گنابادیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''گنابادیه''' یا '''سلسله نعمت‌اللهی سلطانعلیشاهی گنابادی''' از [[فرقه‌های صوفیه شیعه]] و یکی از معروف‌ترین و فعال‌ترین سلسله‌های تصوف در [[ایران]] به شمار می‌رود. گنابادیه از فرقه نعمت‌اللهیه منشعب شده و پیروان '''سلطانعلیشاه''' گنابادی (۱۲۵۱–۱۳۲۷ق) هستند. گنابادیه به همین دلیل به سلسله سلطانعلیشاهی و سلسله گنابادیه معروف است.

 

گنابادیه، پس از سلطانعلیشاه رهبران زیادی داشت که گفته شده همگی آنها از فرزندان او بوده‌اند. با درگذشت نورعلی تابنده، با لقب مجذوبعلیشاه‌ ([[سال ۱۳۰۶ هجری شمسی|۱۳۰۶]]-[[۱۳۹۸ش]])، به وصیت او، سید علیرضا جذبی ملقب به ثابتعلیشاه، جانشین وی و قطب چهلم شد. با این حال گروهی قطبیت او را نپذیرفتند و افراد دیگری را برای رهبری خود معرفی کردند. سلسله گنابادیه، نسب طریقتی خود را به [[امامان شیعه]] و در نهایت به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] می‌رسانند.

 

گفته شده باورهای گنابادیه با سایر فرقه‌های صوفیه تفاوت چندانی ندارد. برخی از باورهای آنان عبارتند از اینکه [[ولایت امام علی(ع)|ولایت علی(ع)]] شرط قبولی اعمال است، لزوم مدارا با دیگر سلسله‌ها و مذاهب، جایز نبودن [[چندهمسری|تعدد زوجات]] مگر در موارد ضروری، جایز نبودن [[طلاق]] مگر در موارد ضروری،‌ دخالت نکردن در امور سیاسی، پرداخت عُشْریه (پرداخت یک دهم درآمد به قطب) به‌جای [[خمس]] و [[زکات]]. بر اساس اعتقادات گنابادیه، بلند کردن سبیل گرچه الزامی نیست، اما [[مستحب]] است. گفته شده از مشخصات این سلسله به کار بردن «هو ۱۲۱» است که به حروف ابجد معادل «یا علی» است.

 

برخی از اعتقادات و باورهای گنابادیه مورد انتقاد قرار گرفته است؛ از جمله جدایی [[طریقت]] از [[شریعت]]، انتساب ولایت مطلقه به قطب‌های سلسله، [[عصمت|معصوم]] شمردن قطب‌ها و [[مفترض الطاعة|وجوب اطاعت از آنان]].

 

طریقه صوفیه گنابادیه فعال‌ترین فرقه صوفیه شیعه دانسته شده<ref>«[https://www.porseman.com/article/فرقه-های-صوفیه--فرقه-صوفیه-گنابادیه/۱۱۵۶۸ فرقه‌های صوفیه؛ فرقه صوفیه گنابادیه]»، پرسمان دانشگاهیان.</ref> و گفته شده در میان شاخه‌های سلسله نعمت‌اللهی، گنابادیه بیشترین طرفدار و فعالیت را در [[ایران]] دارند.<ref>پازوکی، «[https://lib.eshia.ir/23019/1/3586 تصوف (بخش دوم)]»، دانشنامه جهان اسلام؛ جمعی از مؤلفان، تاریخ و جغرافیای تصوف، ۱۳۸۸ش، ص۴۶.</ref> پیروان این گروه را تا سال ۱۳۸۷ش، چهل هزار نفر در ایران نوشته‌اند.<ref>سیدین، پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۰.</ref>

گفته شده جانشینی و رهبری گنابادیه پس از بنیانگذار آن، در خانواده وی موروثی شد و نسل به نسل تداوم یافت.<ref>زرین‌کوب، دنبال جستجو در تصوف ایران، ۱۳۶۲ش، ص۳۴۷.</ref> این قطب‌ها عبارتند از: ملاعلی گنابادی ملقب به نورعلیشاه ثانی (درگذشت ۱۳۳۷ق)، شیخ محمدحسن گنابادی ملقب به صالح‌علیشاه (درگذشت ۱۳۸۶ق)،<ref>زرین‌کوب، دنبال جستجو در تصوف ایران، ۱۳۶۲ش، ص۳۴۷.</ref> حسین تابنده ملقب به رضاعلیشاه ثانی (درگذشت ۱۳۷۱ش)، علی تابنده ملقب به محبوبعلیشاه (درگذشت ۱۳۷۵ش)، و نورعلی تابنده ملقب به مجذوبعلیشاه‌ (۱۳۰۶-۱۳۹۸ش).<ref>بیدختی گنابادی، «تحلیلی انتقادی از فرقه نعمت‌اللهیه گنابادیه»، ص۱۴۳؛ سودی، «[http://pajoohe.ir/فرقه-ی-نعمت-اللهیه__a-42840.aspx فرقه نعمت اللهیه]»، پژوهشکده باقرالعلوم(ع).</ref> پس از نورعلی تابنده، به وصیت او، سید علی‌رضا جذبی ملقب به ثابتعلیشاه، جانشین وی و آخرین قطب (قطب چهلم) این فرقه شد.<ref>«[https://fa.shafaqna.com/news/858721/خبرها-از-تعیین-ثابتعلیشاه-به-عنوان-جان/ خبرها از تعیین ثابتعلیشاه به عنوان جانشین نورعلی تابنده]»، پایگاه خبری شفقنا؛‌ «[https://www.adyannet.com/fa/news/33327 جانشین تابنده کیست؟]»، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.</ref> با این حال همه پیروان تابنده قطبیت جذبی را نپذیرفتند؛ عده‌ای محمداسماعیل صلاحی و دسته‌ای دیگر مصطفی آزمایش را قطب جدید خواندند.<ref>«[https://www.adyannet.com/fa/news/33327 جانشین تابنده کیست؟]»، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب.</ref>

پیروان گنابادیه مانند دیگر فرقه‌های تصوف به رهبران خود،‌ قطب، مرشد، پیر و شیخ می‌گویند.<ref>مکارم شیرازی، جلوه حق، ۱۳۸۱ش، ص۱۹۳.</ref> به کار بردن واژه «شاه» برای صوفیان نعمت‌اللهی از زمان نعمت‌الله مرسوم شد<ref>کیوان قزوینی، رازگشا، ۱۳۷۶ش، بخش مقدمه، ص۶۴؛ جمعی از مؤلفان، تاریخ و جغرافیای تصوف، ۱۳۸۸ش، ص۴۲.</ref> و همه کسانی که مراتبی از سلوک را طی کرده بودند لقب شاه یا لقب‌های دیگر می‌گرفتند.<ref>کیوان قزوینی، رازگشا، ۱۳۷۶ش، بخش مقدمه، ص۶۴.</ref> در فرقه گنابادی لقب شاه اختصاص به رهبران و رؤسای فرقه دارد که به حد کمال سلوک رسیده‌اند. این اختصاص از زمان ملاسلطان گنابادی رسم شد و پیش از آن چنین نبود.<ref>کیوان قزوینی، رازگشا، ۱۳۷۶ش، بخش مقدمه، ص۶۴-۶۶.</ref> در این فرقه لقبی که به علی ختم می‌شود مانند «فیضعلی» و «رحمت علی»، مخصوص کسانی است که اذن و اجازه دارند.<ref>کیوان قزوینی، رازگشا، ۱۳۷۶ش، بخش مقدمه، ص۶۶</ref>  

گنابادی‌ها در ظاهرِ وظایف شرعی با علمای [[شیعه اثنی عشری]] اختلافی ندارند؛ به [[خانقاه]] اعتقادی ندارند و خود را از دیگران متمایز نمی‌کنند.<ref>سیدین، پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۱.</ref> گفته شده از مشخصات بارز سلسله گنابادی به کار بردن «هو ۱۲۱» است. این عدد به حروف ابجد معادل «یا علی» است و بر توجه این سلسله به اسم و ولایت علی(ع) دلالت دارد.<ref>سیدین، پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۴.</ref>

برای پیوستن به این سلسله، شخص پس از ذکر و توبه با پیرِ دَلیل (واسطه قطب و مُرید) باید غسل‌های پنج‌گانه (غسل تسلیم، غسل توبه، غسل جمعه، غسل زیارت و غسل حاجت) را به جای آورد. پس از آن به همراه پیر دلیل نزد قطب می‌رود و سه بار سجده شکر به جا آورده و با قطب بیعت می‌کند.<ref>سیدین، پشمینه‌پوشان: فرهنگ سلسله‌های صوفیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۸۴ و ۱۸۵.</ref>

* عارفان بزرگ نماینده و نایب امام و مأمور اصلاح مردم هستند و اطاعت‌شان [[واجب]] است.

* نقد و بررسی ادعای تطابق تصوف و تشیع با تکیه بر فرقه نعمت‌اللهیه گنابادی، اثر محمدجواد اخگری، سومین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، [[۱۳۹۵ش]].