آیه توارث زوجین: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =آیه توارث زوجین

| تصویر =

| توضیح تصویر =

| نام آیه = توارث زوجین

| شماره آیه = ۱۲

| جزء = ۱

| شأن نزول   =

| مکان نزول = [[مدینه]]

| موضوع =ارث زن و شوهر

| دربارهٔ =

| سایر =

'''آیه تَوارُث زوجَیْن''' آیه ۱۲ [[سوره نساء]] به احکام [[ارث زن]] و شوهر می‌پردازد. این [[آیه]] بیانگر احکامی است که [[فقیه|فقهای]] شیعه و اهل‌سنت درباره آن اشتراک نظر دارند. برخی از فقها با استناد به این آیه، شش حکم اصلی و شش حکم فرعی را درباره ارث زوجین استخراج کرده‌اند. طبق نصّ این آیه، زوج نصف اموال زوجه را در صورت نداشتن فرزند به [[ارث]] می‌برد و در صورت داشتن فرزند یک‌چهارم. زوجه نیز یک‌چهارم اموال زوج را در صورت نداشتن فرزند به ارث می‌برد و در صورت داشتن فرزند یک‌هشتم.

|سهم ارث شما مردان از میراث زنان‌تان نصف است، در صورتی که فرزندی نداشته باشد و اگر فرزنددار باشد برای شما یک‌چهارم خواهد بود، پس از خارج کردن حق وصیت و بدهی که به دارایی آنها تعلق گرفته است. و سهم ارث زنان یک‌چهارم اموال شما مردان است، اگر دارای فرزند نباشید، و چنانچه فرزند داشته باشید یک‌هشتم از اموال شما خواهد بود، پس از ادای حق وصیت و بدهی شما. و اگر مردی یا زنی بمیرد که وارثش کلاله او باشند (یعنی پدر و مادر و فرزند نداشته باشد) و یک برادر یا خواهر (اُمّی) داشته باشد، سهم ارث هر یک از آنها یک‌ششم خواهد بود و اگر بیش از یک نفر باشند، همه آنها یک‌سوم ترکه را به اشتراک ارث می‌برند، بعد از خارج کردن بدهی و حقّ وصیت میت، در صورتی که وصیت یا بدهی زیان‌آور نباشد. این حکمی است که خدا سفارش نموده، و خدا (به همه احوال بندگان) دانا و (به هر چه ناروا کنند) بردبار است.}}  

این آیه که به آیه «حَجْب» یا «ارث زوجه» نیز معروف است، افزون بر منابع تفسیری، در بحث ارث منابع فقهی مورد توجه قرار گرفته‌ است؛ [[شیخ مفید]] با تمسک به این آیه، شش حکم اصلی و شش حکم فرعی را استخراج کرده‌ است.<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۷۰۶ و ۷۰۷.</ref> احکام مذکور در این آیه مورد [[اجماع|اجماع فقیهان مسلمان]] است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۳۴؛ ابن‌عبدالبر، الاستذکار، ۲۰۰۰م، ج۵، ص۳۲۸.</ref>

در این [[آیه]] شیوه محاسبه و میزان [[ارث]] زوجین بیان شده‌ است.<ref>غفوری، فقه اهل‌بیت، ص۵۸.</ref> بر این اساس هر یک از زوجین با شرایط خاصی دارای بیشترین و کمترین سهم ارث از همدیگر هستند؛ اگر زوجین فرزند نداشته باشند، بیشترین سهم ارث را از همدیگر می‌برند و اگر دارای فرزند باشند کمترین سهم را می‌برند. بیشترین سهم زوج، نصف و کمترین آن یک‌چهارم از ارث است و بیشترین سهم زوجه یک‌چهارم و کمترین سهم او یک‌هشتم است.<ref>سوره نساء، آیه ۱۲؛ نووی، المجموع،‌ دارالفکر، ج۱۶، ص۷۰.</ref> «ولد» در آیه شامل پسر و دختر می‌شود<ref>مجلسی، روضة المتقین، ۱۳۹۸ق، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref> و مراد از «زوجه» در آیه، همسر دائم است، نه [[ازدواج موقت|موقت]]، چرا که همسر مُتعه نه ارث می‌برد و نه از او ارث می‌برند.<ref>شریف مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۴.</ref>

در این آیه شش حکم در مورد ارث بیان شده‌ است. این احکام بعد از پرداخت [[وصیت]] و بدهی میت، به وارثان تعلق می‌گیرد. احکام مذکور در آیه عبارتند از:

# اگر زنِ درگذشته فرزندی نداشت، نصف اموال او به شوهرش می‌رسد.

# اگر زنِ درگذشته فرزند داشت، یک‌چهارم اموال وی به شوهرش می‌رسد.

# اگر شوهرِ درگذشته فرزندی نداشت، یک‌چهارم اموال به زنش می‌رسد.

# اگر شوهر درگذشته فرزند داشت، زن وی یک‌هشتم از اموال را به ارث می‌برد.

# در صورتی که وارث مرد یا زن میت [[کلاله]]{{یادداشت|[[ابن‌ادریس]] منظور از کلاله را فرد درگذشته‌ای می‌داند که پدر، مادر و فرزندی ندارد تا از وی ارث ببرند.<ref>ابن‌ادریس حلی، المنتخب من تفسیر القرآن، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۷۶.</ref> در مقابل، برخی چون [[شیخ طوسی]] و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]، کلاله را برادران و خواهران فرد درگذشته‌ای می‌دانند که ورثه‌ای ندارد.<ref>شیخ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۳۵؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۸ق، ج۱، س۳۷۹.</ref> بنابر [[روایت|روایتی]] که از [[امام صادق(ع)]] نقل شده، مراد از کلاله کسی است که فرزند و پدر نداشته باشد و در اینجا همان برادران و خواهران مادری فرد درگذشته هستند؛ هر چند بنابر آیه دیگر، کلاله خواهران و برادران پدری یا مادری را شامل می‌شود.<ref>فیض کاشانی، التفسیر الصافی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref>}} او باشند و آنها دارای یک برادر یا خواهر (مادری) باشند، در این فرض هر یک از برادر یا خواهر یک‌ششم ارث را مالک می‌شوند.

# اگر میت بیش از یک برادر و خواهر داشت، همه آنها ثلث ترکه را به‌صورت مساوی به ارث می‌برند.<ref>سوره نساء، آیه ۱۲.</ref>

*«قانون توارث زوجین از دیدگاه قرآن کریم»، خالد غفوری، فقه اهل بیت علیهم‌السلام، بهار ۱۳۹۰، دوره ۱۷، شماره ۶۵، از صفحه ۵۶ تا ۱۱۵.

 

* ابن‌اثیر، محمد بن محمد الشیبانی، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.

* ابن‌ادریس حلی، محمد بن احمد، المنتخب من تفسیر القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان، تحقیق محمدمهدی موسوی خراسان، نجف، العتبة العلویة المقدسة، ۱۴۲۹ق.

* ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستذکار، تحقیق سالم محمدعطا و محمدعلی معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۰م.

* جوهری، اسماعیل، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* شریف مرتضی، الانتصار، تحقیق موسسة النشر الاسلامی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تحقیق موسسة النّشر الاسلامی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.

* طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بی‌جا، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.

* قطب‌الدین راوندی، سعید، فقه القرآن، تحقیق احمد الحسینی، قم، مکتبة آیة الله العظمی النجفی المرعشی، الطبعة الثّانیة، ۱۴۰۵ق.

* مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق حسین موسوی و علی‌پناه اشتهاردی، بی‌جا، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۸ق.

* معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، تهران، سمت، ۱۳۸۴ش.