کاربر ناشناس
خلافت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تصحیح پاورقی
جز (اضافه کردن پیوند به بیرون) |
imported>Mortezanazarzadeh جز (تصحیح پاورقی) |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
==مفهوم خلافت== | ==مفهوم خلافت== | ||
خلافت، واژه‌ای عربی به معنای جانشین ساختن، و واژه خلیفه (جمع آن خلفاء و خلائف) به معنای جانشین، وکیل و قائم‌مقام است.<ref>رجوع کنید به:ابن منظور، ذیل | خلافت، واژه‌ای عربی به معنای جانشین ساختن، و واژه خلیفه (جمع آن خلفاء و خلائف) به معنای جانشین، وکیل و قائم‌مقام است.<ref>رجوع کنید به:ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۶ق، ذیل «خَلَفَ»؛ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۲۳، ص۲۶۳ـ۲۶۵.</ref> واژه‌های [[خلیفه]]،<ref>سوره بقره، آیه ۳۰.</ref> خلفاء<ref>سوره اعراف، آیه ۶۹، ۷۴؛ سوره نمل، آیه ۶۲.</ref> و خلائف<ref>سوره انعام، آیه ۱۶۵؛ سوره یونس، آیه ۱۴، ۷۳؛ سوره فاطر، آیه ۳۹.</ref> در [[قرآن]] به همین معنای لغوی به کار رفته است. | ||
بیشترین کاربرد دو واژه خلافت و [[خلیفه]]، کاربرد اصطلاحی آنهاست که در تحولات سیاسی جامعه اسلامی پس از وفات [[پیامبر(ص)]] به کار گرفته شد؛ اولی به معنای جانشینی در امر حکومت و مطلق امارت و حکومت پس از پیامبر و دومی، در معنای شخص جانشین پیامبر در امر حکومت. کاربرد فراوان اصطلاحات مذکور، این دو واژه را به کلیدی‌ترین مفاهیم فرهنگ سیاسی مسلمانان بدل ساخت و حتی بعدها، گروه‌هایی از مسلمانان در تبیین مشروعیت نظام خلافت، به کاربرد واژه خلیفه در [[قرآن]] استناد کردند.<ref>ماوردی، | بیشترین کاربرد دو واژه خلافت و [[خلیفه]]، کاربرد اصطلاحی آنهاست که در تحولات سیاسی جامعه اسلامی پس از وفات [[پیامبر(ص)]] به کار گرفته شد؛ اولی به معنای جانشینی در امر حکومت و مطلق امارت و حکومت پس از پیامبر و دومی، در معنای شخص جانشین پیامبر در امر حکومت. کاربرد فراوان اصطلاحات مذکور، این دو واژه را به کلیدی‌ترین مفاهیم فرهنگ سیاسی مسلمانان بدل ساخت و حتی بعدها، گروه‌هایی از مسلمانان در تبیین مشروعیت نظام خلافت، به کاربرد واژه خلیفه در [[قرآن]] استناد کردند.<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ۱۴۰۹ق، ص۴؛ قلقشندی، مآثرالأنافة، ۱۹۶۴م، ج۱، ص۸-۱۲، ۱۴-۱۶.</ref> در همین معنا، دو واژه [[امامت]] و [[امام]] بارها در آثار مؤلفان مسلمان نخستین به کار رفته که با مفهوم امامت از دیدگاه [[شیعه|شیعی]] تفاوت بسیار دارد. | ||
خلافت در تاریخ اسلامی، عنوان ساختار حکومتی است که اداره امور جامعه اسلامی پس از وفات [[پیامبر(ص)|پیامبر]] در قالب آن شکل گرفت و متصدی آن یعنی خلیفه، جانشین پیامبر اکرم در امر حکومت اسلامی محسوب می‌شد. | خلافت در تاریخ اسلامی، عنوان ساختار حکومتی است که اداره امور جامعه اسلامی پس از وفات [[پیامبر(ص)|پیامبر]] در قالب آن شکل گرفت و متصدی آن یعنی خلیفه، جانشین پیامبر اکرم در امر حکومت اسلامی محسوب می‌شد. | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
*ابوبکر بن ابی قحافه | *ابوبکر بن ابی قحافه | ||
{{اصلی|ابوبکر بن ابی قحافه}} | {{اصلی|ابوبکر بن ابی قحافه}} | ||
نظام خلافت با انتخاب [[ابوبکر بن ابی قحافه]] به جانشینی پیامبر عینیت یافت؛ این امر مخالفت‌های متعددی را | نظام خلافت با انتخاب [[ابوبکر بن ابی قحافه]] به جانشینی پیامبر عینیت یافت؛ این امر مخالفت‌های متعددی را به ویژه در میان جمعی از [[صحابه]]، [[بنی هاشم]] و به‌ویژه [[اهل بیت]] پیامبر برانگیخت، ولی سرانجام با به‌کارگیری شیوه‌های مختلف، مهمترین مخالفانش را خاموش ساخت<ref>رجوع کنید به: ابن قتیبه، ج۱، ص ۱۲ـ۱۴؛ طبری، ج۳، ص ۲۰۲ـ۲۰۳.</ref> و سپس خلیفه رسول‌اللّه خوانده شد.<ref>ابن سعد، ج ۳، ص ۸۳؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص ۲۰.</ref> [[ابوبکر]] اولین خلیفه از [[خلفای راشدین]] است که نحوه انتخاب او بعدها مبنای نظریه اهل [[حلّ و عقد]] در فقه سیاسی [[اهل سنت]] شد.<ref>رجوع کنید به: ماوردی، الاحکام السلطانیه، ۱۴۰۹ق، ص۶-۹.</ref> | ||
* عمر بن خطاب | * عمر بن خطاب | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
امام حسن آخرین خلیفه از اولین دوره خلافت اسلامی و از سلسله خلفایی بود که بعدها با عنوان [[خلفای راشدین|راشدین]]، هویتی کاریزماتیک (فرهمند) یافتند. این نگرش که تصاویری روشن از آن را در آثار مؤلفان سنّی‌مذهب قرون مختلف به‌وفور می‌توان یافت،<ref>اسفراینی، ج۲، ص۵۰۱؛ غزالی، ص۲۷ـ۲۸، ۱۴۸؛ سجاسی، ص۳۴ـ۳۹</ref> حاصلِ برخورداری از ویژگی‌هایی چون تعلق به حلقه [[صحابه]] ممتاز [[پیامبر(ص)]]، خویشاوندی نَسَبی یا سببی با پیامبر، فضل تقدم در [[اسلام]] و یاری پیامبر و آرمان الهی‌اش، و بالاخره سیره عملی (در این مورد، خلیفه سوم را باید مستثنا کرد) بود که نه‌تنها تفاوت معناداری میان آنان و خلفای بعدی پدید آورد، بلکه به شاخصی برای ارزیابی عملکرد صاحبان قدرت در جامعه اسلامی بدل شد. | امام حسن آخرین خلیفه از اولین دوره خلافت اسلامی و از سلسله خلفایی بود که بعدها با عنوان [[خلفای راشدین|راشدین]]، هویتی کاریزماتیک (فرهمند) یافتند. این نگرش که تصاویری روشن از آن را در آثار مؤلفان سنّی‌مذهب قرون مختلف به‌وفور می‌توان یافت،<ref>اسفراینی، ج۲، ص۵۰۱؛ غزالی، ص۲۷ـ۲۸، ۱۴۸؛ سجاسی، ص۳۴ـ۳۹</ref> حاصلِ برخورداری از ویژگی‌هایی چون تعلق به حلقه [[صحابه]] ممتاز [[پیامبر(ص)]]، خویشاوندی نَسَبی یا سببی با پیامبر، فضل تقدم در [[اسلام]] و یاری پیامبر و آرمان الهی‌اش، و بالاخره سیره عملی (در این مورد، خلیفه سوم را باید مستثنا کرد) بود که نه‌تنها تفاوت معناداری میان آنان و خلفای بعدی پدید آورد، بلکه به شاخصی برای ارزیابی عملکرد صاحبان قدرت در جامعه اسلامی بدل شد. | ||
نظریاتی چون آرای اهل حل و عقد و اهل استخلاف، اصل شورا،<ref>رجوع کنید به:حاتم قادری، تحول مبانی مشروعیت خلافت، ص ۸۳ـ۸۴، ۸۷؛ جعفریان، تاریخ تحول دولت و خلافت، ص ۹۹</ref> [[قریش|قریشی]] بودن خلیفه، نقش [[بیعت]] به عنوان وسیله‌ای برای اثبات خلافت یا اظهار وفاداری و موافقت<ref>ماوردی، الاحکام | نظریاتی چون آرای اهل حل و عقد و اهل استخلاف، اصل شورا،<ref>رجوع کنید به:حاتم قادری، تحول مبانی مشروعیت خلافت، ص ۸۳ـ۸۴، ۸۷؛ جعفریان، تاریخ تحول دولت و خلافت، ص ۹۹</ref> [[قریش|قریشی]] بودن خلیفه، نقش [[بیعت]] به عنوان وسیله‌ای برای اثبات خلافت یا اظهار وفاداری و موافقت<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ۱۴۰۹ق، ص۶-۷؛ رجوع کنید به: جعفریان، تاریخ تحول دولت و خلافت، ص ۹۰ـ۹۳</ref>، ضرورت اطاعت از حاکم با هدف حفظ جماعت امت و نهی از خروج،<ref>ابن ابی شیبه، ج ۷، ص ۵۶۶ـ۵۶۷</ref>، امکان یا عدم امکان خلع خلیفه،<ref>ابن فرّاء، ص ۲۰ـ۲۳</ref>، [[جهاد]] با بُغات (جمع باغی) و نظایر آن، همگی برگرفته از نحوه انتصاب [[خلفای راشدین]] و عملکردشان بود که به عنوان الگوی حکومتی مطلوب به آنها استناد می‌شد. | ||
===امویان=== | ===امویان=== | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
سومین دوران خلافت اسلامی، دوره عباسیان است که بیش از پنج قرن (۱۳۲ـ۶۵۶ق) با ۳۷ خلیفه، بر قلمرو جهان اسلام حاکم بود. شکل‌گیری این خلافت با شعار «الرضا من آل محمد (ص)» بود و بیعت با [[سفاح]] بر مبنای احقاق حقوق [[اهل بیت]] و بازگشت میراث الهی (جانشینی) [[محمد (ص)|پیامبر (ص)]] به خاندانش صورت گرفت.<ref>ر.ک: یعقوبی، ج ۲، ص ۳۵۰ـ۳۵۱</ref> وراثت در ساختار خلافت عباسیان، رکن لازم‌الاجرا به شمار می‌آمد. | سومین دوران خلافت اسلامی، دوره عباسیان است که بیش از پنج قرن (۱۳۲ـ۶۵۶ق) با ۳۷ خلیفه، بر قلمرو جهان اسلام حاکم بود. شکل‌گیری این خلافت با شعار «الرضا من آل محمد (ص)» بود و بیعت با [[سفاح]] بر مبنای احقاق حقوق [[اهل بیت]] و بازگشت میراث الهی (جانشینی) [[محمد (ص)|پیامبر (ص)]] به خاندانش صورت گرفت.<ref>ر.ک: یعقوبی، ج ۲، ص ۳۵۰ـ۳۵۱</ref> وراثت در ساختار خلافت عباسیان، رکن لازم‌الاجرا به شمار می‌آمد. | ||
[[بیعت]] با خلیفه، در این دوره با آداب و رسومی خاص همراه بود.<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، | [[بیعت]] با خلیفه، در این دوره با آداب و رسومی خاص همراه بود.<ref>ماوردی، الاحکام السلطانیه، ۱۴۰۹ق، ص۱؛ ابن فرّاء، ص ۲۴؛ بلعمی، ج ۲، ص ۱۱۶۹؛ ثعالبی، ص ۷۶؛ گردیزی، ص ۱۵۳؛ ابن جوزی، ج ۹، ص ۲۱۹؛ قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، ج ۹، ص ۲۷۶ـ۲۷۹</ref> آثار مربوط به تشریفات و آداب و رسوم دربار خلفا، از همان قرون دوم و سوم نگاشته شد و تجملات و تشریفات در همه ابعاد در زمره شئون لازم برای خلیفه و دستگاه خلافت<ref>جاحظ، التاج فی اخلاق الملوک، ص۱۵ـ۲۱، ۲۴ـ ۳۲، ۵۳ـ۸۷؛ ثعلبی، ص۳۷ـ۱۰۱</ref> معرفی شد. | ||
نسل‌های اولیه خلفای عباسی شأن مذهبی ـ سیاسی مقتدرانه‌ای داشتند و اقتدار دینی آنان اساس قدرت سیاسیشان محسوب می‌شد<ref>ابن مقفع، ص ۱۹۲؛ ابویوسف، ص ۵؛ بلک، ص ۳۶ـ۳۹</ref> اما اقتدار سیاسی خلیفه به‌تدریج افول کرد؛ تا آنجا که عزل و نصب خلفا و تداوم حکومت و حتی مرگ و زندگی‌شان به طور مطلق در اختیار نظامیان ترک، آل بویه و سلجوقیان قرار گرفت.<ref>مجمل التواریخ و القصص، ص ۳۶۲ـ ۳۶۵، ۳۷۴ـ۳۷۵؛ هندوشاه بن سنجر، ص ۱۸۵؛ تحفه: در اخلاق و سیاست، ص ۱۳۳ـ۱۳۴</ref> | نسل‌های اولیه خلفای عباسی شأن مذهبی ـ سیاسی مقتدرانه‌ای داشتند و اقتدار دینی آنان اساس قدرت سیاسیشان محسوب می‌شد<ref>ابن مقفع، ص ۱۹۲؛ ابویوسف، ص ۵؛ بلک، ص ۳۶ـ۳۹</ref> اما اقتدار سیاسی خلیفه به‌تدریج افول کرد؛ تا آنجا که عزل و نصب خلفا و تداوم حکومت و حتی مرگ و زندگی‌شان به طور مطلق در اختیار نظامیان ترک، آل بویه و سلجوقیان قرار گرفت.<ref>مجمل التواریخ و القصص، ص ۳۶۲ـ ۳۶۵، ۳۷۴ـ۳۷۵؛ هندوشاه بن سنجر، ص ۱۸۵؛ تحفه: در اخلاق و سیاست، ص ۱۳۳ـ۱۳۴</ref> | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* | * ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، مصحح امین محمد عبدالوهاب و محمد صادق العبیدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۶ق. | ||
* نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۷۰ش. | * نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۷۰ش. | ||
* ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. | * ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
* ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/۱۹۹۵۲۰۰۱. | * ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/۱۹۹۵۲۰۰۱. | ||
* ابن فرّاء، الاحکام السلطانیة، چاپ محمدحامد فقی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. | * ابن فرّاء، الاحکام السلطانیة، چاپ محمدحامد فقی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. | ||
* ابن قتیبه، الامامة و | * ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم، الامامة و السیاسة(تاریخ الخلفاء)، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۹، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش؛ | ||
* ابن مقفع، المجموعة الکاملة مؤلفات عبداللّه بن المقفع، بیروت ۱۹۷۸. | * ابن مقفع، المجموعة الکاملة مؤلفات عبداللّه بن المقفع، بیروت ۱۹۷۸. | ||
* ابن نبی، مالک، دموکراسی در اسلام، ترجمه عبدالعزیز مولودی، بوکان ۱۳۸۱ش. | * ابن نبی، مالک، دموکراسی در اسلام، ترجمه عبدالعزیز مولودی، بوکان ۱۳۸۱ش. | ||
* ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/ ۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵. | * ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/ ۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵. | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۵۲: | ||
* خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵. | * خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵. | ||
* رشیدالدین فضل اللّه، جامع التواریخ: قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان،چاپ محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی، تهران ۱۳۸۱ش. | * رشیدالدین فضل اللّه، جامع التواریخ: قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان،چاپ محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی، تهران ۱۳۸۱ش. | ||
* زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق. | |||
* سجاسی، اسحاق بن ابراهیم، فرائدالسلوک، چاپ نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران ۱۳۶۸ش. | * سجاسی، اسحاق بن ابراهیم، فرائدالسلوک، چاپ نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران ۱۳۶۸ش. | ||
* سعدی، مصلح بن عبداللّه، کلیات سعدی، چاپ بهاءالدین خرمشاهی، تهران ۱۳۷۹ش. | * سعدی، مصلح بن عبداللّه، کلیات سعدی، چاپ بهاءالدین خرمشاهی، تهران ۱۳۷۹ش. | ||
* سنهوری، عبدالرزاق احمد، فقه الخلافة و تطورها لتصبح عصبة امم شرقیة، ترجمته عن الفرنسیة نادیه عبدالرزاق سنهوری، چاپ توفیق محمد شاوی، قاهره، ۱۹۸۹. | * سنهوری، عبدالرزاق احمد، فقه الخلافة و تطورها لتصبح عصبة امم شرقیة، ترجمته عن الفرنسیة نادیه عبدالرزاق سنهوری، چاپ توفیق محمد شاوی، قاهره، ۱۹۸۹. | ||
* طبری، محمدبن جریر، | * طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی نا، بی تا. | ||
* طرطوشی، محمدبن ولید، سراج الملوک، بیروت ۱۹۹۵. | * طرطوشی، محمدبن ولید، سراج الملوک، بیروت ۱۹۹۵. | ||
* علیخانی، علی اکبر، «درآمدی بر اندیشه سیاسی در جهان اسلام»، در اندیشه سیاسی در جهان اسلام، | * علیخانی، علی اکبر، «درآمدی بر اندیشه سیاسی در جهان اسلام»، در اندیشه سیاسی در جهان اسلام، | ||
| خط ۱۶۵: | خط ۱۶۴: | ||
* فیرحی، داود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران ۱۳۸۲ش. | * فیرحی، داود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران ۱۳۸۲ش. | ||
* قلقشندی، احمدبن علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، قاهره ۱۹۱۰۱۹۲۰، چاپ افست ۱۳۸۳/۱۹۶۳. | * قلقشندی، احمدبن علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، قاهره ۱۹۱۰۱۹۲۰، چاپ افست ۱۳۸۳/۱۹۶۳. | ||
* قلقشندی، احمدبن علی، مآثرالأنافة فی معالم الخلافة، | * قلقشندی، احمدبن علی، مآثرالأنافة فی معالم الخلافة، مصحح عبدالستار احمد فراج، کویت، بی نا، ۱۹۶۴م. | ||
* قندیل عباس، سید، «ابوالکلام آزاد»، در اندیشه سیاسی در جهان اسلام | * قندیل عباس، سید، «ابوالکلام آزاد»، در اندیشه سیاسی در جهان اسلام | ||
* کابلان، جمال الدین بن رشید(خوجا اوغلو)، الخلافة و الخلیفة، کلن ۱۴۱۶/۱۹۹۵. | * کابلان، جمال الدین بن رشید(خوجا اوغلو)، الخلافة و الخلیفة، کلن ۱۴۱۶/۱۹۹۵. | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۷۱: | ||
* لطفی پاشا، احمد لطفی بن عبدالمعین، خلاص الامة فی معرفة الائمة، چاپ ماجده مخلوف، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱؛ | * لطفی پاشا، احمد لطفی بن عبدالمعین، خلاص الامة فی معرفة الائمة، چاپ ماجده مخلوف، قاهره ۱۴۲۲/۲۰۰۱؛ | ||
* مالک بن انس، المُوَطَّأ، چاپ طه عبدالرؤوف سعد، قاهره، ۲۰۰۶. | * مالک بن انس، المُوَطَّأ، چاپ طه عبدالرؤوف سعد، قاهره، ۲۰۰۶. | ||
* ماوردی، علی بن محمد، الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، | * ماوردی، علی بن محمد، الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، تصحیح احمد مبارک بغدادی، کویت، بی نا، ۱۴۰۹ق. | ||
* ماوردی، علی بن محمد، کتاب نصیحة الملوک، چاپ محمدجاسم حدیثی، بغداد، ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.مجمل التواریخ و القصص، ص۳۶۲ ۳۶۵، ۳۷۴۳۷۵ | * ماوردی، علی بن محمد، کتاب نصیحة الملوک، چاپ محمدجاسم حدیثی، بغداد، ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.مجمل التواریخ و القصص، ص۳۶۲ ۳۶۵، ۳۷۴۳۷۵ | ||
* مودودی، ابوالاعلی، نظریة الاسلام و هدیه فی السیاسة و القانون و الدستور، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹. | * مودودی، ابوالاعلی، نظریة الاسلام و هدیه فی السیاسة و القانون و الدستور، بیروت ۱۳۸۹/۱۹۶۹. | ||