آیه توارث زوجین: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع        =ارث زوجین

'''آیه توارث زوجین'''

([[سوره نساء|نساء]]: ۱۲) به احکام [[ارث زن]] و شوهر می‌پردازد. این [[آیه]] بیانگر احکام مورد اتفاق [[فقیه|فقهای شیعه و اهل سنت]] است. برخی از فقها با استناد به این آیه شش حکم اصلی و شش حکم فرعی را درباره ارث زوجین استخراج کرده‌اند. طبق نص این آیه زوج نصف ماترک زوجه را در صورت نداشتن فرزند به ارث می‌برد و در صورت داشتن فرزند یک چهارم. زوجه نیز یک چهارم ماترک زوج را در صورت نداشتن فرزند به ارث می‌برد و در صورت داشتن فرزند یک هشتم.

|عنوان={{عربی|اندازه=۱۰۰%|وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ ۚ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۚ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ ۚ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۗ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ ۚ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذٰلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَىٰ بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ ۚ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ}}

|سهم ارث شما مردان از تَرَکه زنانتان نصف است در صورتی که فرزندی نداشته باشد و اگر فرزنددار باشد برای شما یک چهارم خواهد بود، پس از خارج کردن حق وصیت و بدهی که به دارایی آنها تعلق گرفته‌است. و سهم ارث زنان یک چهارم ترکه شما مردان است اگر دارای فرزند نباشید، و چنانچه فرزند داشته باشید یک هشتم از ترکه شما خواهد بود، پس از اداء حقّ وصیّت و بدهی شما. و اگر مردی یا زنی بمیرد که وارثش کلاله او باشند (یعنی پدر و مادر و فرزند نداشته باشد) و یک برادر یا خواهر (اُمّی) داشته باشد، سهم ارث هر یک از آنها یک ششم خواهد بود و اگر بیش از یک نفر باشند همه آنها یک سوم ترکه را به اشتراک ارث برند، بعد از خارج کردن بدهی و حقّ وصیّت میّت در صورتی که وصیّت یا بدهی زیان‌آور نباشد. این حکمی است که خدا سفارش نموده، و خدا (به همه احوال بندگان) دانا و (به هر چه ناروا کنند) بردبار است.}}

این آیه که به آیه «حَجْب» یا «ارث زوجه» نیز معروف است، افزون بر منابع تفسیری، در بحث ارث منابع فقهی، مورد تمسک قرار گرفته‌است. [[شیخ مفید]] با تمسک به این آیه، شش حکم اصلی و شش حکم فرعی را استخراج کرده‌است.<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۷۰۶ و ۷۰۷.</ref> احکام مذکور در این آیه مورد [[اجماع|اجماع فقهای اسلام]] است.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۳۴. ابن عبدالبر، الاستذکار، ۲۰۰۰م، ج۵، ص۳۲۸.</ref>

در این [[آیه]] کیفیت و میزان [[ارث]] زوجین بیان شده‌ است.<ref>غفوری، فقه اهل بیت، ص۵۸.</ref> بر این اساس هر یک از زوجین با شرایط خاصی دارای بیشترین و کمترین سهم ارث از همدیگر هستند. اگر زوجین فاقد فرزند باشند، بیشترین سهم ارث را از همدیگر می‌برند و اگر دارای فرزند باشند کمترین سهم را می‌برند، بیشترین سهم زوج نصف و کمترین آن یک چهارم از ارث است و بیشترین سهم زوجه یک چهارم و کمترین سهم او یک‌هشتم است.<ref>سوره نساء: ۱۲. ر.ک. نووی، المجموع، دار الفکر، ج۱۶، ص۷۰.</ref> «ولد» در آیه شامل پسر و دختر می‌شود<ref>مجلسی، روضة المتقین، ۱۳۹۸ق، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref> باید توجه داشت مراد از «زوجه» در آیه، همسر دائم است نه [[ازدواج موقت|موقت]]، چرا که همسر متعه نه ارث می‌برد و نه ارث می‌گذارد.<ref>شریف مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۴.</ref>

در این آیه شش حکم در مورد ارث بیان شده‌است، این احکام بعد از پرداخت تمام حقوق مورد [[وصیت]] و بدهی میت، به وارثان تعلق می‌گیرد. احکام مذکور در آیه عبارتند از:

# اگر زن متوفی فرزند داشت، یک چهارم ترکهٔ وی به شوهرش می‌رسد.

# اگر شوهر متوفی فرزندی نداشت، یک چهارم ترکه به همسرش می‌رسد.

# در صورتی که وارث مرد یا زن میت [[کلاله]]{{یادداشت|[[ابن ادریس]] منظور از کلاله را فرد متوفی می‌داند که پدر، مادر و فرزندی ندارد تا از وی ارث ببرند.(ابن ادریس حلی، المنتخب من تفسیر القرآن، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۷۶). در مقابل برخی چون [[شیخ طوسی]] و [[طبرسی]] کلاله را برادران و خواهران متوفی می‌دانند که ورثه‌ای ندارد.(شیخ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۳۵. طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۸ق، ج۱، س۳۷۹.) بنابر [[روایت|روایتی]] که از [[امام صادق(ع)]] نقل شده مراد از کلاله کسی است که فرزند و پدر نداشته باشد و در اینجا همان برادران و خواهران مادری فرد متوفی هستند، هر چند بنابر آیه دیگر، کلاله خواهران و برادران پدری یا مادری را شامل می‌شود.(فیض کاشانی، التفسیر الصافی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۲۷.)}} او باشند و آنها دارای یک برادر یا خواهر (مادری) باشند، در این فرض هر یک از برادر یا خواهر یک ششم ارث را مالک می‌شوند.

== تک نگاری ==

* «قانون توارث زوجین از دیدگاه قرآن کریم» خالد غفوری، فقه اهل بیت علیهم السلام، بهار ۱۳۹۰ , دوره ۱۷ , شماره ۶۵ ; از صفحه ۵۶ تا صفحهٔ ۱۱۵.

 

* ابن عبدالبر، یوسف (ابن عبدالبر)، الاستذکار، تحقیق سالم محمدعطا و محمدعلی معوض، بیروت: دار الکتب العلمیّة، ۲۰۰۰م.

* النووی، یحیی بن شرف، المجموع فی شرح المهذب، بی جا، دار الفکر، بی تا.

* جوهری، اسماعیل؛ الصحاح تاج اللغهٔ و صحاح العربیهٔ؛ تحقیق احمدعبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* شریف مرتضی، الانتصار، تحقیق: موسسة النشر الاسلامی، قم: موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع؛ تحقیق موسسة النّشر الاسلامی، قم: موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.

* طوسی، محمد، (شیخ الطوسی)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بی جا، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.

* فیض کاشانی، محسن، التفسیر الصافی؛ تعلیق حسین اعلمی، طهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۶ق.

* قطب الدین راوندی، سعید، فقه القرآن، تحقیق احمد الحسینی، قم: مکتبة آیة الله العظمی النجفی المرعشی، الطبعة الثّانیة، ۱۴۰۵ق.

* مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تحقیق حسین موسوی و علی پناه اشتهاردی، بی جا، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۸ق.