روایت و عقل در استنباطات تفسیری خود سود می‌برد.<ref>رک: معرفت، ۱۳۸۰: ۲/ ۲۴۵ </ref>التبیان بدین لحاظ که در تفسیر آیات همزمان از منبع عقل و نقل بهره برده، از تفاسیر پیشین شیعه ممتاز است. | ||
* [[تفسیر کلامی]]: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک [[آیه]]، اندیشه‌های فرقه‌های کلامی مانند [[مرجئه]] را نیز نقل و نقد کرده است.<ref>برای نمونه نک: ج۳، | * [[تفسیر کلامی]]: شیخ طوسی در مباحث عقلی، فلسفی و کلامی چیره بوده و از این رو، به تناسب موضوعات، از موضوعات کلامی بسیار یاد کرده و از روش عقلی برای تبیین معانی آیات بهره برده است. او در برخی مواضع، هنگام تفسیر یک [[آیه]]، اندیشه‌های فرقه‌های کلامی مانند [[مرجئه]] را نیز نقل و نقد کرده است.<ref>برای نمونه نک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۸۱. </ref><br /> | ||
* [[تفسیر ادبی]]: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است.<ref>برای نمونه نک: طوسی، ج۱، ص۲۳.</ref> شیخ طوسی از منابع معتبر ادبی و و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است.<ref>نک: ذیل عنوان منابع در همین مقاله.</ref> | * [[تفسیر ادبی]]: روش تحلیل لغوی، صرفی و نحوی کلمات برای راه یافتن به معانی آیات در این تفسیر قابل توجه است.<ref>برای نمونه نک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳.</ref> شیخ طوسی از منابع معتبر ادبی و و اشعار فصیح عربی برای تحلیل لغوی سود برده است.<ref>نک: ذیل عنوان منابع در همین مقاله.</ref> | ||
*در غالب موارد، هنگام تفسیر یک [[آیه]] آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند ابن عباس که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است.<ref>برای نمونه نک: ج۱، ص۵۷.</ref> | *در غالب موارد، هنگام تفسیر یک [[آیه]] آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند ابن عباس که از منابع تفسیری اهل سنت‌اند، ذکر و بررسی شده است.<ref>برای نمونه نک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۷.</ref> | ||
== محتوا و ساختار== | == محتوا و ساختار== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
*چیستی و ترتیب مطالب مربوط به هر سوره چنین است که در آغاز از نامهای سوره، مکی یا مدنی بودنش، وضعیت آن به لحاظ وجود ناسخ و منسوخ و پاره‌ای دیگر از مشخصاتش سخن می‌رود. معنای لغوی واژگان، اختلاف قرائات، نکات صرف و نحوی و بلاغی و سپس شرح و تفسیر [[آیه]] و آرا و اقوال مختلف درباره آن، از مطالب دیگر کتاب است. | *چیستی و ترتیب مطالب مربوط به هر سوره چنین است که در آغاز از نامهای سوره، مکی یا مدنی بودنش، وضعیت آن به لحاظ وجود ناسخ و منسوخ و پاره‌ای دیگر از مشخصاتش سخن می‌رود. معنای لغوی واژگان، اختلاف قرائات، نکات صرف و نحوی و بلاغی و سپس شرح و تفسیر [[آیه]] و آرا و اقوال مختلف درباره آن، از مطالب دیگر کتاب است. | ||
*بررسی اسباب نزول آیات و مسائل کلامی و مباحث فقهی مرتبط با آن در جای جای کتاب به چشم می‌خورد به گونه‌ای که وجهه کلامی و فقهی تفسیر بر دیگر وجوه آن برتری محسوسی دارد. نظر به آشنایی شیخ با اختلافات فقهی میان مذاهب مختلف اسلامی، بررسی‌های فقهی او در این اثر در بسیاری از مواقع، حالت تطبیقی و مقایسه‌ای نیز به خود گرفته است. | *بررسی اسباب نزول آیات و مسائل کلامی و مباحث فقهی مرتبط با آن در جای جای کتاب به چشم می‌خورد به گونه‌ای که وجهه کلامی و فقهی تفسیر بر دیگر وجوه آن برتری محسوسی دارد. نظر به آشنایی شیخ با اختلافات فقهی میان مذاهب مختلف اسلامی، بررسی‌های فقهی او در این اثر در بسیاری از مواقع، حالت تطبیقی و مقایسه‌ای نیز به خود گرفته است. | ||
*شیخ طوسی پیش از پرداختن به تفسیر متن قرآن، دو فصل آورده است. نخست فصلی است با عنوان «در مطالبی که باید پیش از تفسیر از آنها آگاهی داشت» که شیخ در ابتدای این فصل به اختصار در رد تحریف قرآن چه تحریف به زیادت و چه تحریف به نقیصه سخن گفته است.<ref>طوسی، ج۱، ص۳ و ۴.</ref>فصل دوم با عنوان «نامهای قرآن و نامگذاری سوره‌ها و آیات»، مختصری است درباره موضوعاتی مانند نامهای قرآن و اصطلاحات و مفاهیمی مانند سوره، [[آیه]] و جز آن که آگاهی از آنها برای ورود به تفسیر قرآن کریم، مناسب می‌نماید.<ref>طوسی، ج۱، ص | *شیخ طوسی پیش از پرداختن به تفسیر متن قرآن، دو فصل آورده است. نخست فصلی است با عنوان «در مطالبی که باید پیش از تفسیر از آنها آگاهی داشت» که شیخ در ابتدای این فصل به اختصار در رد تحریف قرآن چه تحریف به زیادت و چه تحریف به نقیصه سخن گفته است.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳ و ۴.</ref>فصل دوم با عنوان «نامهای قرآن و نامگذاری سوره‌ها و آیات»، مختصری است درباره موضوعاتی مانند نامهای قرآن و اصطلاحات و مفاهیمی مانند سوره، [[آیه]] و جز آن که آگاهی از آنها برای ورود به تفسیر قرآن کریم، مناسب می‌نماید.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۷۲۲.</ref> | ||
== جایگاه تفسیر التبیان == | == جایگاه تفسیر التبیان == | ||
اهمیت التبیان افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است.<ref>نک: ذیل عنوان ویژگیهای روشی همین مقاله.</ref> مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند.<ref>برای نمونه نک: الذریعه، ج ۳، ص ۳۲۹؛ بحر | اهمیت التبیان افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است.<ref>نک: ذیل عنوان ویژگیهای روشی همین مقاله.</ref> مفسران شیعه بعدی و کتاب‌شناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفته‌اند.<ref>برای نمونه نک: تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج ۳، ص ۳۲۹؛ بحر العلوم، الفوائد الرجالیه، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص ۲۲۸</ref> [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف تفسیر مجمع البیان تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۷۵.</ref> | ||
== منابع تفسیر== | == منابع تفسیر== | ||
*شیخ طوسی از کتابهای تفسیری متعددی در تالیف تفسیر خود بهره گرفته است. کتاب [[جامع البیان|جامع البیان عن تأویل‌ای القرآن]]، اثر طبری(م. ۳۱۰ق.)از مهمترین آنها است که شیخ هم در محتوا و هم در روش از آن اخذ کرده است.<ref>نک: ذیل عنوان ویژگیهای روشی، همین مقاله.</ref> کتاب دیگر که به گفته برخی پژوهشگران افزون بر محتوا، تاثیر روشی نیز بر التبیان داشته، ''[[المصابیح فی تفسیر القرآن]]'' تالیف عالم شیعه، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (۳۷۰۴۱۸ ق)است.<ref>کریمی نیا، ۱۳۹۰، ص۱۱۹.</ref>قریب ۲۰۰ روایت تاریخی، سیره و اسباب النزول نخستین بار در تفسیر مغربی ذکر شده است که عمده آنها به تفسیر ''التبیان'' و از آنجا به تفسیر ''مجمع البیان'' راه یافته است.<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> | *شیخ طوسی از کتابهای تفسیری متعددی در تالیف تفسیر خود بهره گرفته است. کتاب [[جامع البیان|جامع البیان عن تأویل‌ای القرآن]]، اثر طبری(م. ۳۱۰ق.)از مهمترین آنها است که شیخ هم در محتوا و هم در روش از آن اخذ کرده است.<ref>نک: ذیل عنوان ویژگیهای روشی، همین مقاله.</ref> کتاب دیگر که به گفته برخی پژوهشگران افزون بر محتوا، تاثیر روشی نیز بر التبیان داشته، ''[[المصابیح فی تفسیر القرآن]]'' تالیف عالم شیعه، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (۳۷۰۴۱۸ ق)است.<ref>کریمی نیا، ۱۳۹۰، ص۱۱۹.</ref>قریب ۲۰۰ روایت تاریخی، سیره و اسباب النزول نخستین بار در تفسیر مغربی ذکر شده است که عمده آنها به تفسیر ''التبیان'' و از آنجا به تفسیر ''مجمع البیان'' راه یافته است.<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> | ||
*از منابع تفسیری این کتاب، روایاتی از برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] است. این روایات در تفاسیر پیشین شیعه، که به دست ما رسیده‌اند، کمتر به عنوان منابع تفسیر آیات به کار رفته‌اند؛ روایاتی از کسانی مانند [[ابن عباس]]، [[عبدالله بن مسعود]]، [[ابی بن کعب|اُبی بن کعب]]، [[ابو سعید خدری]] مجاهد بن جبر مکی، ضحاک بن مزاحم و طاووس بن کیان.<ref>محسن قاسم پور، تحلیلی بر رویکرد تفسیری شیخ طوسی در تبیان.</ref> | *از منابع تفسیری این کتاب، روایاتی از برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] است. این روایات در تفاسیر پیشین شیعه، که به دست ما رسیده‌اند، کمتر به عنوان منابع تفسیر آیات به کار رفته‌اند؛ روایاتی از کسانی مانند [[ابن عباس]]، [[عبدالله بن مسعود]]، [[ابی بن کعب|اُبی بن کعب]]، [[ابو سعید خدری]] مجاهد بن جبر مکی، ضحاک بن مزاحم و طاووس بن کیان.<ref>محسن قاسم پور، تحلیلی بر رویکرد تفسیری شیخ طوسی در تبیان.</ref> | ||
*از مهمترین منابع فقهی طوسی در بیان نکات فقهی آیات، کتاب ''[[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|خلاف]]'' نوشته خود اوست.<ref>برای نمونه نک: طوسی، ج۱، ص۲۵.</ref> | *از مهمترین منابع فقهی طوسی در بیان نکات فقهی آیات، کتاب ''[[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|خلاف]]'' نوشته خود اوست.<ref>برای نمونه نک: طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۵.</ref> | ||
== گزیده‌های تفسیر تبیان == | == گزیده‌های تفسیر تبیان == | ||
تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کرده‌اند: | تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کرده‌اند: | ||
# «[[مختصر التبیان]]» اثر [[ابن ادریس حلی]].<ref>تهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۸۴.</ref> او در این کتاب با اندیشه‌های اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است.<ref>الفوائد | # «[[مختصر التبیان]]» اثر [[ابن ادریس حلی]].<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۱۸۴.</ref> او در این کتاب با اندیشه‌های اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است.<ref>بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۹.</ref> | ||
# «مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به [[ابن کال]].<ref>تهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص ۱۸۵.</ref> | # «مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به [[ابن کال]].<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص ۱۸۵.</ref> | ||
== چاپ‌ها == | == چاپ‌ها == | ||
این کتاب به صورت مکرر چاپ شده است از جمله: | این کتاب به صورت مکرر چاپ شده است از جمله: | ||
# چاپ سنگی در دو جلد به اهتمام میرزا علی آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی زاده اصفهانی در سال | # چاپ سنگی در دو جلد به اهتمام میرزا علی آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی زاده اصفهانی در سال ۱۳۶۵ق. | ||
# چاپ حروفی آن در ده جلد با تحقیق و تصحیح احمد شوقی و احمد حبیب قصیر و با مقدمه آقا بزرگ تهرانی در سال | # چاپ حروفی آن در ده جلد با تحقیق و تصحیح احمد شوقی و احمد حبیب قصیر و با مقدمه آقا بزرگ تهرانی در سال ۱۴۰۹ق. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس2}} | {{پانویس2}} | ||